به منکران تاریخ پنج هزارساله 

به منکران تاریخ پنج هزارساله 

کشف شهر سوخته در سیستان، سند اثبات تاریخ پنج هزارسالۀ کشور 

همچنانکه مصر را زادۀ نیل گفته اند، سیستان را مولود رودخانۀ هیرمند دانسته اند. درواقع اگرهیرمند نمی بود، سیستانی هم وجود نداشت. سیستان که تاریخی به درازای عمر هیرمند دارد به لحاظ تطور تاریخی و اشکال تمدنهای که در آن یکی بعد از دیگری جاگزین شده، برای درک وفهم تاریخ منطقه کمال اهمیت را داراست.  

مرکز مطالعات باستان شناسی در آسیا، وابسته به موسسۀ ایتالیائی مطالعات خاورمیانه ودور”ایزمئوIsmeo” تحت ریاست ورهنمائی پروفیسور توچی بمنظور روشن ساختن جریان شهر نشینی در نیمه دوم هزارۀ چهارم پیش از میلاد در شهر سوخته سیستان در1959 پژوهش های ژرف ودامنه داری را آغاز کرد  که تا سال 1969این کاوشها در سیستان وبخصوص در شهرسوخته ادامه یافت و در نتیجه بررسیها وکاوشهای ممتد از آنشهر، اثار ارزنده وقابل توجهی بدست آمده است. 

                تپه شهرسوخته درسیستان                   شهرسوخته: ظروف جام مانند سفالی 

باستان شناسان ایتالوی درشهرسوخته  سیستان،(طی سالهای 1959- 1963) ضمن کشف اثارفراوان مربوط به زندگانی مرفه مردم شهرسوخته، مربوط به پنجهزارسال پیش، در پهلوی دستیابی به هزاران قطعات شکسته سفال وشیشه وپیکان وآشیاء کوچک و بسیار ریزه با اندازه 2 ملی متروتعداد زیاد استخوان های جانوران دریائی وپرندگان وغیره وغیره ، اثار دانه های گندم،جو وشاهدانه، تخم خربوزه  و حتی انگور را نیز کشف کردند و این امر برای دانشمندان دیرین شناسی مسلم گردانید که رودهیرمند قبل از آنکه درمیان شن ها و ریگزارهای سیستان ناپدید گردد،جلگه یی شبیه درۀ نیل بوجود می آورده و چون گل ولای که با خود به سیستان نقل میدهد، موجب حاصلخیزی فوق العاده زمین میگردد، لذا این امر سبب شده بود که ساکنان این ناحیه زود تر بتوانند بکار زراعت بپردازند و در مرحله شهرنشینی موفق به پیشرفت هایی گردند. 

دانشمندان از مقارنه ومقایسه اشیاء مکشوفه در شهرسوخته  سیستان وترکمنستان وکاشان وبین النهرین به این نتیجه رسیده اند که سیستان در ازمنه بسیار کهن تاریخی با مردم بین النهرین در غرب وبا مردم ترکمنستان درشمال وبدخشان در شمال شرق روابط تجارتی داشته واین روابط هم از طریق راه زمین  وهم از طریق دریا تا مصر میکشیده است وبدون تردید یکی از مراکز تجارتی راه ابریشم همین شهر سوخته سیستان  بوده است. 

بدینگونه تحقیقات دیرین شناسی دانشمندان دراین محل به تدریج پای تیزس جدیدی را بمیان کشیده که جلگۀ بین النهرین، نخستین مهد تمدن بشر نبوده است، بلکه عقیدۀ عمومی دانشمندان این است که سرزمین های میانه کرانه های شرقی دریای خزر تادشت گوبی و دیوار چین و استپهای سایبریا درشمال و دامنه های همالیا در جنوب شرقی و بیابان های جنوب فلات ایران، در روزگاران کهن جایگاه  تمدن و فرهنگی  خاص بوده است.”( فرانسیس تایسو(آثار هنری آسیای میانه وافغانستان) ترجمه مسعود رجب نیا،مجله هنرومردم، شماره 126)  

یکی دیگراز دانشمندان باستان شناس ایتالوی پروفسور “مارویزوتوزی ” است که تقریباً بیست سال ازعمرخود را در ویرانه های  شهر سوخته به کاوش های علمی باستان شناسی صرف کرده است.او دربارۀ اهمیت شهرسوخته وآثار آن ازدولحاظ میگوید:  

نخست اینکه، درحدود سالهای 3200تا00 22( ق.م)پایتخت سیستان بوده ومهمتر اینکه با 150 هکتار وسعت در 2500 سال قبل از میلادی، بزرگترین شهرومرکز تمدن در دنیای شرق آنروزگاربوده است. 

دوم اینکه، آثار موجود دراین شهر بطور شگفت انگیز وخارق العاده یی در طول هزارسال به همان شکل وحالت اولیه باقی مانده اند، بطوریکه این آثار در تمام آسیابی نظیر ومنحصر به فرد است. 

 مارویزوتوزی می افزاید،شهرسوخته سیستان محل ساده یی برای آزمایشات وتحقیقات، بعنوان اینکه محل سکونتی بوده وآثاری داشته که می باید بررسی شود، نیست ، بلکه عظمت و وفور اشیای که درحفاریهای اولیه بدست آمده ما را وادار به اتخاذ روشهای تحقیقاتی پیشرفته و بسیار پیچیده یی کرد که در آغاز ما پنداری از آن نداشتیم.تصوری کنید اگریک گروه باستان شناس با 30 کارگر وهرکارگری 8 ساعت کار در روز به کار حفاری دراین محل مشغول شوند،حد اقل 300 سال وقت لازم است تا بتوان آن ناحیه را کاملاً حفاری نمود. بنابرین برای سرعت درکار ودسترسی به نتایج کار وتحقیقات روز بروز ناچار به استفاده از روش های پیچیده تر وفنی  وپیشرفته بودیم. مسئله یک حفاری کارساده وخارج کردن اشیاء نیست، بررسی تمدن عظیمی است واینکه چگونه پدید آمده وچه سان از میان رفته ودارای چه شرایط، روابط اجتماعی وفرهنگی بوده است؟ 

عظمت آثار شهر سوخته، نباید این پندار را بوجود آورد که پیدایش وشکوفائی این تمدن برخلاف زمان حال ودر موقعیت طبعی مناسبی بوده است. آب وهوا در گذشته وحال تغییر اساسی ننموده و میزان آب هیرمند نیز درطول این مدت ثابت بوده است. 

توزی میگوید،به اعتقاد من برای آگاهی از زندگی توده های  مردم باید دست به دامن تحقیقات باستان شناسی زد و از آن مدد گرفت. ابتدا این سوال مطرح بود که این شهرکی بنا شده؟ وسعت آن چقدر بوده؟ وکیفیت زندگی چه شکلی داشته است؟ در این مرحله ازکار، مطالعه تنها باستان شناسان بود و میزان همکاری دانشمندان علوم طبیعی  ناچیز بوده است. 

برای پاسخ به سئوال بالایعنی تعیین موقعیت شهر وطول زندگی ، حفاریهای عمقی و مختصر درنقاط مختالف انجام شد و در لایه مختلفی که ضمن حفاری پیدا شده، قدیمترین بخش  شهر وساختمانهای شهر پدیدارشد. 

 دراینجا با مسئله اعجاز برانگیزی مواجه شدیم و آن اینکه این شهر در3200 قبل از میلاد ساخته شده و در  حدود2200 سال قبل از میلادی ناگهان ازبین رفته وعمراین تمدن 900 سال بوده است. این زمان دوران شگوفائی تمدن دراسیای جنوب [غربی] است ودر همین سالها یعنی حدود 3200 تا 2200 سال قبل از میلاد مسیح،تمدن سومری هم در اوج شکوفائی خویش بوده است….(جواد محمدی خمک سکائی، ماتیکان سیستان ، سخن رانی مارویزوتوزی در دانشگاه سیستان و بلوچستان، 1378 مشهد ایران،ص 109-121) 

 به هرحال عظمت و وسعت کاوشها واطلاعاتی که از حفاریهای شهرسوخته بدست آمد از سال 1972 به بعد  نظر وتوجه دانشمندان ومحققان سرتاسردنیا را بخود معطوف داشته ودرمباحثات باستان شناسی جای خویش را بازنمود. 

همزمان این تمدن با تمدنهای شگوفان فارس سئوالی را برانگیخت که چگونه دو تمدن یکی در کویر ودیگری در منطقۀ اباد وآماده ای چون دشت حاصلخیز فارس همزمان بوده، ومسالۀ مهم دیگر اینکه تحت چه شرایطی این تمدن هزارسال طول کشید وسپس محو شده است؟ به هرحال مطالعات آینده حول این محور خواهد بود که چگونه یک شهر با چنین وضعیتی بوجود می اید،هزارسال عمرمیکند وبعد از بین میرود؟ 

نتیجه : 

با کشف شهر سوخته در دهانه رودهیرمند ،طی سالهای ۱۹۵۹– ۱۹۶۳میلادی از یک سو وبا اکتشافات شواهدزندگانی پنج هزار ساله در مندیگک قندهار از سوی دیگر،به شگفت انگیزترین تمدنهای جهان باستان، رهکشائی شد وابزارها وهنروفرهنگ وچگونگی زیست مردمی شناخته شد که اگر از پیشرو ترین اقوام روزگارخود نبودند، به هیچوجهه از آنها دنبال هم نبودند. 

خلاصه کلنگ باستان شناسان ایتالیائی در دهانه رودهیرمند (سیستان) به اعماق تاریخ کهن کشورنقب زد وتمدنی را که در زیرماسه های روان خفته بود، ازخواب گران قرون واعصار بیدار ساخت ودیدگاه  تازه یی را درازمنه پیش از تاریح کشوربوجود آورد. 

بدینسان چشم انداز تازه ای به میان آمد که جلگه بین النهرین، نخستین مهد تمدن بشرنبوده است، بلکه کاوشهای معجره مانند باستان شناسان در دهانه رود هیرمند (سیستان) با کشف شهر سوخته، روشن ساخت که اینجا در پنجهزارسال پیش یکی از ابادترین نقاط خاورمیانه بوده است. 

دانشمندان از مقارنه ومقایسه اشیاء مکشوفه در شهرسوخته  سیستان وترکمنستان وکاشان وبین النهرین به این نتیجه رسیده اند که سیستان در ازمنه بسیار کهن تاریخی با مردم بین النهرین در غرب وبا مردم ترکمنستان درشمال وبدخشان در شمال شرق روابط تجارتی داشته واین روابط هم از طریق راه زمین  وهم از طریق دریا تا مصر میکشیده است وبدون تردید یکی از مراکز تجارتی راه ابریشم همین شهر سوخته سیستان  بوده است.( سیستانی، سیستان مهد تمدن پنج هزارساله،چاپ وزارت اطلاعات وفرهنگ،2015کابل)

پایان

21/ 9/2024