د کلتور، دودونو او عنعناتو ځانګړتیاوې او زمونږ د سنتي ټولنې ناخوالې

کلتور څه شی دی؟
کلتور د یوې ټولنې ټولنیزه پدیده ده چې د هغې ځانګړتیاوې څرګندوي. دا د خلکو باورونه، عادتونه، ارزښتونه، هنر، موسیقي، ژبه، مراسم او پوهه رانغاړي. کلتور داسې یو شی نه دی چې ثابته پاتې شي، بلکې له وخت سره بدلون مومي.
کلتور مادي او نامادي برخې لري. مادي برخې یې د خوراک، جامو، رسمونو او هنرونو په څېر ښکاره بڼې لري، خو نامادي برخه یې د خلکو عقاید، چلندونه او ارزښتونه دي.
دودونه څه دي؟
دودونه هغه ټولنیز اصول او کړنې دي چې په یوه ټولنه، سیمه یا ځانګړي وخت کې منل شوي وي. د بېلګې په توګه، د چینایي واده مراسم ځانګړي دودونه لري، چې د چین کلتور څرګندوي.
که یو عمل، چلند یا مراسم په دوامداره توګه تکرار شي، نو دود جوړېږي. که دا دود نسل په نسل انتقال شي، نو دا عنعنه یا سنت (tradition) ګرځي.
عنعنات څه دي؟
عنعتنه له لاتیني کلمې څخه اخیستل شوې، چې مانا یې “لېږدول” یا “انتقالول” دي. دا هغه دودونه او اصول دي چې له یوې دورې بلې ته انتقال شوي او خلکو منلي دي. د دیني یا ټولنیزو اصولو دوامداره تکرار عنعنه جوړوي.
دودونه او عنعنات دواړه د ټولنې د نظم، یووالي او پیوستون لپاره مهم رول لري. دودونه لنډمهاله او د محدودو خلکو لخوا عملي کېدای شي، خو عنعنات اوږدمهاله وي او د ټولنې لویه برخه یې مني.
د دود، عنعنې او کلتور ترمنځ توپیر
کلتور د ټولنیزو عادتونو، هنر، موسیقۍ، ژبې او عقایدو مجموعه ده.
دودونه هغه ټولنیزې کړنې دي چې د خلکو د ژوند برخه ګرځي او یو ځانګړی ارزښت لري.
عنعنات هغه دودونه دي چې له نسلونو راهیسې انتقال شوي او د ټولنې لویه برخه یې عملي کوي.
زموږ د ټولنې سنتي دودونه، موجوده ناخوالې او پرمختګ
زموږ هېواد د خپلو سنتي دودونو او فرهنګي ارزښتونو په لحاظ غني دی، خو په عین وخت کې له ځینو ناخوالو سره هم مخ دی چې د پرمختګ په لور خنډونه پیدا کوي. دا ناخوالې کولی شي زموږ د کلتور، ټولنې او اقتصادي وضعیت باندې منفي اغیزه وکړي، خو د دې ناخوالو په حل کې د پرمختګ لارې هم شته.
۱. سنتي دودونه
سنتي دودونه د یوې ټولنې د ارزښتونو، عقایدو، او رواجونو مجموعه ده، چې له نسل څخه نسل ته انتقالېږي. فرهنګ بیا د دې دودونو، هنر، ادبیاتو، دین، ژبې، او ټولنیزو عادتونو پراخه بڼه ده.
سنتي دودونه زموږ د هېواد د فرهنګ یوه اساسي برخه جوړوي، خو ځینې وختونه دغه دودونه په ځینو برخو کې د پرمختګ مخه نیسي:
د تعلیم پر وړاندې ستونزې – ځینې دودونه لکه د نجونو د زده‌کړې پر وړاندې محدودیتونه، د عصري تعلیم د پراختیا مخه نیسي.
د جنسیتي برابري نه شتون – په ځینو ټولنو کې د ښځو پر وړاندې دودیز محدودیتونه شته چې دې ښځو ته د پرمختګ او پرمختللي ژوند فرصتونه نه ورکوي.
پخواني مذهبي او ټولنیز مفکوري – ځینې مذهبي او ټولنیز عقاید د ټولنې په پرمختګ کې خنډ ګرځي، لکه د ټیکنالوژۍ او ساینس د زده‌کړو پر وړاندې ځینې محدودیتونه.
۲. ناخوالې
زموږ هېواد له ځینو ناخوالو سره مخ دی چې په بشپړ ډول د پرمختګ مخه نیسي:
سیاسي بې‌ثباتي – د سیاسي بې‌ثباتۍ او شخړو له امله د حکومتي ادارو کمزورتیا او د خلکو بې‌باوري موجوده ده.
اقتصادي ستونزې – بې‌روزګاري، فقر، او د اقتصادي پراختیا نشتوالی د خلکو ژوند باندې منفي اغیزه کوي.
د ځمکې د شخړو او تاوتریخوالي لوړوالی – ځمکنۍ شخړې او د ټولنې دننه تاوتریخوالی د ټولنیز نظم او یووالي مخه نیسي.
روغتيايي خدماتو ته لاسرسی – د روغتیا د خدماتو نشتوالی او د معیاري صحي خدماتو کمبود د خلکو روغتیا باندې منفي تاثیر لري.
۳. پرمختګ او عصري نړۍ
پرمختګ د نوښت، ساینس، ټیکنالوژۍ، او اقتصادي ودې سره تړلی دی. د عصري نړۍ اړتیاوې او د خلکو ژوند اسانتیا ته اړتیا لري، چې دا وخت ناوخت د دودیزو ارزښتونو سره ټکر پیدا کوي.
که څه هم زموږ هېواد له ناخوالو سره مخ دی، خو د پرمختګ لپاره څو لارې شته چې کولی شي د ستونزو حلولو کې مرسته وکړي:
تعلیمي اصلاحات – د معیاري او عصري تعلیمي سیستم پراختیا، د نجونو د زده‌کړې زیاتوالی، او د ټولنیز جنسیتي برابري هڅه کول د هېواد پرمختګ ته لار پرانیزي.
اقتصادي پراختیا – د صنعتي پرمختګ، زراعتي وده، او د سوداګرۍ د برخې پراختیا د بې‌روزګارۍ کمولو او د خلکو د ژوند د کیفیت د ښه کولو لپاره اړین دي.
سیاسي ثبات – د سیاسي بیلانس او سولې راوستلو لپاره د ټولو اړونده اړخونو ترمنځ همکاري او د ټولنیز عدالت پراختیا د یوې قوي او پرمختللي ټولنې لپاره اړین دي.
۴. د دودیزو ارزښتونو او پرمختګ ترمنځ توازن
مثبت اړخونه: دودونه ټولنیز پیوستون، هویت، او اخلاقي اصول ساتي، پداسې حال کې چې پرمختګ اقتصادي وده، علمي پرمختګ، او د ژوند اسانتیاوې برابروي.
منفي اړخونه: که دودونه له وخت سره سم نه وي، نو د پرمختګ خنډ کېدای شي. همداراز، که پرمختګ د دودونو د له‌منځه وړو سبب شي، نو د ټولنې هویت ته زیان رسېږي.
حل لاره: د اعتدال لاره
د داسې دودونو ساتل چې ټولنیز عدالت، اتحاد، او اخلاقي ارزښتونه پیاوړي کوي.
د داسې پرمختګ منل چې د خلکو د ژوند کیفیت لوړ کړي، پرته له دې چې د ټولنیز هویت تخریب سبب شي.
د عصري زده‌کړو او ساینسي پرمختګ سره د دودیزو ارزښتونو انډول ساتل.
که ټولنې وکولای شي د دودیزو ارزښتونو او عصري پرمختګ ترمنځ توازن وساتي، نو کولای شي هم خپل هویت وساتي او هم له نړۍ سره یوځای پرمختګ وکړي.
پایله
دودونه او عنعنات د کلتور یوه برخه ده، خو ټول دودونه عنعنات نه شي کېدای. دا ټولنیز اصول له وخت سره بدلون مومي، خو د ټولنې هویت، پیوستون او نظم ساتلو کې مهم رول لري.
زموږ هېواد د سنتي دودونو څخه یوه پراخه فرهنګي خزانه لري چې باید د پرمختګ په لور د سمې لارې پرمخ وړلو لپاره وکارول شي. د ناخوالو حل او د پرمختګ لپاره د شته منابعو څخه ښه ګټه اخیستل به موږ ته یو روښانه او پیاوړی راتلونکی راوړي.
لېکنه کې : د اخذ په توګه د ښاغلي ” ګیبون رینجل”
د انسانې بیولوژۍ څانګه، د کیپټاون پوهنتون استاد، سویلي افریقا څېړنېز تحقيق نه د تعريفونو برخه کې ګټه اخستل شويده.

په مدیریت کې د بریا درې مهم ګامونه