انګلیسي فارسي قاموس

:لڼدیز

انګلیسي فارسي قاموس چې له انګلیسي ژبې څخه دري ژبې ته مرحوم سلیمان حییم له خوا تدوین شوی دی، دوژبیز قاموس دی. چې تر (۱۳۷۹) کاله پورې (۲۸) ځله چاپ شوی او په ټول ایران کې اوس هم د یو معتبر قاموس په توګه شهرت لري ټول سر ویونه پکې په لغوي توګه مانا شوي دي. د لغتونو د فهرست ترتیب یې الفبايي دی.  د ټول قاموس سرویونه د (A) حرف څخه پیل شوي او د (Z) ترحرفه پورې په ترتیب جمع شوي او مانا شوي دي. په یاد قاموس کې د (A) حرف اړوند تر ډېره هغه لغتونه چې په انګلیسي ژبه کې په همدې حرف یعنې  (A) باندې پیل شوي دي لکه: نوم. فعل، مفعول، صفت، ضمیر، ټاکنډویان او داسې نور… په سمه توګه ژباړل شوي دي؛ همدارنګه د یو لغت دوه درې حالتونه هم یې ذکر کړي دي. چې یاد لغت پرته له صرفي بدلون څخه د نوم یا  فعل په توګه هم راتللی شي. قاموس تر ډېره پورې د لغتونو اصلي او فرعي مانا وو څرګندولو لپاره لیکل کېږي چې دا اصل په دې قاموس کې مراعت شوی دی.

ار وییونه:

1. قاموس پېژندنه 2. د قاموس میتود 3. ځانګړتیاوې , 4. ګټور ټکي, 5. نیمګړتیاوې, 6. پایله, 7. وړاندیز

سریزه:

ژبه په ژوند کې د هر ډول مادي او معنوي علمونو د پرمختګ او پراختیا اساسي وسیله ده. ژبه ده چې په انساني ژوند کې یې د علم او انګېزو تکثیرولو، پراختیا ورکولو او همدارنګه د نړي له بېلابېلو موجوداتو سره یې د ارتباط ټینګولو زمینه چمتو کړې ده، خو دا اړیکې هله ټینګېدلای شي چې انسان له مورنۍ ژبې پرته په دوه درې نورو ژبو هم پوه شي او دا چې یوه بهرنی ژبه په سمه توګه زده کړل شي نو د قاموسونو مطالعې ته اړتیا پېښیږي او د دې اړتیا پوره کولو لپاره هم د مرحوم سلیمان حییم په شان پياوړو کسانو خپله شپه او ورځ یوه کړې او داسې ارزښتناکه ډالۍ یې خپل هیواد او نړیوالو ته وړاندې کړې دي. دا چې د قاموس لیکنې په برخه کې محصلین د پام وړ معلومات تر لاسه کړي، د ماسټرۍ دورې کورس پالیسۍ پر بنسټ ټولو محصلینو ته د سیمینار جوړولو او وړاندې کولو کورنۍ دنده ورکړل شوه. په پیل کې خو دا کار مونږه ته ډېر ساده او بې ارزښته ښکارېده خو کله چې مو په عملي توګه کار پیل کړ متوجه شو چې د یوې موضوع په اړه څېړنه، څومره ګران، ګټور او با ارزښته کار دی. په دې څېړنه کې مو د قاموس لیکنې په برخه کې هغه معلومات تر لاسه کړل چې تر دې دمه ورسره مخ شوي نه و. تر دې دمخه حتی دومره نه پوهیدو چې قاموس ځنګه لیکل کېږي؟ څو ډوله قاموسونه لیکل شوي دي؟ قاموسونه باید د چا لپاره ولیکل شي؟ عام وګړو، متخصصینو او توریستانو لپاره باید کوم ډول قاموسونه ولیکل شي؟  دا ټولې هغه پوښتنې دي چې د سیمینار ترتیبولو په وخت کې مې د استاد لکچر نوټونو او د  لارښود قاموس تر مطالعې وروسته مو کره ځوابونه تر لاسه کړل. د دې سیمینار ترتیبولو په برخه کې مو د انګلیسي فارسي قاموس په اړه لڼډ او د پام وړ معلومات راټول کړي چې د قاموس پېژندنې په برخه کې به وړاندې شي.

قاموس پېژندنه:

قاموس عربي کلمه ده په انګلیسي ژبه کې ورته (Dictionary ) وايي په فارسي ژبه کې ورته فرهنګ، واژه نامه او لغتنامه وايي.  قاموسونه د ژبو او ادبیاتو پوهنځي اړوندو څانګو کې د نورو مضامینو تر څنګ یو ګټور او ضروري مضمون ده چې باید په کره توګه له ټولو جزیاتو سره تدریس شي. قاموسونه تر ډېره پورې د یوې بلې ژبې زده کولو، د لغتونو دخیره کولو. په ژبه کې د دځينو لغتونو نشتون لپاره د بدیل لغت موندلو او همدارنګه د سیاحتي توریستانو او یا هم دیپلوماتو لپاره لیکل کېږي. لکه څنګه چې په نړۍ او هیواد کې د وګړو تر منځ  ادیان، فرهنګونه، او عنعنات متفاوت دي په همدې توګه د دوي په منځ کې ځینې وګړي د ښه اقتصاد، علمیت او رسمي ژبې خاوندان دي خو ځینې بیا نه ښه اقتصاد لري او نه عم د علم او پوهې په ګاڼه سنبال دي له همدې کبله د هرې برخې خلکو ته بېلابېل قاموسونه لیکل شوي دي. لکه ماشومانو، اسانه او ساده قاموسونه لیکل شوي دي. عام خلکو ته په عامه ژبه قاموسونه لیکل شوي او متخصصینو ته مسلکي او تخصصي قاموسونه لیکل شوي دي لکه د انجینري بخش لپاره د انجینرۍ اړوند اصطلاحات او د طبي بخش لپاره د طبي اصطلاحاتو تشریح کولو لپاره قاموسونه لیکل شوي دي. دا چې مرحوم سلیمان جییم انګلیسي فارسي قاموس څه ډول او د چا لپاره لیکل شوی د سیمینار اصلي موضوع ته به لاړ شو.

موضوع:

1. د انګلیسي فارسي قاموس، لنډه پېژندنه:

 قاموسونه په بېلابېلو برخو کې لیکل شوي دي، خو د معاصرې ټولنې اړتیا ته په کتو سره له انګلیسي څخه فارسي ته، له فارسي څخه انګلیسي ته له انګلیسي څخه پښتو ته او له پښتو څخه انګلیسي ته همدارنګه له ځینو نورو نړیوالو ژبو څخه انګلیسي ژبې ته د قاموسونو اړتیا ډېره لیدل کېږي.

د انګلیسي فارسي یاد قاموس چې د مرحوم سلیمان حییم له خوا لیکل شوی دی لومړی ځل په (۱۳۷۲هـ ش) کال د فرهنګ معاصر. تهران له خوا چاپ شوی دی او تر (۱۳۷۹هـ ش ) کال پورې له بیا بیا ايدیټ کولو سره (۲۸) ځله چاپ شوی دی او تر اوسه پورې ځانګړی سیمه ایز شهرت لري. یاد قاموس (۷۳۶) پاڼو کې ترتیب شوی چې د (C,B,A…) الفبا له مخې د هرحرف اړوند ټول ضروري لغتونه په ترتیب سره راټول شوي او تر ژباړلو وروسته د نوم، ضمیر، فعل، مفعول، صفت  یا هم ډیټرماین په توګه ډلبندي شوي او لیکل شوي دي. د لغتونو سم تلفظ لپاره له (فونیتیکې) لیکنې څخه کار اخیستل شوی دی. د نومونو، ضمیرونو، فعلونو، مفعولونو لپاره له ځانګړو اختصاري نښو څخه کار اخیستل شوی دی. مثلاً: د اسم لپاره د (n) فعل لپاره (v) ضمیر لپاره د (pr)، صفت لپاره (adj)  قید لپاره د (adv)  له اختصاري نښو څخه کار اخیستل شوی دی.  همدارنگه  د لفتونو مخکې دورکړل شویو شمېرو له مخې د نږدې، لرې او ډېرې لرې مانا څرګندونه کوي او په همدې توګه په ترتیب سره د (۴،۳،۲،۱) شمېرو په ورکولو سره دیو لغت حالت د نوم، صفت، متعدي فعل او لازمي فعل له مخې څرګندوي. ځینو نورو کلمو لپاره هم بېلابېلې نښې کارول شوي دي. مثلاً په دې قاموس کې داسې لغتونه هم راغلي دي چې یو لغت څو مترادفې مانا وې او یو دوه غیر مترادفې ماناوې هم لري نو په داسې حال کې هغه کلمې چې د یو بل ځایناستې کېدلای شي پرته له کومې نښې لیکل شوي دي، خو هغه کلمې چې د مترادفو کلمو ځایناستې نشي کېدلای نو د ویرګول نښه ورته ورکړل شوې ده.

د بېلګې په توګه:

1. weit/weit/ v n (صبر کردن) فعل/ اسم.

۱. صبر کردن؛ منتظر (کسې یا جیزې) شدن؛ معطل کردن؛ معطل شدن، ۲. کمین؛ انتظار؛

پورته ذګر شوي لغت کې د (v) نښه د فعل په مانا ده یعنې ذکر شوی لغت په لومړي سر کې یو فعل دی، سر بېره چې فعل دی د بېلابېلو افعالو لپاره کارول کېږي ورپسې د (n) نښه ورکړل شوې چې دا نښه یاد لغت د اسم په توګه معرفي کوي یعنې انتظار (wait) اسم هم کېدلای شي چې دا یې دویمه یعنې لرې مانا ده. بله نښه چې په دې برخه کې کارول شوې ده هغه د ویرګول نښه ده . دا نښه د کلمو د کارونې وضیعت څرګندوي چې بېلابېلې راوړل شوې کلمي د یو بل ځای ناستې نشي کېدلای.

2. claim/cleim/ n v (ادعا، دعوا ) اسم/ فعل

۱. ادعا،دعوه؛ طلب، مطالبه؛ خواسته, مدعا به؛ حق، ۲ . ادعا کردن؛ مطالبه کردن؛

پورته ذکر شوي لغت کې لومړی د  (n) نښه کارول شوې چې د اسم مانا ورکوي یعنې ذکر شوی لغت په لومړي سر کې یو اسم دی، د دوه نومونو تر منځ د ویرګول نښې نشتون دا مانا ورکوي چې ادعا د دعوا پر ځای راتلی شي او طلب د مطالبې پرځای راتلی شي خو د دویم نوم وروسته د ویرګول نښې په ورکولو سره دا دواړه کلمې د پاتې نورو کلمو ځایناستې نشي کېدلای. ورپسې د (v) نښه ورکړل شوې چې دا نښه یاد لغت د فعل په توګه معرفي کوي، یعنې یاد لغت فعل هم کېدلای شي چې دا یې دویمه یعنې لرې مانا ده. (ادعا کردن او مطالبه کردن) سربېره  پر دې چې د نومونو ځایناستي نشي کېدلای د فعل په برخه کې هم د یو بل ځایناستي نشي کېدلای. له همدې کبله د هر لغت پای کې د ویر ګول نښه ورکړل شوې ده.

3. heave/hi:v/ vt, vi, n ( به زور بلند کردن)  فعل/ اسم.

۱ـ (به زور) بلند کردن، یا کشیدن؛ متورم کردن؛ جا بجا کردن، ۲ـ بالاآمدن؛ نفس نفس زدن، ۳ـ خیز، برآمدهگی؛ زور (برای بلند کردن چیزې) زور استفراغ آسمان؛ بهشت

پورته ذکر شوي لغت کې لومړی د  (vt) نښه کارول شوې چې د ( متعدي فعل) مانا ورکوي، ورپسې د (vi) نښه کارول شوې ده چې د لازمي فعل څرګندونه کوي. یعنې ذکر شوی لغت په لومړي سر کې یو متعدي فعل دی، ورپسې یو لازمي فعل ده او په دریمه مرحله کې یو ماناداره نوم دی. د متعدي فعلونو ترمنځ د ویرګول نښه دا څرګندوي چې د بلند کردن کلمه د کشیدن پر ځای ځایناستې کېدلای شي خو د متورم کردن په ځای نشي راتللی. همدارنګه د (۳،۲،۱) شمېر نښو په ترتیب سره راتلل د نږدې، لرې او ډېر لرې ماناوو ښکارندوینه کوي.

د قاموس ځانګړنې:

یاد قاموس کېدلای شي ډېرې ځانګړنې ولري خو کومې چې د دې سیمینار ترتیبولو په برخه کې تر سترګو شوي دي په لاندې برخه کې ذکر شوي دي:

1. له (A) څخه تر (Z) توري پورې د انګلیسي ژبې اړونده ټول لغتونه پکې راخیستل شوي دي.
2. د هر سر ويي تلفظ په فونټیکه الفبا لیکل شوی او همدارنګه لومړی یې د فعل، فاعل، نوم یا ضمیر له مخې په ښه توګه ډلبندي هم تر سره شوې ده.
3. د هر سرويي لومړی نږدې مانا او وروسته لرې او د ډېرې لرې کارونې مانا ګانې هم په ترتیب سره ذکر شوي دي.
4. ګټور ټکي:
5. یاد قاموس د خپل موثریت له مخې (۲۶) ځله چاپ شوی.
6. ورځیني کارنده او همدارنګه د اړتیا وړ ټول لغات پکې ځای پر ځای شوي دي، چې په کارولو سره یې شته ستونزه حل کېدلای شي.
7. د هرې برخې لغتونه پکې شتون لري. او په اسانی سرت د الفبا له مخې د موندلو وړ دي.
8. د ټولنې اړتیاوو سره سم، د ضروري کلمو انتخاب او تشریح پکې شوې ده.
9. نیمګړتیاوې:
10. د دېرو لغتونو تلفظ په فونټیکه الفبا لیکل شوي دي خو دډېرو لغتونو تلفظ لپاره دا میتود کارول شوی نه ده چې په تلفظ کې یې ابهام رامنځته کړی دی.
11. په قاموس کې راخیستل شوي لفتونه یې دبېلګې په توګه په لنډو مثالونو کې کارولي نه دي.
12. د فعل، فاعل، متعدي فعل او لازمي فعل پېژندل پکې یو څه ستونزمن ښکاري.
13. مخففاتو په واضح توګه تشریح شوي نه دي بلکه یو ډول پېچلتیا پکې موجوده ده چې پوهیدل پرې یو څه سرخوږی رامنځته کوي.
14. د سر ویونو اړوند یوازې لغوي او اصطلاحي څو ماناوې ذکر شوې دي، خو، مترادف، متضاد، ملازمات، پکې نه دي مراعت شوي.
15. همدارنګه ذکر شوي لغتونه په مثالونو کې کارول شوي نه دي. چې دا هم د یو تشریحي قاموس لپاره نیمګړتیا ګڼل کېږي.
16. د نښو ارزښت:
17. که چېرې په یو لغت کې له نښو څخه کار واخیستل شي نو یو لغت به په ډېرې اسانۍ سره سم تلفظ شي او مقصوده مانا به هم ترینه واخیستل شي، خو که چېرې له نښو پرته یو لغت تلفظ شي کېدلای شي چې مانا ترینه واخلو خو تلفظ به مو سم نه وي. چې په حقیقت کې د ناسم تلفظ په اخیستلو سره سمه مانا هم اشتباه ګڼل کېږي.
18. د نښو په کارولو سره د لغت د کارونې ځایونه هم په ډاګه کېږي او دا څرګندوي چې یو لغت د کومو لغتونو پر ځای کارولی شو او د کومو لغتونو پر ځای یې نشو کارولی.
19. پایله:

د دې سیمینار په ترتیبولو کې مو د قاموس لیکنې په هکله تر لاسه شوي معلومات په عملي توګه تعقیب کړل او په دې پوه شو چې قاموسونه د کومو اړتیاو له مخې لیکل کېږي. د لیکلو په جریان کې قاموس لیکونکي له کوم ډول څېړنو څخه استفاده کوي؛ همدارنګه په ټوله کې څو ډوله قاموسونه لیکل شوي دي او د یو قاموس ځانګړتیاوې او نیمګړتیاوې څه ډول معلومیږي. سر بېره پر دې د علومو اکاډمۍ په برخه کې مو د اړتیا وړ معلومات موندولو او تر لاسه کولو سره په دې هم پوه شو چې کتابتوني څېړنو کې کومو ستونزو او ننګونو سره  یو څېړونکی مخ کیږي  او څه ډول کولی شي چې خپل د اړتیا وړ مواد چمتو او خپل تحقیق په بشپړه توګه تر سره کړي.  

• ماخذونه:

1. حییم. سلیمان. (۱۳۷۹)هـ ش فرهنګ معاصر.
2. د ماسترۍ دورې تیزس.