یک سوال از کسانیکه ازکتاب جنرال یارمحمدخان وزیری استفاده کرده اند

کاندیداکادمیسین سیستانی                                                                 ۱۸/۵ /۲۰۱۷

یک سوال از کسانیکه ازکتاب جنرال

یارمحمدخان وزیری استفاده کرده اند

فیض محمد کاتب، فجایع 9 ماهه بچۀ سقو ودزدان همراه او را بطور روز مره در اثری بنام تذکرالانقلاب ثبت کرده بجز پنجاه روز آخر حکومت سقوی را. یاد داشتهای تذکرالانقلاب را  در روز 22ربیع الاول مطابق  23 اگست (=3سنبله 1308ش) متوقف کرده است. بگواهی تاریخ، نادرخان  روز( 23میزان 1308ش/15 اکتوبر1929)   به ارگ شاهی کابل وارد شد؛ بنابرین ،کاتب پنجاه روز قبل از فتح کابل توسط نیروهای نادرخان، از ضبط و ثبت  رویدادهای سقاوی عاجر آمده بود.

خوشبختانه کتاب خاطرات جنرال یارمحمدخان وزیری، قوماندان لشکرنجات کابل از چنگ سقویان، این خلای تذکر الانقلاب  را پرمیکند. داستان فتح کابل توسط قبایل وزیرستان و اقوام جاجی جنوبی بسر کردگی جنرال یارمحمدخان وزیری وسپهسالارنادرخان وجرگه ها وتعهدات او را با سران قبایل وزیری وجاجی پکتیا ونامۀ شاه ولیخان برای امان جان  بچۀ سقو وفرار او را از دروازۀ شمالی  ارگ  میتوان در مقالۀ (دخپلواکی او غلواکی جګړی) از قلم داکتر زیرکیار وهمچنان درمقاله آقای ایاز نوری  به ارتباط طرح سه فقره ای نادرخان به جرگه سران جاجی درعلیخیل پکتیا مطالعه کرد.

  د جنرال یارمحمدخان وزیری کتاب

این مقالات، تحرکات قبایل وزیری وجاجی ودیگر عناصر ضد حکومت سقاوی را در جنوب کشور، جای که برای نجات کابل از چنگ سقویان تصمیم گرفته میشود، توضیح وتشریح میکنند. این توضیحا در واقع تا حدودی  خلاء کتاب فیض محمد کاتب را در ثبت وقایع روزهای ماه سنبله تا 23 ماه میزان 1308/ 15اکتوبر1929 پرمیکند. واما هنوز هم سوالاتی در ذهن خواننده خطورمیکند که جواب آن در کتاب خاطرات جنرال یارمحمدخان وزیری موجود است، ودو نویسنده ایکه این کتاب را مورد استفاده خود قرار داده اند، میتوانند با جواب دادن به سوالاتی که در آخر مطرح میشود خواننده را قناعت وتسکین بدهند.

داکتر نبی مصداق شخصیت آگاه پکتیا، در این اواخر درمقاله ای در مورد حکمتیارازجرگه ای یاد دهانی میکند که در آن جنرال نادرخان مسایلی را مطرح کرده بود که از لحاظ روان شناختی جامعه پشتون بسیار دقیق وثمر بخش بوده است. این نکات برای من تازگی داشت و درجای دیگری من آن را نخوانده بودم.

آقای مصداق از قول پدر خود (حاجی کهندلخان ځاځي) میگوید که   نادرخان، بشمول  دو برادر خود شاولي خان و شاه محمود خان،« د ځاځیو یوې لویې جرګې ته چې د افغانستان د آزادۍ لپاره راغوښتل شوې وه، جرګې ته وویل چې تاسې (ځاځي) یو تجار قوم یاست او دا دئ څو میاشتې د خپل کار او تجارت پر ځای زموږ کوربه توب کوی. موږ له تاسو څخه درې غوښتنې لرو چې هم به ستاسو او هم زموږ راتلونکی پرې روښانه شي. نادرخان د وروڼو په مشرۍ وویل چې ټول شاوخوا قومونه، یا سقاوي شوي او یا هم په کوم مخالفت کې نه دي را پورته شوي؛ خو سقاو زموږ په سر انعام ایښي . موږ هغه ته تسلیم کړئ، له یوې خوا به تاسو ته انعام درکړي او له بلې خوا به موږ هم ستاسې له مخې لرې شوي وو. دویم دا چې موږ ته ووایاست چې را څخه په تنګ شوي یاست او له ځاځیو نه مو وباسئ او درېیم دا چې ملا را سره وتړئ چې کابل ونیسو.»

به نظرمیرسد که این جرګه بعد از رسیدن نامه جنرال وزیری از اُرگون به نادرخان صورت ګرفته باشد. نادرخان با طرح این سه سوال، میخواست  رگ غیرت مردم جاجی را بشوراند وآنها را وادار به یک  تصمیم جدی بنماید.

داکترمصداق درادامه مینویسد:« د جرګې سپین ږیرو، وروڼو ته وویل چې موږ غواړو ستاسو په غیاب کې په دې درې واړو غوښتنو خبرې وکړو.په جرګه کې هیڅوک هم حاضر نه و چې مېلمانه د پیسو په مقابل کې وپلوري او یا هم مېلمه ته ووایي چې موږ درڅخه په تنګ شوي یو او باید له ځاځیو نه ووځي. نو پرېکړه وشوه چې د اربکیو لښکر جوړ کړي او زما د پلار او شاه ولي خان په مشرۍ کابل ته په حرکت کې شي. »( حکمتیار دجنگ او سولی مخکش/افغان جرمن آنلاین 8می 2017)

آقای ایاز نوری آزادی که ازهواداران جدی امان الله خان ومخالف سرسخت نادرخان است، خطاب به آقای داکترنبی مصداق در رابطه به همین جرگه بحوالۀ صفحه ۲۵۳ کتاب خاطرات جرنیل یار محمد خان وزیری نکات مهمی را اقتباس نموده که برای تکمیل مقاله « دخپلواکی او غلواکی جګړو» داکتر زیرکیار کمک میکند. اوچنین مینویسد:

« په علیخیلو کښې زموږ مشرانو او د سپاه سالار لومړی غونډه :

 کله چې موږ مشران د مولوي الله نواز او فیض محمد ګردیزي په ملتیا چوڼی ته ورسېدوسپاه سالار صاحب شخصاً موږ خپل میلمستون ته رهنمائي کړو. وروسته تور چای راوړه شو او په جرګه باندې پیل وشو.. لومړی سپاه سالار محمد نادر خان خبری او وینا آغاز کړه، ځکه چې هغه زموږ کوربه او میلمه پال وه.

د نادر خان وینا 

عزیزانو! د څښټڼ تعالی زیات او زیات شکرونه ادا کوم، چې ستاسو په څېر مېړنو سره یې زما ملاقات مهیا او تر سره کړ او هم د احد ذات شکرونه ادا کوم، چې تاسو د قوم ننګیالي مشران د مریاڼي یار محمد خان په زیار او کوښښ سره د وزیرستان څخه چې د انګریزانو تر اثر لاندی دئ د خپل افغان وروڼو او خویندو د عزت پر ځای کولو او د وطن د نجات لپاره تر علیخیلو  رارسیدلي یاست. زه د ځان او نورو راسره مل ملګرو او د خپلو دوو وروڼو شاه محمود او شاه ولي په نمایندګي ستاسو راتګ ته هزار هزارهر کلی او ښه راغلاست  وایم. ستاسو هغه جنګیالي چې د خوست په جګړه کښې په شهادت رسیدلي دي، الله پاک دې د نبي کریم (ص) د اصحابو په کتار کښې حشر کړي، یقین او باور لرم چې د افغانستان په تاریخ کښې به د هغه شهیدانو او ستاسو هر ننګیالي نوم په طلائي خط سره لیکل کیږي. [ عجیبه وینا ده، تاسو جناب نادر خان، چې په الله او د هغه په رسول او د تاریخ په قضاوت مو لا په دې دنیا کښې دومره کلک باور درلود، بیا مو څنګه د عهد په ماتولو د بادشاهي مقام ځانته غضب کړ او دومره ناحقه قتلونه مو بدون د شرعی حکم تر سره کړل…لکه ستاسو په مخامخ امر د غلام نبي خان چرخي هغسې په وحشیتوب وژل؟!، زه لیکونکی ]

عزیزانو! اجازه راکړئ چې د زړه خواله هم درسره وکړم. زما پوره شپږ میاشتې ووتې چې د جنوبي په غرونو کې د مقدس هدف په نیت استوګن او مسافر یم، په دې اوږده مدت کښې هر څه مې هڅه او تلاش وکړ، چې د پکتیا ولس په څنګ کښې ودروم د هغه هم څه نتیجه په لاس رانغله. هغوی مالره دا ګوته نیسي چې ما ولې پخپل نوم باندې سلطنت نه دئ اعلان کړی. [ زه لیکونکی د نادر خان دغه دلیل تردید کوم،] حضرت نورالمشایخ هم زما په وړاندې د جنوبي قومونه راپارولي دي. دلته د اعلیحضرت امان الله خان په نوم یادولو سره سر له تن څخه بیلېږي. [ نادر خانه! درواغ وايې او مبالغه کوې، که ته جناب حقیقت وایې، بیا دې ولې د ًآن په تعهد د غازي امان الله خان د یوه مخلص فدايي کومانډر یار محمد خان سره د مهاجر شوي امان الله خان د بیرته هیواد ته د دعوت او شاهي مقام سپارل په هم هغه پکتیا کې ومنل؟نوری ] امان الله خان هم مجبور شو چې وطن پرېږدي، زه هم اوس ډېر نا امیده او پرېشانه یم او نا امیدي راباندې غلبه کړې ده.اوس چې تاسو عزیزانو د افغاني ننګ او غیرت د پر ځای کولو لپاره ملاوې تړلي دي زما امید قوي دئ چې په ګډه به ان شاء الله کامیاب شو… .

د جرنیل یار محمد خان وزیري وینا:

« سپاه سالار صاحب! نن چې دا ننګیالي او جنګیالي د عليخیلو په سپېره ډګر کښې خپل کاکونه پخوي، دوی خاص د اعلیحضرت غازي امان الله خان د هغه فرمان په اعتبار راغونډ شوي دي چې د ۱۳۰۸ کال د حمل په دولسمه نيټه په شاه جوی کښې ما لره وزیر صاحب عبدالاحد خان سپارلی وه… .»

دغه کپن(کفن) اغوستی اماني مخکښې لیکي: « د ۱۳۴۸ هجري قمري کال د ربیع الثاني ۲۱نېټه وه چې سهار په لسو بجو باندې د عليخیلو په چوڼی کښې چې د محمد نادر خان مقر وه د مشرانو غونډه جوړه شوه او په دې غونډه کښې سپاه سالار محمد نادر خان، کرنیل سردار شاه محمود خان، مولویي صاحب الله نواز خان، حاجي صاحب نواب خان، زلمی خان منګل، زمرک خان ځدران، سنګ خان منګل، عبدالغني خان ګردېزی، فیض محمد د حاجي نواب خان زوی، غونډ مشر صاحب نور محمد ګردېزی، سردار صاحب امین جان د اعلیحضرت امان الله خان ورور، فقیر محمد خان مومند د اعلیحضرت غازي امان الله خان په دوره کښې د جنوبي سمت د ځنګلونو رئیس، حاجي صاحب جان خان سربلند، سید خان او لیپت خان د ځاځیو د ګل غونډی، شېر جان تڼی، سدو خان تڼی، شادیخان دوړ او د وزیرو او مسودو ټولو مشرانو زما تر قیادت لاندې ګډون درلود… د جرګې او غونډې د ګډون کوونکو د اوږدو خبرو نه وروسته موږ مشرانو او سپاه سالار محمد نادر خان په دې لاندینۍ پرېکړه تعهد او پیمان وکړ:

دلته د کتاب په ۲۵۹ – ۲۶۰ مخونو کښې پوره ۱۵ مادې ذکر شوې دي، چې زه لیکونکی دلته ورځینې ۱-۴-۵-۶مادې  راوړم.

لومړی ماده: د ټولو قبیلو او قومونو مشران دې خپل جنګیالي وطن ته تر نجات ورکولو پورې ترغیب کوي.

څلورمه ماده: د کابل تر نیولو پورې دې سپاه سالار صاحب په علیخیلو کښې ځای پر ځای وي او کرنیل شاه ولیخان دې د سپاه سالار په وکالت د لښکرو سره مل وي.

پنځمه ماده: د وطن د نجات نه وروسته دې اعلیحضرت غازي امان الله خان سلطنت کولو ته راوغوښتل شي او یا دې د ده د خیلخانې څخه وبل اهل ته سلطنت وسپارل شي. [ څومره یوه واضحه فیصله شوې، یعنی حتی د غازي امیر امان الله خان د انکار په صورت کښې هم جنرال نادر خان مطرح نه وه، بلکې د مشر غازي د کور څخه کس یو ورور یې باید زموږ د افغانستان پاچا ټاکل شوی وای، لیکونکی نوری ]

شپږمه ماده– د اعلیحضرت غازي امان الله خان تر راتګ پورې به سپه سالار صاحب د سلطنت وکیل وي.»( محمدایاز نوری،د داکترنبی مصداق نه یوه پوشتنه،افغان جرمن آنلاین۱۷ /۵ /۲۰۱۷)

10ماده دیگر فیصله جرگه علیخیل  ازچی بحث کرده اند؟

همان گونه که یک جرگه ازاهمیت خاص برخورداراست ذکر فیصله وتصمیم جرگه ها نیزدارای  اهمیت قابل توجه میباشد. شخص جنرال یارمحمدخان وزیری فیصله جرگه را درپانزده ماده ذکر کرده است، ولی دراینجا نه آقای داکترزیرکیار مواد 15 گانه فیصله جرگه را شرح داده است ونه آقای ایازنوری ، دانسته نمیشود که چرا هردوی این بزرگواران از شرح مجدد مواد فیصله جرگه صرف نظر کرده اند، و به ذکر چهار تا پنج ماده که به نظر شان مهم آمده اکتفا کرده اند؟

در ذهن انسان این سوال خطورمیکند که در ماده های دیگراین فیصله چه چیزهای ذکرشده که از نظر شرکت کنندگان جرگه لازمی شمرده شده، ولی  از جانب این محققان محترم ذکر آنها بی اهمیت تلقی شده است.

شاید موادی را که از نظراین نویسندگان ذکر آنها لازم پنداشته نشده ،  موادی باشند که از جانب مردم جاجی برسپهسالارنادرخان شرط گذاشته شده بود وسپهسالار هم آنها را پذیرفته بود وامروز ذکر آنها کسر شأن شمرده شود. اما اگر آن مواد صدمه به حیثیت جرگه شمرده میشد، چرا جنرال وزیری آنرا ثبت کرده وبدست نشر سپرده است؟ به نظرمی اید که جنرال وزیری بخاطری آنرا ثبت تاریخ خود نموده تا همه بدانند که مردم وزیرستان برای چه منظوری[برگردانیدن سلطنت به امان الله خان] سپهسالار نادرخان را حمایت میکردند ومردم جاجی بمنظوردیگری از نادرخان حمایت میکردند؟

احتمال دارد در10ماده دیگر آن فیصله موادی باشد که شامل امتیازاتی برای حمایت کنندگان وتدارک دیدگان جنگ باشد  که در صورت فتح کابل، کسی مانع جمع آوری غنایمی جنگی ایشان  نخواهد شد. تا هنوزگفته میشود، لشکریان فاتح زمانی که ارگ شاهی را متصرف شدند، قالین های بزرگ را که به تنهایی از زمین بلند شده نمیتوانست ،آنرا تکه تکه میکردند وهریک قسمتی از آن را برای خود میبردند. یا گفته میشود برای اقوامی که کمر به حمایت سپهسالاربسته بودند، امتیاز معاف شدن از خدمت عسکری ، معافیت از خدمات بیگاری دولتی وایجاد نکردن مکاتب پسرانه ودخترانه ونگرفتن مالیات از مردم شامل بوده است.نمیدانم چنین چیزهایی درمواد ذکرنشده آمده است یاخیر؟

 متاسفانه این گونه شرط وشرایط در تمام جنگهای استیلا گرانه عهد اسلامی رایج بوده وحتی همین اکنون نیز در جنگهای عراق وسوریه وحتی درمیان ملیشه های طالب درجنگ های تصرف قندوز ودیگر ولسوالیها معمول است. پس نمی باید با پنهان کردن مواد آن ، اصل سند را کم اعتبار ساخت.

فیصله یک جرگه که بصورت کتبی در آمده باشد، سند مهم تاریخی است واگر آنقدراهمیت دارد که درتاریخ ذکر وثبت  شود، برای آگاهی مردم می باید تمام مواد آن لا اقل برای یک بار انعکاس یابد تا خواننده بزعم خود از آن برداشت خود را کرده بتواند.

در هرحال چشم انتظار یک چنین اقدامی از سوی محققان محترمی می باشیم که این کتاب را دارند ودر نوشته های خویش بدان استناد می جویند.من متاسفانه تا کنون این کتاب را ندارم.

ختم