د لیبرال-کاپېټلېزم بحران

ليکوال: داود انوري
له درى څخه پښتوته ژباړه
نصيراحمد څپاند
له ۱۹۹۱ کال وروسته، د شوروي اتحاد تر سقوط او د نړۍ یو قطبي کېدو سره، د امریکا د متحده ایالاتو له لوري د “نړیوالې کلي” شیپور وغږېده. د لیبرال-ډیموکراسۍ د ارزښتونو د خپرولو له لارې، او د رسنیو، مدني ټولنې، او لیبرال سیاسي ګوندونو په کارولو سره، دغه ایدیالوژیک حرکت په ټوله نړۍ کې ډېر جذابیت او پراخه اغېزه پیدا کړه.
خو په تېرو ۱۵ کلونو کې، په ځانګړې توګه د ۲۰۱۰ کال د عربو پسرلي له پېښو وروسته، چې یادو بنسټونو په رژیمونو نسکورولو کې پراخه رول ولوباوه، د رسنیو او مدني ټولنې بې‌طرفۍ، خپلواکۍ، او د نه طرفدارۍ مفهوم په نړیواله کچه تر پوښتنې لاندې راغی.
د امریکا دننه بحران
پر دې سربېره، د رسنیو پر وړاندې شک او بې‌اعتمادي یوازې په پرمختیايي هېوادونو کې نه ده محدوده پاتې شوې. حتی په امریکا کې د ډونالډ ټرمپ د ولسمشرۍ په لومړۍ دوره کې، رسنۍ له سیاسي بحران سره مخ شوې. ټرمپ په پرله‌پسې ډول عامه رسنۍ په جعلي خبرونو، د خبرونو په تحریف، او د یو اړخیز دریځ په نیولو تورنولې.
اټکل کېږي چې ټرمپ ښايي په خپله دویمه دوره کې، د سپینې ماڼۍ د کنفرانسونو خونو ته د شرکتي رسنیو د استازو پر ورتګ بندیز ولګوي او یوازې خپلواکو خبریالانو ته د ګډون اجازه ورکړي. د ټرمپ یوه لویه نیوکه دا وه چې شرکتي رسنۍ پوهېدې چې جوبایډن د امریکا د چلولو وړتیا نه لري، خو بیا یې هم د هغه ملاتړ وکړ. د دې له امله ټرمپ د انتقام اخېستو په اړه فکر کوي.
د رسنیو د باور له لاسه ورکول
د دې لپاره چې د شرکتي رسنیو د باور له لاسه ورکول وښودل شي، لاندې شمېرې وړاندې شوي دي:
په ۱۹۷۶ کال کې، ۷۲٪ امریکایانو پر شرکتي رسنیو باور درلود.
په ۲۰۲۴ کې، یوازې ۳۱٪ امریکایان پرې باور لري.
په اروپا کې د باور کچه ۲۹٪، په بریتانیا کې ۳۶٪، او په هند کې ۴۱٪ ده.
په افغانستان کې د طلوع، افغانستان انټرنشنل، ۸صبح، امو، او نورو بې‌نومه رسنیو پر وړاندې د خلکو د باور کچه تاسو ارزولی شئ.
په ټوله نړۍ کې په اوسط ډول، یوازې ۳۳٪ خلک خپلې خبرونه له عامه رسنیو ترلاسه کوي، په داسې حال کې چې ۵۵٪ خلک خپلې خبرونه د ټولنیزو رسنیو له خبریالانو ترلاسه کوي. دا د دې له امله دی چې ټولنیزې رسنۍ د لاسرسي وړ دي، جذابه دي، او د خلکو لپاره د باور وړ ښکاري. که څه هم، د ټولنیزو رسنیو له ۱۰ راپورونو څخه ۶ یې له پوره پلټنې پرته خپرېږي، چې دا خپله یوه جدي اندېښنه ده.
پایله
له دې لنډ تحلیل څخه څرګندېږي چې:
شرکتي رسنۍ،
د ټرمپ بدیل،
او ټولنیزې رسنۍ،
په “نړیواله کلي” کې، چې رسنۍ د هغې یوه اساسي برخه بلل کېدې، نه یوازې دا چې خپل ارزښت نه ساتي، بلکې هره ورځ له لا ډېرو بحرانونو او د خلکو له لا زیاتې بې‌اعتمادۍ سره مخ دي.
د مدني ټولنې حالت چې د “نړیوالې کلي” په چوکاټ کې د نړۍ د سړکونو واکمنه بلل کېده، له رسنیو څخه هم زیات خواشینونکی دی.

!د بازار موندنې مديريت