بلوغ استراتژیک عربستان سعودی نقش مبهم ترکیه را در دیپلماسی منطقه‌ای عقب زده است

مقاله ذیل را قبلا به انگلیسی در سایت های لینکدین، ایکس و دعوت میدیا نشر کرده ام

Saudi Arabia’s Strategic Maturity Outpaces Turkey’s Ambiguous Role in Regional Diplomacy

ترجمه دری در ذیل تقدیم است.

در حالی که منظره آینده جیوپولیتیکی شرق میانه و آسیای جنوبی به سرعت در حال دگرگونی است، عربستان سعودی و ترکیه در مسیرهای متفاوتی قرار گرفته‌اند. با آن‌که هر دو کشور دارای میراث تاریخی و نفوذ منطقه‌ای هستند، رفتار اخیر آنان در عرصه بین‌المللی داستان روشنی را بازگو می‌کند: عربستان سعودی به عنوان یک قدرت پراگماتیک و ثبات‌آفرین در حال ظهور است، در حالی که رویه ناسازگار و اغلب شعاری ترکیه اعتبار آن را تهدید می‌کند.

عربستان سعودی: از قدرت تیل تا ستون دیپلماتیک

عربستان سعودی به‌طور آرام و پیوسته نقش منطقه‌ای و جهانی خود را تعریف دوباره کرده است— دولت پادشاهی که دیگر به رضایت از جایگاه صرفاً تولیدکننده تیل اکتفا نمی‌کند، بلکه روز به روز خود را به عنوان یک میانجی دیپلماتیک به نمایش می‌گذارد.

این تحول به‌طور کامل در جریان بحران هند و پاکستان در سال ۲۰۲۵ نمایان شد، زمانی که عربستان سعودی به جلوگیری از تشدید یک جنگ وسیع عسکری میان دو کشور دارای سلاح اتمی کمک کرد. عربستان سعودی در هماهنگی با ایالات متحده، بریتانیا و امارات متحده عربی:

• نمایندگان دیپلماتیک به دهلی نو و اسلام‌آباد اعزام کرد؛
• از روابط دیرینه‌اش با هر دو کشور برای تشویق به خویشتنداری استفاده نمود؛
• در برقراری آتش‌بس مؤثر بود که کشیده گی را در کشمیر کاهش داد؛
• این بحران را به عنوان مسئله‌ای منطقه‌ای مطرح کرد که نیازمند همکاری چندجانبه است.

این موفقیت بر پایه گسترش نقش دیپلماتیک ریاض بنا نهاده شده بود—بخصوص نقش غیرمستقیم اما حیاتی آن در پیمان ابراهیم و جایگاهش به عنوان پل ارتباطی میان کشورهای عرب و اسرائیل. در نشانه‌ای از نفوذ فزاینده، رئیس‌جمهور امریکا، دانالد ترمپ، اخیراً اظهار داشت که سوریه ممکن است دوباره وارد عرصه منطقه‌ای شود—ابتکاری که گفته می‌شود با تشویق کشورهای خلیج عربی، بخصوص عربستان سعودی، صورت گرفته و ریاض نقش کلیدی در آماده‌سازی زمینه این تغییر ایفا کرده است.

عربستان سعودی و ایران: از رقابت تا واقع‌گرایی سیاسی

شاید مهم‌ترین تحول، گشایش عربستان سعودی به نوع جدیدی از تعامل با ایران باشد. در منطقه‌ای که رقابت‌ها همواره بر همکاری‌ها سایه انداخته، پیشنهادهای اخیر تهران برای ایجاد شراکت در غنی‌سازی هسته‌ای با عربستان و امارات، حاکی از یک تغییر عمیق و اساسی است. هرچند جزئیات این پیشنهادها هنوز در حال شکل‌گیری است و تردیدهایی باقی‌ست، اما نفس پیشنهاد چنین مشارکتی از سوی ایران، گواهی بر افزایش وزن جیوپولیتیکی و نفوذ دیپلماتیک عربستان سعودی است.

این تغییر جهت همچنین نشان‌دهنده چرخش حساب‌شده عربستان از رقابت ایدئولوژیک به سوی تعامل راهبردی است—تمرکزی که بر اداره تهدیدها و ایجاد ثبات—حتی با دشمنان دیرینه—قرار دارد. هرگونه همکاری عربستان در زمینه انرژی اتمی، با شرایط مشخص و تحت نظارت دقیق خواهد بود، اما می‌تواند نقش تعدیل‌کننده‌ای ایفا کرده و از بروز رقابت خطرناک اتمی در منطقه جلوگیری کند.

ترکیه: بازیگر عکس العمل در عصر عملگرائی

در مقابل، ترکیه در تبیین یک نقش منسجم و پایدار در نظم نوظهور منطقه‌ای دچار سردرگمی شده است. با آنکه این کشور دارای امتیازاتی چون عضویت در ناتو، توانمندی نظامی و نفوذ فرهنگی است، اما سیاست خارجی اخیر آن بیشتر گرایش سمبولیک داشته تا دیپلماسی واقعی و پراگماتیسم.

در جریان بحران هند و پاکستان در سال ۲۰۲۵، ترکیه حمایت لفظی خود را از پاکستان ابراز کرد، اما نتوانست نقشی مؤثر در کاهش تصادمات ایفا کند. این موضع‌گیری عکس العملی که در هند و دیگر کشورها غیرسازنده تلقی شد، به‌شدت در تضاد با دیپلماسی پشت‌پرده عربستان سعودی قرار داشت.

ستراتیژی منطقه‌ای ترکیه در سوریه نیز به همان اندازه بحث‌برانگیز است. در حالی که پیمان ابراهیم چارچوبی برای عادی‌سازی روابط عرب و اسرائیل ایجاد کرده، ترکیه تا حد زیادی خارج از این روند باقی مانده است—با ترجیح مداخلات یک‌جانبه و حفظ حضور سنگین نظامی در شمال سوریه. اکنون که ایالات متحده و کشورهای عربی در حال بررسی کاهش تحریم‌های سوریه در قبال عادی‌سازی روابط با اسرائیل هستند، ترکیه با خطر تبدیل شدن به عامل اخلال‌گر مواجه است—کشوری که یا نمی‌خواهد یا نمی‌تواند به‌سوی صلح‌سازی چرخش یابد.

تغییر توازن رهبری

افزایش نفوذ عربستان سعودی تصادفی نیست—بلکه نتیجه سرمایه‌گذاری‌های بلندمدت و هدفمند در دیپلماسی، شراکت‌ها و ثبات منطقه‌ای است. چه در نقش آن در کاهش تصادمات عسکری، چه در مشارکت محتاطانه‌اش در مذاکرات حساس اتمی، و چه در حمایت از تلاش‌های گسترده‌تر عادی‌سازی روابط، این کشور در حال تثبیت جایگاه خود به عنوان یک قدرت بالغ و تثبیت‌کننده در منطقه‌ای پرتشنج است.

ترکیه هنوز هم ظرفیت آن را دارد که نقشی معنادار در این نظم نوظهور ایفا کند. اما این نیازمند یک چرخش اساسی است—از همسویی شعاری و تاکتیک‌های لحظه‌ای به سمت انسجام ستراتیژیک و رهبری دیپلماتیک. تا زمانی که چنین تحولی رخ ندهد، ترکیه خطر آن را دارد که بیش از پیش عقب بماند، در حالی که دیگران در حال تجدید تعریف معماری دیپلماسی شرق میانه و آسیای جنوبی هستند.

در این عصر جدید، عربستان سعودی نه‌تنها بر نتایج تأثیر می‌گذارد، بلکه قواعد تعامل را نیز شکل می‌دهد. ترکیه، فعلاً، در حاشیه ایستاده است—و نظاره‌گر فرصتی است که هنوز هم می‌تواند آن را به دست آورد—اگر آماده تغییر مسیر باشد.

ثبوت بدهید: بهانه‌ی گریز از مسئولیت تروریزم به اندازه تاریخ پاکستان کهنه است