ژباړه او ارزښت ېې

ټولې ژبې له یوې بلې سره ګډ ارزښتونه لري، خو د ګرامري قاعدو له مخې بیا هره ژبه د خپلې اصلي ګرامري قاعدو له مخې څېړل کېږي. دا چې نړۍ په نني پېر کې د نوې ټکنالوجۍ پر لوري چټکه روانه ده او که موږ غواړو چې د نوې پرمختللې نړۍ څخه خبر شو او له دې کاروان څخه وروسته پاته نه شو، پکار ده چې د کاغذ پرمخ هغه څه را وژباړو، چې زموږ د ټولنې اړتیا وي پکې نغښتې وي او تشه ېې ډېره محسوسېږي.
لومړی به د ژباړې پر تعریف لنډه رڼا واچوو او وروسته به ېې په نورو اړخونو وغږیږو.
ژباړه چې په انګلسي کې Translate ورته وايي په لیکنۍ یاشفاهي بڼه له بلې ژبې څخه د کلمو، لغتونو او جملو اړولو ته وايي، خو دا اړول یوازې دا نه ده، چې په بلې ژبې کې د یوې موضوع موخه څه ده او کټ مټ ېې راژباړو، ځينې اصول او لارې چارې شته، چې د هغوی په پام کې نیولو سره کولای شو، خپلې ژبې ته یو څه وژباړو او په معیار برابره ژباړه وکړو.
۱ـ د ژباړې ارزښت
لکه څرنګه چې مخکې مو وویل، که موږ غواړو چې د پرمختللې نړۍ له نویو بدلونونو، معاصرې ټکنالوجۍ، نوو علومو او دې ته ورته د ادبیاتو په حوزه کې له نویو پرمختګونو خبر شو، ښه لاره ېې ژباړه ده.
هره موضوع هم په ژباړې نه ارزي، لومړی تاسې باید د یوه ژباړن په توګه، دا وګورئ، چې زموږ ټولنه د څه شي له کمښت سره مخ ده او تر ډېره د څه شي تشه پکې محسوسېږي. که د ادبیاتو بحث کوو، له نېکه مرغه تر یو بریده دا برخه ډکه شوې ده او زیاتو ژباړونکو په دې برخه کې خوارې کړې او لايې کوي، خو له ادبیاتو پرته نور داسې ډېر علوم شته، چې زموږ په ټولنه کې ارزښت لري او په پښتو ژبه ېې پیدا کول اسانه خبره نه ده، که موږ ادبي موضوعات راژباړو، ښه ده چې د طب، ټکنالوجۍ او انجینیرۍ برخه هم راڅخه هیره نه شي.
په ژباړې سره موږ کولای شي، چې په پورتنیو برخو کې شته خلاوې ډکې کړو او ټولنه مو د همدې ژباړې له لارې د پرمختګ تر هسکه ورسوو.
د ژباړې ارزښت خورا زیات او په دې سره زموږ کلتوري، فرهنګي، ژبني، ټولنیز او داسې نور ارزښتونه پیاوړي کېږي.
کلتوري ارزښت په ژباړې کې یو بل مهم توکی بلل کيږي، هغه ارزښت چې د یوې ټولنې هويت بلل کېږي او هر چاته لومړیتوب لري. که زموږ ژباړونکي له بلې ژبې یو څه راژباړي، پکار ده چې کلتوري او ټولنیز ارزښتونه په پام کې ونیسي، داسې څه دې نه ژباړي، چې زموږ پر کلتور منفي اغیزه وکړي او د ګټې پر ځای تاوان را رسوي.
که موږ په ژباړه کې له داسې څه سره مخ شو، چې زموږ له کلتوري ارزښتونو سره په ټکر کې وي، ښه ده، چې پر بدیلې لارې فکر وکړو او هغه لاره غوره کړو، چې دا چاره زموږ په کلتور کې عامه وي او خلکو ته منلې وي.

۲ـ پر ژبه پوهیدنه
که موږ د ژباړې نیت کوو، لومړی باید پر هغې ژبې پوره برلاسی او پوهه ولرو، چې خپلې ژبې ته پکې متن، کتاب، ناول او یا هم نور علوم راژباړو. پر بلې ژبې پوهیدنه له تاسې سره دا مرسته کوي، چې ژباړه مو روانه اوسي، امانت پکې وساتئ، کلمې، جملې، اصطلاحات او نور توکي پکې په ښه توګه وژباړئ.
یو ځای مې لوستلي وو، چې یوه ژباړونکي له دري ژبې یوه اصطلاح ژباړلې وه. هلته ېې لیکلي وو. (بریالی در لب دریا نشسته بود)، دا اصطلاح ژباړونکي داسې ژباړلې وه، (بریالی د سیند پر شونډه ناست و)، که موږ دې دواړو اصطلاحاتو ته وګورو، موخه یوه ده او ژباړونکي په دې برخه کې یوازې د معلوماتو له کمښت سره مخ دی. که موږ په بله ژبه کې داسې څه لولو، پکار ده چې په خپله ژبه کې بدیله لار ورته وټاکو او داسې څه وژباړو، چې زموږ په فرهنګ کې عام وي.
پورتننۍ اصطلاح موږ په ساده بڼه داسې ژباړلی شو، (بریالی د سیند پرغاړه ناست و)، دلته د سیند شونډه غاړې ته ژباړل شوې او د شونډې پر نسبت د سیند غاړه زموږ په ادبیاتو او عامو خبرو زیات کارول کېږي.

۳ـ د ژباړې ډولونه
تر اوسه د ژباړې د ډولونو په تړاو بېلابېلې څرګندونې شوې دي او پوهانو ېې په اړه لیکل هم کړې دي. که موږ د ژباړې د ډولونو په اړه بحث کوو، ښه خبره ده، خو زه وایم چې تر ټولو ښه ژباړه هغه ده، چې د کلتوري، ژبنیو او نورو ارزښتونو د حفظ سره بلې ژبې ته په داسې توګه مواد ژباړل شوي وي، چې پرې وپوهېږو. وايي، چې ښه لیک هغه دی، چې خلک پرې وپوهېږي. که څه هم ژباړه زیات ډولونه لري، خو دلته به ېې دوه مهم ډولونه وڅېړو.

الف: ټکي په ټکي (Literal Translation or Word for Word Translation):
دا ژباړه تر ډېره ګنګه او له ابهام ډکه وي. ژباړن هڅه کوي، چې له بلې ژبې موخنې ژبې ته جملې او عبارت ټکي په ټکي او لغت په لغت را وژباړي، چې له لویه سره دا ستونزه پېښوي او لوستکی بیا سم پرې نه پوهېږي. په دې ډول ژباړه کې مطلب سم نه ژباړل کيږي او د بلې ژبې ګرامري قواعد پکې له ورایه ښکاري او همداراز له بلې ژبې هم اغیزمنه وي، چې له ګټې ېې زیان ډېر دی.
ټکي په ټکي ژباړه تر ډېره نېمګړې وي او پر مفهوم پوهیدل پکې ګرانه وي. که ژباړن له بلې ژبې موخنې ژبې ته متون یا نور موارد راژباړي، یوازې د تورو اړول کوي او بس. په دې ډول ژباړه کې د متن ساده والی او کره توب سم نه مالومېږي، داسې چې ژباړن هڅه کوي، چې له بلې ژبې یوازې لغات یا جملې راوژباړي او قلم ېې یوازې تر همدې پورې منحصر وي. دې ته نه ګوري، چې په موخنې ژبې کې د دې متن او مفهوم مانا څه ده.

ب: ازاده ژباړه: Free Translation))
په دې ډول ژباړه کې، د ژباړن لاس تر یوځایه خلاص وي او موخنې ژبې ته یوازې هغه څه راژباړي، چې موخه او هدف ېې برابر وي. دا ډول ژباړه تر ډېره په ادبیاتو او ټولنیزو علومو کې زیاته وي. که په بلې ژبې کې داسې مطلب او عبارت وي، خو ژباړن هڅه کوي، چې دا مطلب موخنۍ ژپې ته په لږې کمونې یا زیاتونې سره را وژباړي.
د دې ډول ژباړې پلویان تر ډېره دا وايي، چې د ژباړې همدا بڼه سمه ده، لامل ېې یوازې موخنۍ ژبې ته د هدف او موخه ژباړل وي.
که په بله ژبه کې یو متن یا عبارت دوه کرښې وي، خو په دې ژباړې سره لیکوال کولای شي، چې دا متن لږ یا زیات کړي او یوازې هدف ته په کتو سره ېې راوژباړي.
د ژباړې په برخه کې یو بل مهم توکی هغه امانت دی، که موږ ژباړه کوو، ښه ده چې د متن موخه یا هدف ته زیان ونه رسوو. داسې نه چې په بله ژبه کې موخه X وي او موږ موخنۍ ژبې ته Yژباړلی وي، چې دا چاره بیا په غیر مسلکي توب دلالت کوي.
امانت هم د نورو اصولو اوتګلارو له مخې مهم عنصر بلل کيږي. لومړی که تاسې کوم کتاب یا څه ژباړئ، ښه خبره ده، چې له صلي لیکوال ېې اجازه واخلو او د هغه له اجازې وروسته پر کیبورډ ګوتې خښې کړو. څه مودا وړاندې مې پرفیسبوک یو ژباړن ولید، لیکلي يي وو:« چې د فلاني کتاب ژباړه مې نږدې پای ته رسېږي او ژر به د مینه والو تر لاسونو ورسېږي». وروسته چې د دې کتاب اصلي ژباړونکی خبر شو، لنډکی مسج ېې ورته کړی، چې دا کتاب ما ژباړلی دی.
خبرې مې اوږدې نه شي، یوازې دا وایم، چې ښه ژباړه هغه ژباړه ده، چې موخنۍ ژبې ته هغه مواد او متون راوژباړو، چې لوستونکي پرې وپوهېږي او د امانت، کلتوري، ژبنیو او قومي ارزښتونو ته مو پام کړی وي.