چیلم د دردونو لوګی

په پښتني ټولنه کې حجره یوازې د یو مجلس ځای نه وه، بلکې د مساوات، یووالي، او ټولنیز عدالت ښودنه هم وه.
چیلم د دې فلسفې یوه مهمه برخه ګڼل کېده. کله چې د چیلم کشونه شروع کېدل، نو هغه به د حجرې هر ګډونوال ته په نوبت ورکول کېده، که هغه مشر و که کشر، شتمن و که غریب.
ویل کیږي چې چیلم په لومړي ځل د ابوالفتح ګیلاني ایرانی ډاکټر لخوا اختراع شو، چې د اکبر مغول سلطان د دربار ډاکټر و. هغه د تنباکو د بخار د تېرولو لپاره یوه لوښې کې اوبه واچولې، تر څو دا پاکې او سړې کړي، او په دې توګه یې چیلم اختراع کړ.

په چیلم کې عموماً تنباکو کارول کیږي، چې یا ساده وي یا د مېوو لکه مڼې، انګور، او هندواڼې په خوندونو معطر وي. ځینې خلک په ځینو سیمو کې تنباکو ته شات، ګلاب عطر، یا مېوه‌يي مواد ورګډوي ترڅو د بوی او خوند لپاره ښه شي.

د ځینو خلکو په دودونو کې د تنباکو پر ځای چرس یا حشیش هم کارول کیږي، خو دا د قانون او روغتیا له نظره زیانمن ګڼل کیږي. په ځینو کلیوالو سیمو کې د مېوو وچ شوي پوټکي، پاڼې، یا ځینې نور بوټي د خوند لپاره ورګډیږي.

په منځني ختیځ کې د خوږې شېرې استعمال هم عام دی، چې د تنباکو سره ګډ کیږي. په نوې بڼه کې ځینې مصنوعي مواد یا بوټي د تنباکو پر ځای کارېږي، خو دا دومره عام نه دي.
چیلم د ټولنیزې برابرۍ نښه وه؛ داسې نښه چې هر ګډونوال ته به یې دا احساس ورکاوه چې دلته ټول یو شان دي، او د یو بل تر منځ توپیر نشته.

پخوا به ځینو خلکو د چای پر ځای خپلو مېلمنو ته د چیلم کولو ست کوه، او دا د مېلمه پالنې یوه ځانګړې بڼه ګڼل کیده.
هغه څوک چې چیلم به یې ډکاوه، “چیلمي” بلل کیده. اکثره وخت به د چیلم تازه کول د غریبو خلکو دنده وه، چې د خانانو لپاره به یې دا خدمت کاوه. شتمنو به چیلم په ډېر وقار او ځانته ځانګړي انداز کشاوه، او د دې عمل په ترڅ کې به د حجرې ټولنیزه فضا نوره هم درنه او جدي کیدله.

پخوا که به په کوم کور کې غم و یا به څوک مسافر و، نو د هغه غم یا د مسافرۍ د یوازیتوب غلطولو لپاره به چیلم ډېر کاریده .د چیلم لوګی به نه یوازې د حجرې فضا رنګینه کړه بلکې د خلکو دردونه به یې هم لرې کول.

ماته لړم په چیلم کېده
کمزورې بنګ مې دا یار غم نه لري کوینه

نن، د چیلم ځای که څه هم سیګرټونو نیولی دی، خو د چیلم یاد لا هم ژوندی دی.
هغه حجرې چې د چیلم په څپو تودې وې، اوس یوازې په کیسو او یادونو کې پاتې دي.
د سپین ږیرو کیسې، د کلتور هغه نښې چې د چیلم په اړه یې ساتلې وې، اوس د پښتني ادب او فولکلور یوه برخه ګرځېدلې ده.

چیلم د غره په سر تازه کړه
زه به سکروټې په نتکۍ درخېږومه

د چیلم لوګی د ژوند ستونزو ته تشبیه شوی، د انسان د زړونو د دردونو هغه برخه چې یوازې د لوګي په څپو کې څرګندېږي.

د چیلم د سکرو تودوخه د مجلس تودوالي ته ورته وه.
لکه څنګه چې سکاره ورو ورو سوځي او لوګی پورته کېږي، هماغسې مجلسونه اوږدېدل، د ژوند کیسې کیدلې، او د خبرو موجونه د لوګي په څپو کې ګډېدل.

چیلم د مختلفو توکو څخه جوړېده چې د وخت او ځای له کلتوري ځانګړتیاوو سره سم یې بڼه بدله کړې ده. د چیلم لپاره خټه، لرګي، شیشه او ځینې وخت فلزي مواد استعمالېدل. په لومړیو کې به چیلم د خټو یا لرګیو څخه جوړېده او په لاسونو د ساده وسایلو په مرسته پرې کار کېده.

• چیلمچۍ: د چیلم هغه برخه وه چې د اوبو لپاره به کارېدله. دا اکثره د خټو یا شیشې څخه جوړېدله. ځینې وخت به په دې د ښکلو نقشونو انځورونه کول.
• ټوپۍ: د چیلم هغه برخه وه چې سکاره او تمباکو به په کې ایښودل کېدل. دا به ډېره ښکلې جوړېدله او ځینو ځایونو کې به یې ښایسته ډیزاینونه ورکوله.
• نیچه: د چیلم نلکۍ چې له لارې به یې لوګی کشاوه، اکثراً د لرګیو څخه جوړېدله.

که څه هم چیلم زیاتره په حجرو کې استعمالېده، خو په کورونو کې سپین سرو ښځو هم د دې وسیلې له کارونې سره تړاو درلود.
ښځو به په خپلو خاصو مجلسونو کې چیلم څکوی او د ژوند کیسې به یې یو بل ته کولې.

تمباکو ته به رنګا رنګ کڅوړې جوړېدلې.
زعفرانو، لونګ، یا نورو خوشبویې به یې ورسره ګډه وله. دا به د چیلم د خوند لپاره کارېدل او د مجلس کیفیت یې لوړاوه.

د ځوانانو تر منځ د برقي چیلم استعمال یو ډول نوی “فیشن” جوړ شوی دی. د دې وسیلې استعمال زیاتره په ښارونو کې لیدل کیږي، او د حجرې هغه دودیزه فضا چې د چیلم له لوګي سره تړلې وه، اوس په دې نوي ډول کې ډېره د ځوانانو تفریحي فعالیت ته محدوده شوې ده.

چیلم د افغانستان په شمالي او لویدیځو ولایتونو لکه بلخ، جوزجان، سرپل ،فاریاب، سمنګان، او بادغیس کې یو دودیز کلتور دی. دا دود د میلمه پالنې، خوشحالۍ او مراسمو یوه برخه ده چې خلکو یې د ناستې پر مهال د یووالي او درناوي لپاره کاراوه.

ښه تمباکو د افغانستان په ځینو ولایتونو کې د کیفیت له مخې مشهور دی، په ځانګړې توګه په کندهار، او هلمند کې. د کندهار او هلمند تمباکو د خپل لوړ کیفیت او ځانګړې خوشبویۍ له امله ډېر شهرت لري او د چیلم لپاره په پراخه کچه کارول کیږي.

اوس خلک د تمباکو او چیلم د زیانونو په اړه
پوهیږي. د دې له امله د دې دود کارونه کم شوی دی.

چیلم په ټوله نړۍ کې مشهور دی، په ځانګړې توګه په منځني ختیځ (ترکیه، مصر، ایران)، شمالي افریقا (لیبیا)، او اوروپایي هیوادونو (ترکیه، بلجیم، برطانیه، المان، هالند) کې.
ځینې خلک غواړي د چیلم هغه دودیزه بڼه چې د پښتني حجرې یو مهم سمبول و، بیرته راژوندۍ کړي، خو یوازې د یو کلتوري نندارتون په توګه، نه د تمباکو د کارونې لپاره.
چیلم یوازې یو وسیله نه وه، بلکې د ژوند یوه فلسفه، د خلکو د یووالي نښه، او د پښتني کلتور یوه ژوره برخه وه.
نن که څه هم هغه لوګي په حجره کې نه ښکاري، خو د چیلم یاد لا هم د پښتني ادب، هنر، او کلتور په هندارو کې ژوندی دی.
چیلم موږ ته دا درس راکوي چې وسایل که بدلېږي، خو هغه ارزښتونه چې له وسایلو سره تړلي وي، په کلتور او حافظه کې ژوندۍ پاتې کیږي.