هېر شوی اتل
(د سردار محمد داوود خان ژوند، سیاست او اقتصاد)
سریزه
د افغانستان معاصر تاریخ د داسې پېښو او شخصیتونو ډک دی چې هر یو یې د هېواد په پرمختګ، شاتګ او بدلونونو کې ځانګړی رول لوبولی دی. د دې شخصیتونو په منځ کې سردار محمد داوود خان یو ځانګړی ځای لري. هغه د افغانستان د سلطنتي کورنۍ یو غړی، د هېواد لومړی جمهور رئیس، او د یوې نوي سیاسي دورې بنسټګر و. سردار محمد داوود خان نه یوازې د افغانستان د سیاسي او اقتصادي وضعیت د بدلولو هڅې وکړې، بلکې د هېواد د نړیوال ځای او هویت لپاره یې هم کار وکړ.
په داسې حال کې چې د هغه واکمنۍ یوازې پنځه کاله دوام وکړ، هغه د جمهوریت د بنسټ اېښودو، د ټولنیزو اصلاحاتو د تطبیق، او د بهرنیو اړیکو د ټینګښت لپاره د پام وړ هڅې وکړې. دا مقاله د سردار محمد داوود خان ژوند ته ژوره کتنه کوي، د هغه د ژوند پیل، سیاسي مبارزې، اصلاحات، او د هغه د واکمنۍ د پای په اړه بحث کوي. د هغه د هڅو د ارزښت په درک کولو سره، دا مقاله هڅه کوي چې د هغه هېر شوی میراث په یو ځل بیا راژوندی کړي.
الف: د سردار محمد داوود خان لنډ ژوندلیک
۱. د زیږون او کورنۍ شالید
سردار محمد داوود خان د ۱۹۰۹ زېږدیز کال د جولای په ۱۸مه د کابل په ارګ کې زیږېدلی و. هغه د سردار محمد عزیز خان زوی او د محمد نادر شاه وراره و. د سلطنتي کورنۍ د غړي په توګه، هغه د سیاست، حکومت او مشرتابه په اصولو کې روزل شوی و. د ده کورنۍ د افغانستان په سیاسي چارو کې د پام وړ نفوذ لرله.
۲. تعلیم او نظامي زده کړې
هغه خپلې لومړنۍ زده کړې په کابل کې وکړې او وروسته د لوړو زده کړو لپاره بهر ته لاړ. هغه د نظامي علومو په برخه کې ځانګړې روزنه ترلاسه کړه، چې د ده په مشرتابه کې مهمه مرسته وکړه. د خپلې پوځي زده کړې پر مهال، هغه په نړیوالو مسایلو کې ژوره مطالعه وکړه او د نړیوال سیاست د پیچلتیاوو په اړه یې پوهه ترلاسه کړه.
۳. د شخصیت ځانګړتیاوې
سردار محمد داوود خان یو زړور، هوډمن او د قوي ارادې لرونکی شخصیت و. هغه د خپلو پرېکړو لپاره مشهور و او د هېواد د ملي ګټو لپاره یې هیڅ ډول سازش نه کاوه.
ب: د سردار محمد داوود خان سیاسي فعالیتونه
۱. لومړنی سیاسي رول
سردار محمد داوود خان د افغانستان په سیاسي ډګر کې د خپلې کورنۍ د ملاتړ له امله ډېر ژر وځلېد. هغه په ۱۹۳۳ کال کې د خپل تره محمد نادر شاه له وژل کېدو وروسته د نوي پاچا محمد ظاهر شاه په حکومت کې مهمې سیاسي دندې ترسره کړې.
۲. د صدارت دوره
هغه په ۱۹۵۳ کال کې د صدراعظم په توګه وټاکل شو. د ده د صدارت پر مهال ګڼ شمېر اصلاحات پیل شول:
- د ښځو د حقونو پراختیا: هغه د ښځو د تعلیم او د ټولنیزو حقونو د ودې لپاره کار وکړ، چې په هغه وخت کې یو بېساری ګام و.
- اقتصادي پرمختګ: سردار محمد داوود خان د اقتصاد د ښه کولو لپاره د نویو پروژو د پیل هڅه وکړه. د کرنې، صنعت او ترانسپورت په برخه کې یې لوی بدلونونه راوستل.
- د بهرنیو اړیکو پراختیا: د ده د صدارت پر مهال د شوروي اتحاد او لوېدیځو هېوادونو سره د اړیکو پراختیا ته ځانګړې پاملرنه وشوه.
۳. د جمهوریت اعلان
په ۱۹۷۳ زېږدیز کال کې، سردار محمد داوود خان د یوې سولهییزې کودتا په ترڅ کې د پاچا محمد ظاهر شاه حکومت پای ته ورساوه او په هېواد کې یې د جمهوریت بنسټ کېښود. هغه د افغانستان لومړنی جمهور رئیس شو. د هغه د جمهوریت د اعلان موخه دا وه چې هېواد د یو عصري او پرمختللي سیاسي نظام پر لور بوځي.
ج: د اصلاحاتو هڅې او پایلې
۱. ټولنیزاصلاحات
- د ښځو حقونو ته وده: هغه ښځو ته د زده کړو او کار فرصتونه برابر کړل. د ښځو د سیاسي ونډې د زیاتولو لپاره یې ځانګړي ګامونه واخیستل.
- د ځمکې اصلاحات: د شتمنو ځمکو نیول او کلیوالو خلکو ته یې وېشل د هغه د اصلاحاتو مهمه برخه وه.
- تعلیمي پرمختګ: هغه د ښوونې او روزنې لپاره ځانګړې بودیجه ځانګړې کړه.
د: اقتصادي پراختیا
سردار محمد داوود خان د افغانستان د اقتصاد د پراختیا لپاره لاندې اقدامات ترسره کړل
- د کرنیزو پروژو پراختیا.
- د کانونو استخراج ته وده.
- د صنعت د ودې لپاره د دولتي پروژو پیل.
- د ترانسپورت او مخابراتو د شبکو ښهوالی.
ه. د بهرنیو اړیکو پالیسۍ
سردار محمد داوود خان د افغانستان بهرنی سیاست د ملي ګټو پر اساس رهبري کاوه. هغه هڅه وکړه چې افغانستان د لوېدیځ او ختیځ ترمنځ بېطرفه وساتي. د شوروي اتحاد سره یې نږدې اړیکې وساتلې، خو د امریکا سره یې هم اړیکې جوړې کړې.
و. د واکمنۍ پای او مرګ
د سردار محمد داوود خان واکمني په ۱۹۷۸ کال کې د ثور د کودتا په ترڅ کې پای ته ورسېده. د خلق دموکراتیک ګوند له لوري ترسره شوې کودتا د هغه حکومت ړنګ کړ، او هغه د خپلې کورنۍ سره یوځای په ارګ کې ووژل شو.
پایله
سردار محمد داوود خان د افغانستان یو له هغو اتلانو څخه و چې د هېواد د پرمختګ لپاره یې نه ستړي کېدونکې هڅې وکړې. سره له دې چې د هغه واکمني د کورنیو او بهرنیو مخالفتونو ښکار شوه، خو د هغه هڅې د افغانستان د معاصر تاریخ یوه مهمه برخه ګڼل کېږي. هغه د جمهوریت بنسټ کېښود، د ښځو حقونو ته وده ورکړه، اقتصادي اصلاحات یې پیل کړل، او د بهرنیو اړیکو د پراختیا لپاره کار وکړ.
که څه هم د هغه د واکمنۍ پای د سیاسي ناکراریو او د خپل وخت د بحرانونو له امله خونړی و، خو د هغه د میراث یادونه د افغانستان په تاریخ کې لا هم ژوندۍ ده. سردار محمد داوود خان هغه هېر شوی اتل دی چې د هغه هڅې او کړنې باید له سره وارزول شي.
ماخذونه
- شیرزاد، محمد عالم.(۱۳۹۵ل). افغانستان او جمهوریت. کابل: میوند خپرندویه ټولنه.
- احمدزی، لطیف الله.(۱۳۹۰ل). د تاریخ پاڼې: د سردار محمد داوود خان ژوند. جلالآباد: ننگرهار کتابتون.
- مشعل، عبدالرووف. (۱۳۹۲ل). افغان اتلان. هرات: عرفان خپرندویه ټولنه.
- حسینی، محمد امین.(۱۳۹۴ل). د افغانستان معاصر تاریخ. کابل: دانش خپرندویه ټولنه.
- کاظمي، شاه محمود.(۱۳۸۹ل). د جمهوریت لاره. مزارشریف: بلخ خپرندویه ټولنه.
- صالح، نصرالله.(۱۳۹۳ل). د داوود خان سیاسي هڅې. کندهار: اصلاح خپرندویه ټولنه.
۱۴۳۰۳/۱۰/۲۶
د دعوت رسنیز مرکز ملاتړ وکړئ
له موږ سره د مرستې همدا وخت دی. هره مرسته، که لږه وي یا ډیره، زموږ رسنیز کارونه او هڅې پیاوړی کوي، زموږ راتلونکی ساتي او زموږ د لا ښه خدمت زمینه برابروي. د دعوت رسنیز مرکز سره د لږ تر لږه $/10 ډالر یا په ډیرې مرستې کولو ملاتړ وکړئ. دا ستاسو یوازې یوه دقیقه وخت نیسي. او هم کولی شئ هره میاشت له موږ سره منظمه مرسته وکړئ. مننه
د دعوت بانکي پتهDNB Bank AC # 0530 2294668 :
له ناروې بهر د نړیوالو تادیاتو حساب: NO15 0530 2294 668
د ویپس شمېره Vipps: #557320 :
Support Dawat Media Center
If there were ever a time to join us, it is now. Every contribution, however big or small, powers our journalism and sustains our future. Support the Dawat Media Center from as little as $/€10 – it only takes a minute. If you can, please consider supporting us with a regular amount each month. Thank you
DNB Bank AC # 0530 2294668
Account for international payments: NO15 0530 2294 668
Vipps: #557320
Comments are closed.