اگر باید جلو واردات بوره و لبلبو و نیشکر را بگیریم، باید از «پوهنتون» نیز دفاع کنیم

افغانستان به‌طور کامل حق حاکمیتی دارد که از صنایع ملی و هویت فرهنگی‌اش دفاع کند. این اصل در سراسر تاریخ و در کشورهای مختلف جهان در زمینه اقتصاد ملی به‌وضوح دیده شده است: دولت‌های ملی در تقویت صنایع داخلی، بدون تردید از واردات محصولات و مواد خام خارجی جلوگیری میکنند. چنانچه افغانستان نیز باید و حق دارد واردات بوره و لبلبو و نیشکر را محدود کند تا از تولید داخلی خود—بخصوص فابریکه تولید بوره در بغلان و دهقانان ننگرهار و سایر ولایات که لبلبو و نیشکر تولید می‌کنند—حمایت کند. وقتی از حمایت تولیدات داخلی خود صحبت میکنیم، ما ارزش وحدت و تولید ملی را خوب درک می‌کنیم.

پس چرا ناگهان وقتی همین اصل در مورد زبان، فرهنگ و هویت مطرح می‌شود خاموش هستیم؟

بیایید در مورد تحمیل خزنده لغت «دانشگاه» صحبت کنیم—اصطلاح ایرانی برای «یونیورسیتی»—که به‌طور روزافزون جای «پوهنتون» را می‌گیرد، اصطلاح که ملی، تاریخی، و از نسل‌ها به این‌سو در افغانستان مورد استفاده بوده است. گرچه درست است که «دانشگاه» می‌تواند معادل «یونیورسیتی» در زبان دری باشد، اما موضوع به این ساده گی نیست. این یک انتخاب بی‌طرفانه آکادمیک نیست. ترویج لغت «دانشگاه» بخشی از یک کارزار ایدئولوژیک و فرهنگی وسیعی است—یک تهاجم آرام اما موذیانه که با هدف تضعیف هویت زبانی افغان‌ها و شکستن وحدت ملی ما عملی می‌شود.

افغان‌ها می‌دانند که «پوهنتون» صرفاً یک لغت پشتو نیست. این یک لغت «افغان» است. سال‌هاست که در سراسر افغانستان در هر دو زبان رسمی—پشتو و دری—استفاده شده است. پوهنتون در تحصیلات عالی، اسناد دولتی، تصدیق‌نامه‌ها و مباحث اجتماعی، لغت معیاری برای تحصیلات عالی بوده است. در واقع، «پوهنتون» پیش‌تر از آن ‌که «دانشگاه» در ایران مدرن استفاده شود، در افغانستان استفاده داشته است.

به کسانی که وارد کردن «دانشگاه» را با این استدلال توجیه می‌کنند که «این فقط یک لغت دیگر در دری است»، می‌گوییم: مسئله لغت نیست، مسئله نیت است. همان‌طور که نباید بوره ارزان‌قیمت ایرانی را وارد کنیم که تولید نیشکر ننگرهار و لبلبوی بغلان را نابود می‌کند، نباید لغات وارداتی ایرانی را نیز بپذیریم که خودکفایی فرهنگی ما را تضعیف می‌کند. ما نمی‌گوییم بوره ما «بوره بغلانی» یا «بوره ننگرهاری» است؛ ما می‌گوییم «بوره افغان». به همین ترتیب، «پوهنتون» نه «لغت پشتو» است، نه «لغت کابلی»—این لغت، لغت افغان است. ازملت افغان است.

واقعیت این است که ایران برای چندین دهه از زبان و مطبوعات به‌عنوان ابزار نفوذ در افغانستان استفاده کرده است. در دوره تجاوز شوروی و بخصوص  پس از جنگ‌های داخلی، نشرات، تلویزیون‌ها و روشنفکران اجیر حمایت‌شده توسط ایران، اصطلاحات و مفاهیمی را وارد افغانستان کردند که در زبان و فرهنگ افغان بیگانه بودند، آن‌هم زیر نام «زبان یا فرهنگ مشترک». این یک تحول طبیعی زبانی نبود. این یک جنگ و حمله هدفمند برای تغییر قطب‌نمای فرهنگی افغانستان به سمت تهران بود.

امروز، رواج لغاتی چون «دانشگاه»، ادامه همان پروگرام است. قدم بعدی چیست؟ «پزشک» به جای «داکتر»؟ «شناسنامه» به جای «تذکره»؟ آهسته و حساب‌شده، قاموس ما لغت‌نامه‌های ایران خواهد شد—نه از مسیر رشد طبیعی، بلکه از مسیر تسلیم فرهنگی.

ما نباید در این محو شدن، شریک باشیم.

وزارت تحصیلات عالی، موسسات تعلیمی، مطبوعات  و جامعه مدنی باید مقاومت کنند و حاکمیت زبانی را دوباره احیا کنند. اسناد رسمی و موسسات اکادمیک باید استفاده از «پوهنتون» را تأیید و تثبیت کنند. مطبوعات نباید طوطی‌وار لغات وارداتی‌ای را تکرار کنند که بار سیاسی دارند. و مردم ما—معلمان، نویسندگان و روشنفکران—باید شجاعت دفاع از داشته‌های خود را داشته باشند.

این موضوع درباره «پاک‌سازی زبانی» نیست. این درباره عزت فرهنگی است.

افغانستان سایه‌ی هیچ کشور همسایه نیست. ما مشتری ایدئولوژیک کسی نیستیم. ما یک ملت هستیم با زبان‌های خود، ادبیات خود، و موسسات خود. و باید از این‌ها با همان شدتی دفاع کنیم که از بازارها، سرحدات وفابریکه های خود دفاع می‌کنیم.

ما اجازه نخواهیم داد لغت های چون «دانشگاه» مانند اسب تروای فرهنگی شود که از دروازه‌اش روح ملی ما را تبدیل کنند. همان‌گونه که با افتخار از بوره خود دفاع می‌کنیم، بیایید با قاطعیت از لغات خود نیز پاسداری کنیم.

ما افغان هستیم. ما پوهنتون داریم. و به لغت‌نامه وارداتی نیاز نداریم تا بگوید که ما که هستیم.

در حالی‌که چین تجارت را ترجیح داد و روسیه محاسبه ستراتیژیک میکند، ایران با تصادم منزویانه روبه‌رو است