د سطرنج پر لوبه هم بدیز ولګیدئ

لکه چی خبر یاست  طالبانو په افغانستان کې د شطرنج لوبه بند کړې ده. زه چی د سطرنج مینوال یم ، په دې کار سخت خواشنۍ سوم .

« د طالبانو د حکومت د “امر بالمعروف او نهی عن المنکر” وزارت دا لوبه د اسلام له نظره “حرام” بللې او د دې له امله یې د افغانستان د شطرنج فدراسیون هم منحل کړی دی.

دوی دا بندیز د دې لپاره لګولی چې شطرنج قمار ته ورته ګڼل شوی او د اسلامي شریعت سره سم نه ګڼل کیږي. دا بندیز د می ۱۲، ۲۰۲۵ نېټه اعلان شوی او تر نامعلومې مودې پورې به دوام ولري.»

دا اقدام د طالبانو د حکومت د هغو پراخو محدودیتونو یوه برخه ده چې له ۲۰۲۱ کال راهیسې یې د تفریحي او ورزشي فعالیتونو پر وړاندې لګولي دي.

د طالبانو د حکومت دا پریکړه د نړیوالو رسنیو له خوا پراخه انعکاس موندلی او د شطرنج نړیوالې ټولنې اندېښنه څرګنده کړې ده.

نن ورځ د سطرنج زیاتره مینوال دا لوبه آنلاین کوی ، چی هم یې په بیلا بیلو هیوادونو کی د خپلو انډیوالانو سره او هم یې ناپیژندل سوو کسانو سره کولای سئ . نو نوموړي چارواکی به د انترنیټ په دې پراخه نړۍ کی د دې لوبو مخه څنګه نیسي ؟

دا په داسی حال کی ده چی نن ورځ د سطرنج لوبه نړیواله سطحه دلوبو د نړیوال فدراسیون په لیست کی ځای لری .

 

او د نړی زیات شمیر پوهان په دی باور دي چی دا لوبه د ذهنی ودي تر څنګ نوري ګټی هم لرئ .له همدی امره په زیاتره هیوادونو کی د ډنمارک په شمول په ښونځویو کی یې د ذهني ودي د پرا ختیا او پرمختیا په مقصد سپارښتنه او زده کړه کیږي .

نو شطرنج یوازې یوه لوبه نه ده، بلکې دا یوه ذهني ورزش دی. چی لاندنۍ ګټی پر بنا دي :

1. تحلیلي تفکر:

شطرنج د ستونزو د حل کولو، امکاناتو ارزونې، او د مختلفو سناریوګانو د وړاندوینې تمرین ورکوي.

2. یادښت پیاوړی کوي:

لوبغاړي باید د مختلفو پرانیستنو، دفاعي لارو، او تېرو حرکاتو یاد ولري. دا حافظه تیزوي.

3. تصمیم نیونه:

شطرنج د فشار لاندې د منطقي تصمیم نیونې تمرین کوي، چې دا مهارت په ورځني ژوند کې هم ګټور دی.

4. صبر او حوصله:

شطرنج د زغم او ستراتېژیک فکر کولو وړتیا لوړوي. لوبه وخت غواړي او چټک تصمیم ممکن خطرناک وي.

5. تخلیقيت او نوښت:

ډېر بریالي لوبغاړي غیر متوقع، ابتکاري حرکات کوي. دا لوبه تخلیقي فکر ته وده ورکوي.

6. توجه او تمرکز زیاتوي .

د شطرنج لوبه ډیر اوږد تاریخ لری :

دا لوبه شاوخوا ۱۵۰۰ کاله پخوا رامنځته شوی دی. باور دا دی چې دا لوبه په هند کې د “چَتورَنګا” (Chaturanga) په نوم پیل شوې وه، چې دا نوم د سانسکریت ژبې څخه اخیستل شوی او معنی یې “څلور برخې” ده (پلي، آس، فیل، او رتبه). دا لوبه بیا ایران ته لاړه، چیرې چې د “شطرنج” په نوم یاده شوه، او له هغه ځایه عربو ته انتقال شوه.

بیا ورسته د عربو له لاری اروپا ته نقل سول هلته یې بڼه بدله شوه، قواعد یې اصلاح شول، او ورو ورو یې عصري شکل غوره کړ. تر ۱۵مې پېړۍ وروسته، شطرنج په اروپا کې یوه فرهنګي او فکري لوبه وګرځېده.

خو  په نورلسمه م پېړۍ کې د شطرنج نړیوالې سیالۍ پیل شوې، او د نړیوال شطرنج فدراسیون (FIDE) په ۱۹۲۴م کال کې تاسیس شو. له هغه راهیسې، شطرنج یوه علمي، فکري او سیاسي لوبه هم ګڼل شوې ده.

د چاټ جی پی ټي به حواله د اوسنی عصر د ستطرنج ستر اتل لوبغاړی په لاندی ډول دي :

. دلته د ۲۰۲۵ کال تر مې میاشتې پورې د ځینو مخکښو شطرنج بازانو لیست به لاندی ډول دي :

۱. مګنوس کارلسن (Magnus Carlsen) – ناروې

• د نړۍ پخوانی اتل (2013–2023).
• ګڼ شمېر نړیوال تورنمنټونه یې ګټلي.
• تر ټولو لوړه درجه (rating) یې له ۲۸۸۲ واوښته، چې دا تر ټولو لوړ ریکارډ دی.
• سره له دې چې نور د نړیوال اتل مقام نه لري، لا هم د نړۍ تر ټولو قوي شطرنج باز بلل کېږي.

۲. دینګ لیرین (Ding Liren) – چین

• د ۲۰۲۳ نړیوال شطرنج اتل.
• لومړنی چینایي دی چې دا مقام یې وګاټه.
• ډېر تخنیکي، صبور او ستراتیژیک لوبغاړی دی.

۳. فابیانو کاروانا (Fabiano Caruana) – امریکا

• د نړۍ یو له غوره لوبغاړو څخه.
• په ۲۰۱۸ کې یې د نړیوال اتل لپاره له کارلسن سره سیالي وکړه.
• د امریکا شطرنج ملي لوبډلې غړی او تل د غوره ۵ لوبغاړو په منځ کې شمېرل کېږي.

۴. الیريزا فیروزا (Alireza Firouzja) – فرانسه / ایران

• ځوان تکړه لوبغاړی، چې اصلاً له ایرانه دی.
• د نړۍ د شطرنج راتلونکی ستوری ګڼل کېږي.
• ډېر برید کوونکی او تخنیکي سټایل لري.

۵. یان نیپومنیاشچي (Ian Nepomniachtchi) – روسیه

• په ۲۰۲۱ او ۲۰۲۳ کې د نړیوال اتلۍ لپاره سیالي وکړه، خو دواړه ځله یې وبایلله.
• د ډېر چټک او خطرناک لوبې سټایل لري.
• او داسی نور لکه :

• هیکارو ناکامورا (Hikaru Nakamura) – امریکا: د آنلاین شطرنج پاچا بلل کېږي، پیاوړی سټریمر هم دی.
• انوېش ګیري (Anish Giri) – هالنډ: تحلیلي او طنزي توییتر شهرت لري.
• وېسلین توپالوف (Veselin Topalov) – بلغاریا: پخوانی نړیوال اتل.
• لېوون آرونیان (Levon Aronian) – امریکا / ارمنیا: د تېرو کلونو له قوي لوبغاړو څخه دی.

د (غره او د وره) پر کتاب یو ځغلنده نظر