ایا نړۍ د دریمې نړیوالې جګړې په درشل کې ده؟

اوسمهال داسې هیڅ قاطع شواهد نشته چې د دریمې نړیوالې جګړې پیل ښيي، خو ژيوپوليټيکل تاوتريخوالی (اوکراین-روسیه، ایران-اسراییل، چین-تایوان) خطر یې ډېر کړی دی. د اټومي وسلو مخنیوی او ډیپلوماسي لا هم د لویې جګړې مخه نیسي. د دې موضوع د لا ښه پوهېدو لپاره، اړینه ده چې د دې پوښتنې بېلابېل اړخونه وڅېړل شي.

دریمه نړیواله جګړه به څنګه وي؟
که دریمه نړیواله جګړه پیل شي، دا به د ټیکنالوژۍ پرمختګ او د عصري جګړو د ماهیت بدلون له امله د تېرې پیړۍ جګړو سره هیڅ ورته والی ونه لري. دا جګړه به ښايي د څو ډولونو جګړو ترکیب وي:
– *عسکري جګړه*: د پرمختللو وسلو پراخه کارول، لکه بالستیک توغندي، بې پیلوټه الوتکې (ډرونونه)، او د هوايي دفاع سیسټمونه. په وچه، هوا، او سمندر کې جګړې به کلیدي رول ولري.
– *سایبري جګړه*: په مهمو زیربناوو لکه برېښنا، بانکي سیسټمونو، او مخابراتو باندې سایبري بریدونه کولی شي اقتصادونه فلج کړي. دولتي هیکینګ او ناسم معلومات (ډیس انفورمیشن) به د خلکو مورال کمزوری کولو لپاره وکارول شي.
– *اقتصادي جګړه*: بندیزونه، د اکمالاتو سلسلې پرې کول، او د انرژۍ سرچینو (تېلو او ګازو) محدودیت به د غیر نظامي وسلو په توګه وکارول شي.
– *مصنوعي ذهانت او روباټیک*: د مصنوعي ذهانت الګوریتمونه به په جګړه کې د چټکو پریکړو، اتومات وسلو لارښوونې، او جاسوسي معلوماتو تحلیل لپاره وکارول شي. اتومات ډرونونه او جنګي روباټونه به بې ساری رول ولوبوي.
– *اټومي جګړه*: په بدترین سناریو کې، د اټومي وسلو کارول کولی شي د ښارونو پراخ ویجاړي او د ملیونونو خلکو مرګ ژوبله رامنځته کړي. حتی یوه محدوده اټومي جګړه به چاپیریال او انساني ژوند ته ویجاړونکي اغیزې ولري.
– *نوي جنګي میدانونه*: فضا به د جاسوسي او مخابراتي سپوږمکیو لپاره ستراتیژیک میدان شي، او د سمندرونو ژورې به د اټومي اوبو لاندې کښتیو لپاره د جګړې ډګر وي.

د نړیوال اقتصاد د یو بل سره تړلې طبیعت له امله، دا جګړه به ښايي پر ملکي وګړو پراخه اغیزې ولري، لکه د خوراک او انرژي کمښت او د جبري کډوالۍ زیاتوالی.

کوم هېوادونه به په کې ښکېل وي؟
په دریمه نړیواله جګړه کې د ښکېلو خواوو ترکیب به په لومړني محرک پورې اړه لري، خو د اوسنیو اتحادونو او تاو تریخوالي پر بنسټ، لاندې سناریو تصور کیدی شي:
– *لوېدیځ بلاک*:
– *متحده ایالتونه*: د ناټو مشر او د نړۍ لومړی نظامي، اقتصادي، او ټیکنالوژي قدرت.
– *ناټو*: اروپايي هېوادونه لکه بریتانیا، فرانسه، جرمني، او پولینډ، چې په ځانګړي ډول د اوکراین په ملاتړ فعال دي.

– *جاپان، سویلي کوریا، اسټرالیا*: د متحده ایالاتو کلیدي متحدان د هند- آرام سمندر په سیمه کې، په ځانګړې توګه د چین پر وړاندې.
– *مخالف بلاک*:
– *روسیه*: د اوکراین جګړې او له لوېدیځ سره د ټکر له امله به یو مهم لوبغاړی وي.
– *چین*: د مخ پر ودې اقتصادي او نظامي قدرت په توګه، په ځانګړې توګه د تایوان په قضیه کې.

– *کوریای شمالی*: د چین او روس د احتمالي متحد په توګه، د اټومي تهدید وړتیا لري.
– *بې طرفه یا متزلزل هېوادونه*:
– *هندوستان*: د روس او لوېدیځ سره د متوازن اړیکو له امله، ممکن بې طرفه پاتې شي یا د منځګړي رول ولوبوي.
– *برخی افریقی او لاتین امريکايي هېوادونه*: د جګړې له اصلي مرکزونو د لېرېوالي له امله، ممکن په حاشیه پاتې شي.

ممکنه سناریوګانې
څو سناریو کولی شي د نړیوالې جګړې جرقه واچوي:
1. *د اوکراین د جغړی شدت*: که روسیه د تاکتیکي اټومي وسلو کار وکړي یا ناټو په مستقیم ډول په جګړه کې ښکېل شي، ممکن لویه جګړه پیل شي.
2. *د تایوان بحران*: په تایوان باندې د چین برید کولی شي متحده ایالات او متحدین یې په مستقیمې جګړې کې راکش کړي.
3. *د ایران او اسراییلو شخړه*: د دې دواړو ترمنځ د بریدونو شدت زیاتېدل، په ځانګړې توګه که د ایران اټومي پروګرام پرمختګ وکړي، کولای شي منځنی ختیځ په جګړه بدل کړي او نړیوال قدرتونه په کې راکش کړي.
4. *پراخه سایبري جګړه*: یو لوی سایبري برید (لکه د متحده ایالاتو یا چین د بریښنا شبکې فلج کول) کولای شي نظامي غبرګون رامنځته کړي.
5. *محاسباتي تېروتنه*: په تاوتریخوالي سیمو کې غلط فهم (لکه د چین سمندر) کولای شي په چټکۍ نظامي شخړې ته ورسېږي.

پایلې
دريمه نړيواله جګړه، د خپل ويجاړونکي ماهيت له امله، به بې سارې پايلې ولري:
– *انساني*: د لسګونو ميليونو خلکو مرګ، پراخه بې کوره کيدل، او د ټولنو.
– *اقتصادي*: نړيوال ريسيشن، د اکمالاتو سلسلې ويجاړي، او د مالي بازارونو سقوط.
– *چاپيريالي*: که اټومي وسلې وکارول شي، اټومي ژمی او د اکوسيسټمونو ويجاړي به رامنځته شي.
– *سياسي*: د نړيوال نظم بدلون، د ملګرو ملتونو په څير نړيوالو بنسټونو کمزوري کيدل، او د نوو قدرتونو راټوکېدل.

د مخنيوي لارې
د داسې یوې فاجعې د مخنیوي لپاره، لاندې اقدامات اړین دي:
1. *فعاله ډيپلوماسي*: د تاو تریخوالي کمولو لپاره څو اړخیزې خبرې اترې، په ځانګړې توګه په اوکراین، تایوان، او منځني ختیځ کې.
2. *د وسلو کنټرول*: د اټومي تړونونو بیا تازه کول او د سایبري او اتومات وسلو د خپریدو محدودول.
3. *د مخنیوي پیاوړتیا*: د نظامي توازن ساتل د تهاجمي کړنو د مخنیوي لپاره.
4. *اقتصادي همکاري*: د متقابل اقتصادي وابستګي پیاوړتیا د جګړې محرکاتو کمولو لپاره.

پایله
نړۍ اوس د دریمې نړیوالې جګړې په درشل کې نه ده، خو د تاوتريخوالي او ستراتيژيک رقابت له امله خطر يې تر بل هر وخت زیات دی. دریمه نړیواله جګړه به د پرمختللې ټیکنالوژۍ او د عصري نړۓ د یو بل سره تړل شوی حالت له امله، یوه بې سارې فاجعه وي. خو هوښیاره ډیپلوماسي، نړیواله همکاري، او قوي مخنیوی کولی شي دا خطر کم کړي. د نړۓ راتلونکې د نن ورځې مشرانو پر پریکړو پورې تړلې ده؛ د همکارۍ یا د سینه وهلو، سولې یا جنګ ترمنځ انتخاب د دوی په لاسونو کې دی.

د طالبانو سره د ایران خطرناکه لوبه