از خون تا آب: طنز تلخ تهدیدهای دوستم و کانال طالبان

مقاله ذیل را قبلا به انگلیسی در سایت های لینکدین، ایکس و دعوت میدیا نشر کرده ام

From Blood to Water: The Bitter Irony of Dostum’s Threats and Taliban’s Canal

ترجمه دری در ذیل تقدیم است.

در یکی از طنزآمیزترین پیچ‌های تاریخ معاصر افغانستان، حکومت طالبان—که زمانی به‌عنوان میلیشای عقب‌مانده و ناتوان از حکومت‌داری شناخته می‌شد—اکنون در آستانهٔ تکمیل پروژهٔ بزرگ و جاه‌طلبانهٔ کانال آبیاری قوش‌تپه قرار دارد؛ پروژه‌ای زیربنایی که چهرهٔ شمال افغانستان را دگرگون خواهد ساخت. و این پروژه دقیقاً در کجا در حال اجراست؟ در نزدیکی دشت لیلی بدنام—محل یکی از وحشتناک‌ترین جنایات جنگی قرن بیست‌ویکم: قتل‌عام که گمان میرود هزاران زندانی طالب تحت فرمان جنرال عبدالرشید دوستم قتل عام شده اند.

اکنون، در نمایش مضحک از غرور و توهم، دوستم—که در تبعید و راحتی در ترکیه زندگی می‌کند—بار دیگر طبل جنگ قومی و خونریزی را به صدا درآورده است. در مجلس عید در جون ۲۰۲۵، وی هشدار تکان‌دهنده‌ای به طالبان داد و با یادآوری دشت لیلی، به‌گونه‌ای ضمنی تهدید به «محاصره و کشتار مشابه» در سالنگ یا سایر مناطق شمال و غرب کشور کرد. این نه یک سخن‌آرایی بلاغی بود و نه لغزش زبانی؛ بلکه تهدیدی ضمنی به تکرار خون‌ریزی بود—بازگشتی به تاکتیک‌های وحشیانه‌ای که سیمای افغانستان را در اوایل دههٔ ۲۰۰۰ لکه‌دار ساخته بود.

فراموش نکنیم: سخنان جنرال دوستم از جایگاه اخلاقی بیان نمی‌شود. او یادگار دورانی خون‌آلود و بی‌اعتبار است—دورانی که اکثر افغان‌ها تلاش دارند آن را برای همیشه دفن کنند. وی در دور اول ریاست‌جمهوری اشرف غنی، معاون او بود—حکومتی که در سال ۲۰۲۱ همچون برج قطعه بازی فروریخت و هرج‌ومرج، خیانت و ناامیدی به‌جا گذاشت. میراث دوستم آغشته به جنگ‌سالاری، تفرقهٔ قومی و خشونت بی‌پایان است. کشتار دشت لیلی—جایی‌که گفته می‌شود صدها زندانی طالب یا از خفگی در کانتینرها جان دادند یا اعدام شده و در گورهای دسته‌جمعی دفن گردیدند—افسانه‌ای جنگی نیست. این فاجعه‌ای مستند و مورد تحقیق است—یک جنایت جنگی محتمل—که توسط خبرنگاران و سازمان‌های حقوق بشری ثبت شده است.

و با این‌حال، اکنون از انقره تهدید صادر می‌کند، گویی تاریخ او را فراموش کرده است. اما تاریخ فراموش نکرده است.

طنز ماجرا حتی عمیق‌تر است. در حالی‌که جنگ‌سالاران در تبعید از خشونت سخن می‌رانند، حکومت طالبان—به‌گونه‌ای خاموش اما مؤثر—کنترول و امنیت سراسری برقرار کرده است. گذشتهٔ آنان بی‌تردید وحشیانه است و سیاست‌های کنونی‌شان بخصوصدر مورد محروم‌سازی زنان از تعلیم و کار، شدیداً مشکل‌ سازاست. اما با وجود تمام این موارد، آنان به چیزی دست یافته‌اند که دو دهه حکومت‌های مورد حمایت امریکا با میلیاردها دالر کمک خارجی نتوانستند فراهم کنند: صلح. شهرها امن‌اند، شاهراه‌ها مصئون، و برای نخستین‌بار پس از سال‌ها، دهقانان و انجنیران به ساختن روی آورده‌اند، نه فرار.

کانال قوش‌تپه که زمانی خیال‌پردازی پنداشته می‌شد، اکنون در آستانهٔ تکمیل است. اگر موفق شود، بیش از ۵۰۰ هزار هکتار زمین را آبیاری خواهد کرد و برای صدها هزار نفر شغل فراهم خواهد آورد. این پروژه نمایشی نیست—بلکه تحولی واقعی است. شکستی است از چرخهٔ جنگ و گامی است به‌سوی بازسازی ملی.

اما دوستم و امثال او ترجیح می‌دهند آتش برافروزند تا زمین‌ها را آبیاری کنند.

نگران‌کننده‌تر از همه، توهم خطرناک نسبت به شرایط استراتژیک جهانی و منطقه‌ای است. جهان علاقه‌ای به جنگ دیگر در افغانستان ندارد. روسیه، چین، ایران، پاکستان—و حتی جمهوری‌های آسیای میانه—همه ثبات منطقه‌ای را در اولویت قرار داده‌اند. ایالات متحده از صحنه خارج شده است. هیچ‌کس حاضر نیست یک جنگ قومی دیگر را زیر پرچم دروغین «مقاومت» تمویل کند. نسخهٔ کهنهٔ جنگ‌سالار، کمک خارجی و ملیشه‌های قومی منقضی شده است. دوستم هنوز به کتابچه‌ای چنگ زده که جهان آن را سوزانده است.

درست است که  صلح افغانستان شکننده است. درست است که  حکومت‌داری طالبان حکومت حکومت داری دلخواه نیست . اما این صلحی واقعی است—ملموس و مورد استقبال میلیون‌ها افغان عادی که زیاد رنج دیده‌اند، زیاد از دست داده‌اند و بارها فریب خورده‌اند. این صلح در همان خاکی ریشه می‌دواند که جنایات دوستم در آن دفن شده است—صلحی که ممثل آب جاری کردن است، نه خون ریختن.

به‌جای عذر خواهی از دشت لیلی، دوستم به آن می‌بالد. به‌جای کمک به بازسازی کشوری که خودش ویران کرد، در خیال تکرار جنایات خود است. این فقط مایهٔ شرم نیست—بلکه خطری جدی است.

زمان جنگ‌سالاران گذشته است. بگذارید کانال جاری شود. بگذارید زخم‌های دشت لیلی به یاد آورده شوند، نه دوباره گشوده. و بگذارید آنان‌که با وحشت حکومت کردند، همان‌گونه در یادها بمانند که بودند: دشمنان صلح.

اشرف غنی و هنر فرار از تاریخ