د چین او افغانستان جالبه او حیرانوونکې جغرافیه

چین او افغانستان ډېره جالبه او حیرانونکې جغرافیه سره لري. افغانستان ده چین سره تقريبا ۹۲ کیلومیټره ګډه پوله لري چې په واخجیر پاس نومول سوي ده او ده واخان په ختیځ کي شتون لري. واخان/واخیان: د کراکرم او د پامیر په غرونو کې ۱۰۰ کیلومیټره دره شتون لري چې چین، تاجکستان، او پاکستان سره پوله لري او د خپلي جغرافیې له کبله تاریخ ده وریښمو لار بللې ده. تقریباً څلویښت زره نفوس لري، تاریخ پوهان وایې چې ۲۵۰۰ کاله پخوا واخي ټبر په همدې دره کي آباد وه چې وروسته یې ده سیمي نوم هم واخان/واخیان سو.

او تر ټولو مهمه خبره د واخان په اړه داده چې چین غواړي هلته لویه لار جوړه کړي چې د دغو څلورو هیوادونو تر منځ تجارت دوام ولري. چین غواړي چي په افغانستان کي لویه لار تېره کړي او ده ایران سره ده تجارت لار فعاله کړي. او ده اوبو ده بندونو پروژې هم ممکن چینایان وه نیسي. میس عینک(Mes Aynak): میس عینک ده یو غره نوم دی، چې په لوګر ولایت کې شتون لري، ده نړۍ په سطحه د ميسو شتون یې پر دوهم نمبردی. میس عینک اول واري روسي جیولوژستانو په کال ۱۹۷۳ کي وموندل، بیا د ۱۹۷۹ څخه تر ۱۹۸۸ پوري روسانو هلته کار وکړ او میس (copper) یې ترې را وه ایستل د روس د ماتي له کبله دوی مجبوره سول چې کار وه دروي او خپل هیواد ته ولاړ سي. بیا په ۲۰۰۷ کي چین او افغانستان تر منځ معاهده وسول او چین د میس عینک څیړنه وکړه او په ۲۰۰۹ کي یې هلته کار شروع کړی.

د افغانستان او د چین تر منځ دا پروژه د ۳۰ کلونو لپاره وه خو ده جنګ او نا امنۍ له کبله دغه پروژه ډېر وخت ولاړه و. چین په میس عینک کې ۱۰ بیلیون ډالر مصرف کړی دی. او ده افغانستان اقتصاد ته تر میس عینک بلي هیڅ پروژې د میس عینک په څېر ګټه نه ده رسولې. وروسته چې چین کار ته دوام ورکړی نو وه یې لیدل چې هلته د بودیسټ(bhudhas) یو ډېر زوړ تاریخ شتون لري او تقریباً ۴۰۰ بودها بتان او 0.4 مربع کیلومیتره یو ښار یې هم پیدا کړی وو د هغه پروژه یې هم چین اخستې ده او هغه هم په میوزیم کې سره ځاي پر ځاي کیږي. او د بودها د تاریخ څخه چین، افغانستان او سریلانکا تړاوو سره لري. او ویل کیږي چي دغه بتان ۵۰۰۰ کلن تاریخ لري او چین ده بودهسټ مذهب ته ډېر ژمن دی او درناوی ورته لري. چین غواړي چې په هلمند، غزني، غور او په بدخشان کي نوري پروژې پیل کړي ځکه افغانستان ده سرو زرو مرغۍ (Golden bird) ده.

د سیاست له پلوه داسې انګېرل کېږي چه چین نه غواړي د طالبانو سره اړیکې خرابې کړي ځکه چین په اوغورس کې په مسلمانانو ډېر ظلم کوي نو چین دا اندېښنه لري چه ممکن طالبان له دوۍ سره په دغه کړي ظلم شخړه جوړه کړي او دا شخړه چین ته په نړیواله کچه او سیالۍ کې زیان ورسوي. ځکه انساني حقوق چین ته د پابندیو دروازې خلاصولی شي.