یادگیری یا تکنیک های درس خواندن و حفظ آن توسط مغز

در طول تاریخ بشری دانشمندان برای حفظ آموزه های درسی شیوه های متفاوت و مختلفی را کشف و به خور دانشجویان و دانش آموزان داده اند تا باشد متونی را که فرا گرفته اند فراموش نکنند.

اخیرآ یکی از دانشجویان دانشگاه کمبریج لندن بنام علی ابدال شیوه ئ را که وی عملی نموده بود برای دیگران نیز پشنهاد داده که خلاصه آنرا خدمت علم جویان عزیز ذیلا مینویسم.

این پیشنهاد تحت عنوان (تکنیک های مناسب برای درس خواندن) به دو بخش تقسیم شده است:

یاد آوری فعال به شیوه میتوان گفت که ما موضوع یا اطلاعاتی را وارد مغز مان نموده و راجع به آن از مغز خویش سوالات را مطرح کرده دوباره جواب های سوالات را از مغز مان بیرون نمائیم یعنی چیزهایرا که خوانده ایم تمام آنهارا با چشمان بسته در ذهن خود تجسم نموده و چیزهای جدیدی را راجع به آن از ذهن مان بیرون بکشیم و نیز وقتیکه یک درس را خواندیم به شکل تست کوچک از خودمان امتحان گرفته و برای خود نمره بدهیم… البته این بخش یادآوری فعال به چهار قسمت تقسیم شده است: اول- دیاگرام عنکبوتی یا نقشه ذهن، دوم- تجسم کردن یا تصویر سازی ذهنی، سوم- سیستم یادداشت برداری کرنل یا هسته و چهارم تکنیک فاینمن میباشد.

۱.۱- دیاگرام عنکبوتی یا نقشه ذهن: به نمودار راداری نیز شناخته می‌شود، یکی از ابزارهای بصری ‌سازی موضوعات و مؤثر برای تحلیل و فهم بیشتر است. این نمودار با نمایش چندین بُعد از داده‌ها به تحلیل‌ و توجه نمودن کمک میکند تا نقاط قوت و ضعف خود را به ‌سرعت شناسایی نمود. نقشه ذهن ابزاری است که به ما در یادگیری بهتر کمک می‌کند و حفظ اطلاعات را بهبود می‌بخشد. این روش ویژگی‌ های زیادی دارد که مهمترین آن‌ها تسریع در یادآوری، مرور اطلاعات و کمک در به خاطر سپاری اطلاعات میباشد. این روش کمک میکند تا ضمن مرتب ‌سازی و نظم دهی به اندیشه‌ های مختلف موجود در ذهن فرد یا افراد، بتوانیم ادراک بهتری از موضوعات پیچیده پیدا کنیم. با استفاده از نقشه ذهن میتوان ساختار یک موضوع را به ‌سرعت شناسایی نموده همچنین ارتباط بین اجزای سازنده موضوع را درک کرد.

استفاده از نقشه ذهن بسیار آسان است. کافی است یک ورق کاغذ را برداریم، یک دایره مستطیل یا (بیضی) وسط صفحه ترسیم کرده و عنوان موضوع مورد نظر را روی آن نوشته و سپس مانند تارهای عنکبوت با اضافه کردن شاخه‌ های مختلف متصل به مرکز، موضوعات جانبی را افزوده و مثل هر شاخه میتوان زیرشاخه ‌های مختلفی دیگر به آن افزوده و برای هر موضوع در هر شاخه از رنگ‌های مختلف استفاده کرد. و حتّی میتوان شکل ‌های نمادین مختلفی را در کنار موضوعات افزود. فراموش نباید کرد که در نقشه ذهنی «درست» یا «غلط» وجود ندارد. فقط کافی است اطلاعات مفیدی که به آن‌ها نیاز داریم در نقشه ما وجود داشته باشد زیرا هر کس به شیوه خود نقشه ذهنی ترسیم می‌کند.

٢.١- تجسم کردن یا تصویر سازی ذهنی: تصویر سازی ذهنی» یعنی آنچه انسان بدون تجربه واقعی بتواند در ذهن خود احساس کند، ببیند، بشنود، ببوید یا لمس کند. معمولا از این ابزار در آثار ادبی نظیر شعر و کتاب‌های داستانی استفاده میشود تا خواننده به طور کامل منظور نویسنده و فضای مد نظر او را درک کنند. اما این مهارت فقط به آثار ادبی محدود نمی‌شود. امروزه روانشناسان و محققان دریافتند که اگر تکنیک‌های تصویرسازی ذهنی را بیاموزیم این مهارت به ما در رسیدن به اهداف مان کمک می‌کند و آنطور که شایسته ‌اش هستیم زندگی خود را می‌سازیم. علت تاثیرگذاری تصویرسازی ذهنی در این است که تمرکز ذهن روی موضوعی خاص ما را برای پیاده ‌سازی و تجربه کردن آن آماده می‌کند. جالب است بدانیم هنگامی که با چشم و ذهن خود چیزی را می‌بینیم مغز ما غیرواقعی بودن آن را تشخیص نمیدهد و تجربه‌ای واقعی از آن را در ذهن ثبت میکند و به این نتیجه میرسد که در حقیقت آن اتفاق رخ داده است. برای درک بهتر این که تصویر سازی ذهنی چیست چشم‌های مان را میبندیم و یک سیب را تصور میکنیم. بیشتر کسانی که این کار را انجام می‌دهند تجربه‌ای نزدیک به واقعیت خواهند داشت به طوری که انگار واقعا سیبی را دیده‌اند. این تجربه مثالی از تصویرسازی ذهنی است و معمولا فیلسوف‌ها از آن برای توصیف نظریه‌ های شان استفاده می‌کنند. خلاصه اینکه هر مطلب یا یک پاراگراف را که میخوانیم چند لحظه ای چشم خودرا بسته کرده آن مسیر را توسط ذهن خود مجسم نموده و منظور و مفهوم آنرا به دقت توجه نمائیم.

٣.١ – سیستم یادداشت برداری کرنل یا هسته: روش کرنل یک سیستم ساده برای یادداشت ‌برداری و مرور یادداشت‌ها است. این تکنیک در دانشگاه کرنل در دهه 1950 ایجاد شد و روشی محبوب برای یادداشت ‌برداری میان دانشجویان بود.

یک ورق کاغذ را به چهار قسمت تقسیم کنید: یک قسمت کوچک در بالا و پایین و دو ستون در وسط، عرض ستون سمت چپ باید حدود سه برابر ستون سمت راست باشد. قسمت بالا برای عنوان یا هِدر است تا بتوانید یادداشت ‌های خود را مرتب نگه دارید. یادداشت‌های شما در این دو ستون قرار می‌گیرند. از ستون سمت راست برای نوشتن سؤالات یا موضوعات اصلی استفاده کنید. ستون سمت چپ محل اصلی یادداشت ‌برداری شماست. در نهایت، تمام اطلاعات را در فضای خالی پایین صفحه خلاصه کنید. وقتی یادداشت‌های خود را بعد از اتمام مرور می‌کنید، به ستون سمت راست مراجعه کنید تا بین مطالب ارتباط برقرار کنید و نکات کلیدی را یادداشت کنید. بسیاری از دانش‌آموزان دوست دارند از روش کرنل استفاده کنند، چون یادداشت‌های آنها به یک راهنمای مفید برای مطالعه تبدیل می‌شود. یادداشت‌های خود را در ستون سمت چپ وارد کنید، سپس از سؤالات و مطالب ستون سمت راست برای یادآوری نکات کلیدی استفاده کنید البته مانند خلاصه ‌سازی. روش کرنل ممکن است برای هر موضوعی مناسب نباشد. اما اگر نیاز دارید موضوعات پیچیده را به مفاهیم اصلی تقسیم کنید در این صورت روش کرنل ممکن است برای شما مناسب واقع شود.

٤.١- تکنیک یادگیری فاینمن: به کمک تکنیک فاینمن می‌توان مطالب را با توضیح دادن آن به روشی که انگار با یک کودک صحبت می‌کنید در ذهن خود برای همیشه ثبت کنید. در انجام این کار، فرد مجبور است ایده‌ها را در ذهن خودش ساده کرده و از زبان واضح و مختصر استفاده کند؛ بنابراین درک یک ایده بزرگ،‌ ساده ‌تر میشود.

براساس روش یادگیری فاینمن ابتدا باید عنوان موضوع مورد نظر خود را یادداشت کنید. سپس هرآنچه که در مورد آن می دانید را بنویسید و بعد از آن هم اطلاعات جدید کسب کنید. بعد از اینکه اطلاعات قبلی و جدید را پیرامون موضوع مورد نظر یادداشت کردید حال باید آن ها را برای خودتان توضیح دهید. بلند شدن صدا، تجسم یک سخنرانی، سمینار یا حتی یک کلاس آموزشی هیچ مشکلی نداشته و حتی به درک بهتر موضوع به شما کمک می کند.

براساس تکنیک فاینمن باید آموخته هایتان را برای فرد دیگری نیز توضیح دهید. با انجام این کار نه تنها مطالب یاد گرفته را مرور می کنید بلکه از فریب دادن خود نیز جلوگیری خواهید کرد. در این شرایط متوجه می شوید که آیا مطلب را به خوبی درک کرده اید یا نه.

بعد از انجام دو مرحلهء قبلی حال باید نوشته های خود را مرور کنید، نواقص و اشتباهات احتمالی را پیدا کرده و به منبع اصلی رجوع کنید. منبع اصلی همان کتاب، وب سایت یا هر منبعی است که شما مطلب مورد نظر را از آن یاد گرفته اید. سپس آموخته های خود را تکمیل یا تصحیح کنید.

بنابراین در چهارمین و آخرین مرحله از تکنیک فاینمن باید مطالب آموخته شده را به زبان ساده بیان کنید، بنویسید و حتی می توانید آن را برای دیگران توضیح دهید. با انجام این کار مطالب آموخته شده مرور و در ذهن تثبیت خواهند شد. همانطور که گفتیم نباید هیچ یک از مراحل این روش یادگیری مفهومی را حذف کنید زیرا در این صورت تاثیر انجام آن از بین خواهد رفت. شما با کمک این روش ها می توانید هر مطلب ساده تا پیچیده ای را درک کرده و از مفهوم آن مطلع شوید. همانطور که گفتیم روش فاینمن چهار مرحله دارد که حذف هر کدام از آن ها تاثیر روش را از بین می برد.

در بخش دوم راجع به منحنی فراموشی تبصره کوتاه داریم اینکه مطالعات مختلفی درباره‌ی منحنی فراموشی و میزان ماندگاری حافظه انجام شده‌است. بر اساس تحقیقات ابینگهاوس، به طور متوسط یادگیرندگان ۹۰ درصد آنچه را که در ماه اول آموخته ‌اند، فراموش می‌کنند. با این حال ماهیت موضوع، پیشینه یادگیرنده، قدرت حافظه‌ی یادگیرنده و بسیاری از عوامل دیگر تأثیر قابل توجهی بر میزان فراموشی دارند.

بر اساس یافته‌های ابینگهاوس می‌توان گفت برای جلوگیری از فشار آوردن به حافظه، باید درس‌ها تا حد امکان مختصر نگهداری شده و تجربه‌ی یادگیری دنباله‌ دار ارائه گردد. باید در طول زمان به یادگیری پرداخته شود تا از تأثیرات منحنی فراموشی جلوگیری شود. برای مثال به جای برگزاری یک جلسه‌ی آموزشی در سال که یک روز کاری را به خودش اختصاص می‌دهد، می‌توانید چندین جلسه‌ی آموزشی کوتاه‌ تر را در طول سال برگزار کنید. با این کار نه تنها از فشار آوردن به ذهن جلوگیری می‌کنید، بلکه به یادگیرندگان خود این امکان را می‌دهید تا اطلاعات را هضم کرده و آن را به شکل مؤثر‌تری در طول زمان حفظ کنند. خلاصه اینکه بهتر است هر از وقتی درسها و آموخته های خویشرا تکرار نموده و برای ذهن خود چنان وا نمود نمائید که این ها برای ما نهایت مهم هستند تا فراموش نشوند.

١.٢- تمرین با اپلیکیشن )انکی (Anki

معمولا این روش در اپلیکیشن انکی به انگلیسی بوده که میتوان آنرا از پلی استور مبایل تان بدست آورده استفاده نمود.

۲.۲- روش صفحه گسترده جادویی:

البته این روش آقای ابدال قسمی است که یک جدول با عنوان های مختلف در هر کالم یک صفحه اکسل با رنگهای متفاوت از درسهای مهم خود را ترتیب نموده و هر زمانی که یک عنوان را مطالعه میکند در مقابل آن تاریخ آنرا درج نموده و هر بار که همان موضوع را مطالعه کرده نظر به برداشت و تغییراتی که در فهمش ایجاد شده است را برای خویش نمره میدهد و وقتیکه کالم های همان صفحه کاملا پر شد به بررسی کالم ها برداخته هر موضوعاتی که کمترین نمره را گرفته باشد آنهارا دوباره در صفحه جدید انتقال داده دوباره مورد مطالعه قرار میدهد.

۱-صفحه یوتیوب (خشایارتالکز)

۲-صفحه انترنتی (خانه تسهیلگران ایران)

۳-صفحه انترنتی (دفتر انتشارات و فناوری آموزشی)

۴-صفحه انترنتی (مجله فرادرس)

۵-صفحه انترنتی (کتاب جم)

۶-صفحه انترنتی (آکادمی مریم مبارکی)

۷-صفحه انترنتی (مجله کاربوم)