کچه (؟)

دا کچه ډېره بې مسؤلیته او د څو کلونو را په دېخوا ورځنۍ شوې.

ګرانو ژبپوهانو!

کچه یو روښانه پېژند لري او یواځې همهغسې کارول کیږي او بس، نو:

د پښتو د سم لیکنو مسؤلیت د تاسو په غاړه دی. که ما څه ناسم لیکلي، نو هم مسؤلیت یې د تاسو په غاړه دی، چې راته سم یې کړې، زه هر ډول ګوتنیونې ته په درنه سترګه ګورم. ما تاسو د داسې ډېرو لیکنو سره مخامخ کړی یاستۍ او ساړي کړي، خو هیله ده، چې ځان ورڅخه، و ما ته د ښوونو له لارې خپلواک کړی او نه دا چې دا یوه لیونی دی او یا یې ریښه نه ده، نو بې ارزښته دې وي. په پوهنه کښې د یو بل چا و سم اند ته سم ویل د ځان جګ ښوول دي.

په پوهنه کښې -داسې هم کېدی او داسې هم- نه شته.

په پوهنه کښې یا داسې دی یا کېدی شي او یا داسې او بس.

دا لیکنه تر هغه وخته پورې سمه ده، تر څو یې چې چا ناسمون نه وي ښوولی.

دې لیکنې ته مې پام شو چې ومې لوستل: په ننګرهار کې د کابل په کچه روغتون جوړ شو.

موږ په ژبه کې چې څه په خپله خوښه لیکو، بې له دې چې په هغه وپوهیږو، ناسم راځي. د بیلګې په توګه دا کچه زموږ په ژبه کې د داسې څه لپاره زموږ د لیکلوست خاوندانو له خوا کارول کیږي، چې هغه یې د پوهیدنې اوبنسټیزې پوهېدنې سره  هیڅ اړوندوالی یا سر و کار نه لري

کچه څه ته وایې اوموږ دا څنګه، ولې او د څه له پاره څنګه ناسمه کاروو؟

په لاندې کې یوڅو بیلګې راوړو او وبه ګورو، چې دا کچه څنګه او د څه لپاره کارول شوي دي.

لولو:

الف :  ،، په جلالاباد کې د کابل په کچه روعتون جوړشو،،.

ب :  ،، سږ کال د ټول هواد په کچه د مالي ستونزو  له امله ۲۲۰  کارخونې تړل شوې دي،،.

پ : ،، ننګرهار کې د درې ولایتونوپه کچه د ړندو تر منځ د کرکټ پنځوس اوریزه سیالي پیل شوه،،.

ت : ،، ولسمشر غني د سیمې په کچه د ترکمنستان…،،

ټ : —- کله کله لولو، چې: ،،….په ډېره کچه…،،…

ث: :…. ،، د سیمې په کچه مرکز جوړ کړي،،.

ج : —- افغان نوولس کلنو د اسیا په کچه د کرکټ تاریخي اتلولي وګټله،،.

چ : د هېواد په کچه،….،،

ح : ،،افغان حکومت په ځايي کچه سولې ته د طالبانو هڅول غواړي،،.

خ : چې کله ژبه رسمي او ملي کچې ته له ولسي کچې نه لوړېږي.

 

ګرانولوستونکو! تاسوپه  دې باوروکړي، چې دا پورته ټولې غونډلي ناسمې دي او هیڅ ترې نه پوهیدل کیږي.

داسې به نه وایو، چې دلته به له کچې موخه دا یا هغه وي.

د لیکونکي موخه خو به څه وي، خوپه هرډول ناسم دي.

که ورته زیر شو، نو ځنې ځایونوکې ،،کچه،،  زموږ په ادبیاتوکې د ستاندرد( معیار)، سطحې(هوارې)، سویی، لیول له پاره کارول کیږي او له ځنو خوهیڅ نه پوهیدل کیږي.

موږبه  الف : ته پام وکړو ،، په جلالاباد کې د کابل په کچه روعتون جوړشو،،.

که ووایو، چې ( په ډېره بخښنه):   ،، په جلالاباد کې د کابل په ،،درچه،،  روعتون جوړشو،،.

یا یو بل څه

نوپه دواړو او په بل څه کې به هم  موږ په همغه موخه وپوهیږو، لکه پورته مو چې ګوته ورته ونیوله یعنې ستاندارد یا مغیار.

دا هر څه به روښانوو اوبیا به دې ناسمون ته ګوته نیسو:

لومړی دا څه څیړو، د څه له پاره چې ،، کچه،، کارول کیږي.

د ،،کچې،، پیژند د ټولو، چې له پاره یې  کاروو په پای کې راوړم.

څه پیژندونه راوړو:

لومړی:  ستاندارد یا معیار:

یو ستاندارد Standard یو پرتلییز ډوله یوونیز یا یوونیز شوی یا ښهیې یووالیز ، لا نور هم پیژندل شوی او زیات کارول شوی( یا لږ تر لږه هڅیدنی وړ) رقم او ډول دۍ، چې یو څه جوړ کړي یا یو څه منځ ته راوړي، کوم چې د نورو رقمونو او ډولونو په مخامخ۰مقابل) بریالی شوی وي.

لنډ: دجوړښتونو  په پرتله کې دجورښت بریالي ډوله جوړښت ،،ستاندارد یا معیار،،  دۍ

بیا: دا که کورونه وي یا ماشین الات، د جوړونې له پاره یې ډېر مسلکي کسان وړاندیزونه کوي اودا وړاندیزونه بیا سره پرتله کیږي، هریو ډول چې د غوښتونکو کسانو خوښ شو،هغه بیا ستاندارد یا معیار  دي، چې دا د جوړېدو څه به بیا په همغه ستاندار یا معیار جوړیږي او نه په هغه کچه.

دویم:  نیوو Niveau :

۱ – ټاکلې هواره یا کرښه ده، چې د ځمکې د سرهوارې سره غبرګه ځغلي.

پوهیږو، چې دلته سړی سمسمکيوالی سره پرتله کوي او دا هر اړخیز. دلته د نیوو په ځای هواره یا سطحه  یا  level راوړل شوې.

۲ – Niveau  : یوه ټاکلې پوړۍ ده، کومه چې له مخه ورکړشوې سکالا باندې شتون لري او له هغې سره سړی یو څوک یا شي ارزوي. که څوک د زده کړې یا پوهې له مخې یوبل سره  پرتله کوي، نو دلته سړی وایي، چې دا په یوه یا برابره سویه دي. روغتون یا بل څه چې سره پرتله کیږي هم سویه ویلی شو یا وایو.

،، هغه رښتیا سویه لري،،  د روزنې درجه

— که ووایو، چې د المان درسي سویه لوړه ده، دا  پهدې پوهېدنه چې د درس د زدهکړې تان یې ډېر دی، د دې لپاره داسې ټاکلی د کچونې او کچولو څه نه شته، نو له دې امله به سویه ناسمه په پښتو په کچه بېرته نه ورکوو.

۱ – ته د ځان له پاره جګ ستاندارد یا  معیار ټاکې، چې ته اوس سملاسې درس ویلو ته د تلو هیله لرې،.

دریم:  نورم  Norm :

نورم: ټولیز منل شوې نه لیکلې لار یا قانون دۍ، چې باید د هغې پسې سم  لاړ شۍ یا سړی ځان د هغې پسې چمتو کړي.

،، نورمونه کره کړۍ یا نورمونه کیږدۍ،،.

دا یا هغه چې ټولیز ورځنی(مروج) یا پیژندل شوی وي.

،، د هغې لویه د نورم څخه قوي تغیر ده.،،

زیات وخت چې ډېر مخ ته لرو.

د انسانانو د ګډ ژوند له پاره ټولیز پیژندل شوې، منلې باوري لار”ethische Normen” یا اخلاقي نورمونه دي.

دا په تخنیک کې تخنیکي نورمونه شته اوداسې نور.

څلورم: سطحه ( هواره) Ebene:

یو څه د یو بل څه سره په برابر جګوالي. دا د ارزښت له پاره کارول کیږي. دا هم  د لیول له پاره کارول کیږي.

اوس راځو کچونې یا کچې یا کچولو ته:

کچول نو څه ته وایي؟

اوس د کچې پیژند ورکوو اودا پورته پیژندونه هم په پام کې نیسو، چې څنګه اوولې یې لپاره کچه کاروو.

 پیژند: کچول دې ته وایي، چې د کچونې فزیکي لویه (اوږدوالی، دروندوالی،مهال)  د یوه کره ټاکلي کچیوون یا کچ یووالي ( متر، کیلوګران، ساعت)  سره پرتله شي.

 د بیلګې په توګه یوټوکر په کچه کوو.  یوه بورې غنم په کچه کوو.

له یوځای څخه وبل ځای ته  د تګ وخت څومره-والی په کچه کوو

اوبس همدومره او نه وراخوا.

بیا

د یوې لويې د پیدا کولولپاره دالویه باید په اړونده کچووني یا کچ الې سره په کچه شي. د بیلګي په توګه د یوه واټن څرګندول یا معلومول په متر یا … کچولو سره روښانه کیږي. که دوه اوږدوالي سره پرتله کوو، نو وایو،  دا یو د دې بل څخه په کچه ستردۍ. دلته نو په کچه ستردۍ.

یعنې کچه، کچونه اویا…د  یوې لويې د څومره ولي د روښانولو لپاره اویا د دوه همهغو لو یو له بل سره پرتله کونولپاره هم باید دا لویې  په کچه شي.

د هغو څه له پاره، چې څومره والی  نه څرګندوي اود یوبل څه او موخې له پاره کارول کیږي  د کچې کارونه ناسمه ده.

که داسې لږنور څه په ورزیات کړو، نوزیان خو نه لري.

نوڅه په کچه کوو؟ موږ چې څه په کچه کوو، هغه فزیکي لويې دي.

( فزیکي) لویې څه شی دۍ؟

موږ په ورځنې ژوند کې تل یا زیات وخت  د دروندوالي، اوږدوالي اومهال سره سر اوکارلرو.

دا لويې دي.

دا چې دا لويې څومره لویې دي، د کچیونونو سره یې کچوو یا پرتله کوو.

کړنه: د یوې لویې کچه-ونه، چې له دې لارې یې څومره والی ځان ته روښانه کوو.

یوون یا یووالی   : دا باید د یوه څه سره پرتله شي، چې دې پرتله ونو څه ته یونونه ( یووالي) وایو. ناسم عربي یې واحدونه، چې واحد یوه ته وایې( عربي کې ورته وحدهّ ( ه چې په سر یې ټکي وي،نه شم لیکلی) وایې ، چې انګرېزي او الماني  یې unit    Einheit, دي، چې د یوې الې له لارې کیدی شي اودا الې کچوون الې  یا د کچونې  الې بولو یعنې هغه الې چې کچول پرې کیږي اودا یوونونو ته، چې د کچولو له پاره یې کاروو. کچون یوونونه یا کچون یووالي ( کچه -وون-یووالي )  وایو.

په پیل کې مې چې کومې غونډالې راوړې، بیایې راوړم او داسې لنده شننه یې:

الف :  ،، په جلالاباد کې د کابل په کچه روعتون جوړشو،،.

دا  ،، کچه،، په پورته کې د معیار یا سویې لپاره کارول شوې.

ب :  ،، سږ کال د ټول هواد په کچه د مالي ستونزو  له امله ۲۲۰  کارخونې تړل شوې دي،،.

،، شږ کال د ټول هیواد په کچه،، څه  پوهیدنه نه لري یا څه نه شته.

پ : ،، ننګرهار کې د درې ولایتونوپه کچه د ړندو تر منځ د کرکټ پنځوس اوریزه سیالي پیل شوه،،.

،،ننګرهار د درې ولایتونوپه کچه،، څه شی نه شته

ت : ،، ولسمشر غني د سیمې په کچه د ترکمنستان…،،

          ،، د سیمې په کچه،، څه شی نه شته

ټ : —- کله کله لولو، چې: ،،….په ډېره کچه…،،…

     ،، … په ډېره کچه..،، څه شی نه شته.  د سیمې په سویه به څه وي

ث: :…. ،، د سیمې په کچه مرکز جوړ کړي،،.

           ،، د سیمې په کچه،، څه شی نه شته.

ج : —- افغان نوولس کلنو د اسیا په کچه د کرکټ تاریخي اتلولي وګټله،،.

،، د اسیا په کچه،، مې ګوماندۍ، چې د اسیا د سويې له امله کارول شوی وي،خوبیا هم ناسم دۍ.

ح : ،،افغان حکومت په ځايي کچه سولې ته د طالبانو هڅول غواړي،،.

،، په ځایي کچه،، څه شی نه شته.

په پای کې زما هیله اود لیکنې بخښنه یې راته وکړۍ:

۱ – چې څه لیکو،باید پرې پوه وو.

۲ – په څه باندې یا د څه په هکله چې څه لیکو، باید پرې پوه وو.

۳ – د بلې ژبې نوم یا بل کوم ،، ویي،، لپاره پښتو چې پیدا کوو – پرته له انډول ویي ـ ، ترې  تیرشو. ومو لیدل، چې دا مود ناسمونو سره مخامخ کوي.

او که بیا هم

۴ – څه لیکو  نو په دواړو ژبو باید وپوهیږو اووګورو، چې دا یې نږدې انډول کیدی شي، اوکه نه؟

۵ – که غواړو، چې د پردي ،، ویي ،، لپاره پښتو ولیکو، نو موږدا د همدې پیداېښته زده کړې او راسره ژبې څخه  باید  راونیسو، نو باید وګورو، چې دا ولې انډول دۍ اود څه لپاره کارول کیږي؟

۶ – بیا مې هم هیله ده ، چې هغه د باندني وییونه، چې پرې نه پوهیږو، همهغسې یې ولیکو، پښتوورته پیدا نه کړو، ځکه چې هر کار د هر چا نه وي اونه یې وبولو، که دا ډېر یا لږ پوه وي.

د نا سمون لپاره ستاسو مرستې، کوتنیونو او وړاندیزونو په هیله.

خبرې له خبروراوځي اوپه خبروسمیږي. هیله ده، چې خبرې په وکړو.

د پښتو وییونو  نه لیکل