د چین او امریکا ترمنځ اقتصادي کړکېچ او د تعرفو زیاتوالی

د متحده ایالاتو او چین ترمنځ د سوداګرۍ پراخېدونکې شخړه یوه خطرناک نوي پړاو ته ننوتلې ده، چې نوي تعرفې، غچ اخیستونکي اقدامات او د اکمالاتي لیکو قطع کول یې ملي او نړیوال اقتصاد ته زیان رسوي. د ۲۰۲۵ کال د اپرېل په ۱۵مه، ولسمشر ټرمپ یو فرمان لاسلیک کړ چې د امریکا پر هغو حیاتي منرالو پلټنه پیل شي چې له نورو هېوادونو، په ځانګړي ډول له چین څخه امریکا ته واردېږي. دا منرالونه لکه لیتیم، نکل، کوبالت او د نایابه عناصرو مجموعه، د دفاع، برېښنایی وسایلو او انرژۍ لپاره ډېر مهم دي. دا پلټنه ښايي چی د نویو تعرفو لګولو لامل شي. ټرامپ دا کار د ملي امنیت لپاره اړین وباله او ددی پالیسۍ ټاکلو په ترڅ کی یی د کورني تولیداتو زیاتولو غوښتنه یې وکړه(Routers, 2025). د ټرامپ ادارې د چین پر وارداتي توکو باندې د ۱۴۵٪ نوي تعرفو د لګولو اعلان وکړ، خو ځینې مصرفي برېښنایي وسایلو لکه سمارټ موبایلونه او ځینی برقي وسایل یی له دې تعرفو څخه مستثنا کړل. که څه هم دا وسایل لا هم د پخوا په څیر ۲۰٪ تعرفو لاندې دي، خو د دې استثناګانو تګلاره د ځینو شنونکو لخوا د امریکا د کمزورۍ نښه ګڼل شوې ده. ځکه چې د امریکا تولیدي صنعت د چینایي پرزو پر وارداتو ډېره تکیه لري. د ټرامپ اداره دا یوه ستراتیژیکه پرېکړه بولي، خو نیوکه کوونکي وايي چې دا د چین په پرتله د امریکا نرم دریځ ښيي(ward, 2025).

د چین دولتي رسنیو د امریکا انتقادونو ته سخت غبرګون ښودلی. چاینا ډېلي ورځپاڼې ویلي، امریکا باید نور شکایت پرېږدي، ځکه چې امریکا د اوږدې مودې راهیسی زیات مصرف کوي، پرته له دې چې دومره عواید یا شتمني ولري، او اوس نور هېوادونه ملامتوي. د سوداګرۍ په خبرو کې د استازو بدلون هم اعلان شو، چې دا د چین د سخت دریځ ښکارندویي کوي. همداراز، چین د خپلې اقتصادي ودې راپور ورکړ، چې د ۲۰۲۵ کال د لومړۍ ربعې وده یې ۵.۴٪ وه، او دا ښيي چې صادراتو ته د تعرفو تر پلي کېدو مخکې هڅې زیاتې شوې. چین وایي امریکا سره خبرو ته یوازې د برابرۍ او متقابل احترام پر بنسټ چمتو دی. (Davidson 2025) د نړیوالې سوداګرۍ سازمان (WTO) د ۲۰۲۵ کال لپاره د نړیوالو توکو سوداګرۍ وړاندوینه له ۰.۳٪  ودې څخه ۰.۲٪ کموالي ته راټیټه کړې ده. دا د COVID-19 وبا راهیسې تر ټولو لوی کموالی ګڼل کېږي. د دې کمښت اصلي لامل د ولسمشر ډونالډ ټرمپ لخوا پر چینايي وارداتو لګول شوي تعرفې او د هغې له امله رامنځته شوي نړیوال اقتصادي اغېزې دي(Routers, 2025). WTOهمداراز خبرداری ورکړی چې روانه سوداګریزه جګړه کولی شي د اوږدې مودې لپاره د نړیوال GDP ۷٪ کمښت رامنځته کړي، چې دا به نړیوال اقتصاد له لویو ستونزو سره مخ کړي.

د امریکا او چین ترمنځ سوداګریزه جګړه د امریکايي ټیکنالوژۍ او دفاعي سکتورونو باندې ژور اغېز کړی دی. د       (Nvidia) شرکت سټاک ۵.۹٪ راټیټ شو وروسته له هغه چې شرکت اعلان وکړ چې د H20 AI چپسونو پر چین د نوي صادراتي محدودیتونو له امله، د دوی د لومړۍ ربعې عاید به ۵.۵ میلیارده ډالرو ته کم شي. دا محدودیتونه د دې لپاره وضع شوي چې دا چپسونه د چین د نظامي او څارنې وړتیاوو ملاتړ ونه کړي‎ (NP News, 2025).همداراز، د چین لخوا د نایابه عناصرو پر صادراتو محدودیتونه د امریکا د وسلو جوړونکو شرکتونو لپاره ګواښ رامنځته کوي، چې دا کولی شي له لسو څخه زیاتو دفاعي او هوايي شرکتونو باندې اغېز وکړي. شنونکي خبرداری ورکوي چې دا کار کولی شي بیجینګ ته په روانه سوداګریزه جګړه کې مهمه ګټه ورکړي(Routers, 2025). سوداګریزه جګړه د نړیوالو سوداګریزو اړیکو کې لوی بدلونونه رامنځته کوي. ډېر امریکايي ټیکنالوژۍ شرکتونه د ټرمپ د لومړۍ دورې د سوداګریزې جګړې پر مهال خپل تولیدات ویتنام او د جنوب ختیځې آسیا نورو برخو ته انتقال کړي دي, دا هېوادونه اوس د لوړو تعرفو له ګواښ سره مخ دي.​ سربېره پر دې،  WTO د سوداګرۍ په سیمه‌ییزو بدلونونو تمرکز کوي، چې پکې د چینايي صادراتو زیاتوالی له شمالي امریکا بهر او د نورو هېوادونو لپاره د امریکا د بازار تشې ډکولو فرصتونه شامل دي.

پایله:

که چیرې د امریکا او چین ترمنځ روانه سوداګریزه جګړه همداسې شدت پیدا کړي او دواړه خواوې د توافق پر ځای پر سختو اقداماتو ټینګار وکړي، نو دا به د نړیوال اقتصاد لپاره یوه لویه ضربه وي. د نړیوالې سوداګرۍ سازمان (WTO) وړاندوینه کړې چې نړیوال تجارتي حجم به د پام وړ راکم شي، او دا کمښت به د COVID-19 له وبا وروسته تر ټولو لوی اقتصادي شاتګ وي. د اوږدې مودې لپاره، دا جګړه د نړیوال ناخالص تولید (GDP) تر ۷ سلنه پورې زیان رسولی شي، چې دا به د بې‌کارۍ، پانګوالو د باور کمېدو، او د پانګونې د کچې د راټیټېدو لامل شي. له بلې خوا، د امریکا د ټیکنالوژۍ او دفاعي سکتورونه له مستقیم خطر سره مخ دي، ځکه چې چین پر نایابه عناصرو بندیزونه لګولي او امریکا د صادراتو لپاره محدودیتونه پلي کوي، چې دواړه به د مهمو تخنیکي وسایلو تولید له ستونزو سره مخ کړي. چین د خپلو اقتصادي شاخصونو پر بنسټ هڅه کوي چې د فشارونو سره مقاومت وکړي او د بدیل بازارونو په لټه کې دی، په داسې حال کې چې امریکايي شرکتونه د تولید لپاره ویتنام، هند او نورو آسیایي هېوادونو ته مخه کړې ده. که دا وضعیت همداسې روان وي، نړۍ به د اقتصادي ټوټه کېدو (fragmentation) لور ته لاړه شي، چې یو لوری به د چین په مشرۍ او بل د امریکا تر نفوذ لاندې وي، او دا حالت به د نړیوال اقتصاد همغږي له منځه یوسي او د پانګوالو لپاره به بې‌ثباتي راولي.

اخذلیکونه:

1. Reuters. (2025, April 15). Trump orders tariff probe on all US critical mineral imports. Reuters. https://www.reuters.com/markets/commodities/trump-signs-order-launching-probe-into-reliance-imported-critical-minerals-2025-04-15/?utm_source=chatgpt.com
2. Ward, A. (2025, April 14). Tariff carve-outs underscore weak US position in China trade war: ‘This is going to get really ugly’. Politico. https://www.politico.com/news/2025/04/14/trump-china-tariff-carve-outs-weak-position-00008887?utm_source=chatgpt.com
3. Davidson, H. (2025, April 16). China tells US to ‘stop whining’ over tariffs as it reports GDP growth spurt. The Guardian. https://www.theguardian.com/world/2025/apr/16/chinese-state-media-tells-trump-to-stop-whining-as-trade-war-spirals?utm_source=chatgpt.com
4. Reuters. (2025, April 16). WTO slashes 2025 trade growth forecast, warns of deeper slump. Reuters. https://www.reuters.com/markets/wto-slashes-2025-trade-growth-forecast-warns-deeper-slump-2025-04-16/?utm_source=chatgpt.com
5. AP News. (2025, April 15). Nvidia drags Wall Street down as United Airlines says it’s impossible to predict this year’s economy. Associated Press. https://apnews.com/article/aeb0ed831602ab06235065aace6df5ec?utm_source=chatgpt.com
6. The Guardian. (2025, April 16). China trade war poses threat to US arms firms’ rare earths supply. The Guardian. https://www.theguardian.com/us-news/2025/apr/16/china-trade-war-us-arms-firms-rare-earths-supply?utm_source=chatgpt.com
7. Long, H. (2025, April 15). Trump’s China tariffs hit American-made goods, shifting supply chains toward Asia. The Washington Post. https://www.washingtonpost.com/business/interactive/2025/china-exports-us-products-tariffs/?utm_source=chatgpt.com
8. The Guardian. (2025, April 16). Trump tariffs will send global trade into reverse this year, warns WTO. The Guardian. https://www.theguardian.com/us-news/2025/apr/16/trump-tariffs-will-send-global-trade-into-reverse-this-year-warns-wto?utm_source=chatgpt.com