د يوه افغان لخوا د پاکستان د لومړني صدراعظم د وژل کيدو د معما په هکله

د يوه افغان لخوا د پاکستان د لومړني صدراعظم د وژل کيدو د معما په هکله

لومړۍ برخه: د پاکستان د لومړني صدراعظم لياقت علي خان وژل کيدل 

د نن نه څه کم  ۶۹ کاله مخکې، د  ۱۹۵۱ م کال د اکتوبر د مياشتې په شپاړسمه (۱۶) نيټه د يوه افغان لخوا د پاکستان د لومړني صدراعظم د وژل کيدو د کليزې په مناسبت هر کال په پاکستانې رسنيو کې خطا – رسا څه ناڅه ليکل کيږي. خو د دغه پيښې په اړه تقريباْ ټول افغانان، د هغو په گډون چې په پاکستان کې يې د هجرت په وخت زده کړې کړې، او شايد په تعليمي نصاب کې يې د مطالعه پاکستان  په نامه مضمونونه هم لوستلي،  يا خو هيڅ معلومات نلري، او يا هم ډير لږ او ناقص معلومات لري .   شايد تير کال  د هيواد خپلواکۍ د گټلو د سلمې کليزې په وياړ  په کابل کې  د محترم محمد عارف غروال لخوا «د غازیانو او اتلانو یاد» کتاب  لومړنې کتاب وي، چې په خپريدو سره يې د لومړي ځل دپاره  د يوه افغان لخوا دغې موضوع ته زياته اشاره  شوې ده .

زه پدې وروستيو ورځو کې پدې هکله  د ځوان ليکوال ښاغلي سراج الحق  ببرک زي لخوا د افغان جرمن آنلاين او افغان سباوون /دعوت ميډيا ۲۴ په ويبسايتونو کې څلورو خپرو شوو څيړنيزو مقالو دې ته وهڅولم چې پدې هکله، په خاصه توگه ددغه وژنې د انگيزې  په هکله چې لا تر اوسه د نورو گڼو سياسي وژنو په شان يوه معما ده، گرانو هيوادوالو او د افغانستان د معاصر تاريخ مينه والو ته يو څه وليکم. خو بايد اعتراف وکړم چې په اوسنيو شرايطو کې به دا کار له يوې خوا د کرونا د ويروس له امله  زما د کار د حجم د زياتوالي د ستونزې او له بلې خوا  د اړتيا وړ  اسنادو او مدارکو ته د لاسرسي د مشکلاتو له امله يو ستونزمن کار وي او له نيمگړتياو به خالي نه وي .

لياقت علی خان څوک و؟

نوابزاده لياقت عليخان ، چې په پاکستان کې د قاعد ملت او شهيد ملت په نومونو هم ياديږي، د بريتانوي هند د پنجاب په ايالت کې زيږيدلې او د نواب رستم عليخان زوې ؤ چاته چې انگريزانود  نواب بهادر، رکن الدوله او شمشير جنگ القاب هم ورکړي وو.  ^[1]  هغه د انگلستان د اکسفورد په پوهنتون کې لوړې زده کړې کړي  او دهند د نيمې وچې د آزاديدو او په هند او پاکستان  تر ويشل کيدو دمخه د بريتانوي امپراتورۍ د هند د عبوري حکومت په کابينه کې د ماليې د وزير دنده درلوده.

لياقت علي خان  د پاکستان تر جوړيدو وروسته د هغه هيواد لومړنې صدراعظم  وټاکل شو چې د باندنيو، دفاع او کامنويلټ  او کشمير د چارو وزارتونه يې هم چلول . هغه د محمد علي جناح  يو نږدې ملگرې او ښې لاس گڼل کيدو او د هغه  د مړينې   وروسته يې د مسلم ليگ د گوند مشري هم ترلاسه کړې وه .

څيړونکي لياقت علي خان د خپل هيواد د خارجي سياست  بنسټ گر او جوړونکې بولي .   که څه هم تر دوهمې نړيوالې جگړې او  د امريکې د متحډه ايالاتو او شوروي اتحاد تر مشرۍ لاندې په دوو قطبونو د نړۍ تر  ويشل کيدو وروسته لياقت علی خان د ناپيلتوب د پاليسۍ اعلان وکړ ، خو وروسته وليدل شوه  چه دا پاليسي لويديزې نړۍ سره پر نږدې مناسباتو ولاړه وه . په خاصه توگه د ۱۹۵۰ م کال د مې په مياشت کې د امريکې متحده ايالاتو ته د لياقت علی خان سفر او د امريکې د متحده ايالاتو د وخت جمهور رئيس، هنري ترومن، سره کتل د هغه هيواد د خارجي پاليسۍ د اساسي طرحې  راتلونکې کړنلاره  وټاکله .

د دغه کتنې په نتيجه کې، پاکستان  د ملگرو ملتو لخوا په ۱۹۵۰ کال کې د شمالي کوريا په وړاندې، د شوروي اتحاد د سخت مخالفت سره سره، د طاقت د استعمال ملاتړ وکړ.  تر هغې وروسته دا مناسبات  د  «سیتو»  او «سنتو» [2] په  دوو نظامي تړونونو کې گډون  سره  نور هم ټينگ شول . په نتيجه کې د پاکستان  او شوروي اتحاد تر منځ واټن زيات  شو او بيا په ۱۹۵۷ م کال کې شوروي اتحاد په ملگرو ملتو کې د پاکستان په وړاندې د خپل  ويټو د حق نه کار واخيست .

د پاکستان د لومړني صدراعظم لياقت علي خان وژل کيدل 

لياقت علي خان د ۱۹۵۱ م کال د اکتوبر د مياشتې په شپاړسمه (۱۶) نيټه د پاکستان د مسلم ليگ گوند د راولپنډۍ د څانگې يوې سترې عامې غونډې ته چې  په زرهاوو خلک ورته راټول شوي  وو، د مهمې وينا دپاره د هغه وخت د پايتخت کراچۍ نه ورغلې ؤ.  دغه غونډه د راولپنډئ  د ښار د مري روډ په کمپني باغ کې جوړه شوې وه. د انگريزانو د ختيځ هند د کمپنۍ دغه باغ چې وروسته د لياقت باغ په نوم و نومول شو، د سترو سياسي غونډو  د جوړيدو مرکز  او هماغه ځاې و چې څو کاله  وروسته د پيپلز گوند مشره او پخوانۍ صدراعظمه، بې نظيربوټو ، هم يوې بلې عامې سياسي غونډې ته د وينا نه وروسته د وتلو په حال کې ووژل شوه .

د امريکې د مرکزي استخباراتو ادارې  CIA     پدې هکله د ۱۹۵۱ کال د اکتوبر په اتلسمه (۱۸) نيټه يو محرمانه رپوټ استولې و، چې  پنځوس کاله وروسته په ۲۰۰۰ م کال کې د امريکې د خارجه چارو د وزارت په خوښه د محرميت  نه خلاص  شو.  په دغه رپوټ کې چې دلته يې يو انځور هم خپريږي، په لومړې سر کې د رسمې منابعو له مخې د پيښې  څرنگوالې ذکر شوې دئ، چې لنډيز په لاندې ډول وړاندې کيږي . (د يادونې وړ ده چې د CIA  په دغه رپوټ کې د پيښې نيټه په تيروتنې سره د اکتوبر ۱۵ نيټه ليکل شوې ده):

« لياقت علي خان  شاوخوا پاو کم څلور بجې د غونډې ځاې ته ورسيد او د خاصو کسانو دپاره جوړ شوې  سټيژ کې کښيناست . غونډه پيل شوه. تر تلاوت  وروسته د راولپنډۍ ښاروال  خپله سپاسنامه او هرکلې وړاندې کړ او بيا د راولپنډۍ د مسلم ليگ مشر، لياقت علي خان ته بلنه ورکړه چې خپله وينا وکړي .  لياقت عليخان  د وينا دپاره مايکروفون ته ودريد او دخپلې وينا په پيل کې يې د «برادران ملت»  کلمات  لا ويلې نه  وو چې په دوو ډزو په ټټر وويشتل شو  او پر  سټيج  وغورځيد. د هغه سياسي سکرتر او د مسلم ليگ محلي  مشرانو په چټکۍ سره هغه اوچت او سمدلاسه له ځايه ويستلې او روغتون ته ورسولو، چيرته چه وينه ورکړ شوه خو د زخمونو له امله مړ شو.  قاتل ځاې پر ځای تومانچه په لاس نيول شوې او د خلکو لخوا وژل شوې دئ .  د هغه د وژل کيدو خبر ډير ژر کراچۍ ته ورسيد او سمدلاسه د کابينې غونډه جوړه شوه.  د دغه سترې  پيښې له امله  څلويښت ورځې سرکارې وير (ماتم)  اعلان شو او تصميم ونيول شو چې سر له سبا به بيرغونه د دريو ورځو دپاره نيم ځوړند وي .»

 جيورج فيدرلينگ   ( George Fetherling )  د قتلونو په کتاب (  The Book of Assassins)  کې پدې هکله ليکي چې لياقت علي خان د سيد اکبر لخوا  ووژل شو.  هغه چې  په اوريدونکو کې ناست و، پر خپل ځاې ودريد او دوه ډزې يې وکړې. صدراعظم په بيړه روغتون ته ورسول شو او هلته د زياتې وينې د ورکولو او بيړني جراحي عملياتو سره سره په څو ساعتونو کې مړ شو. سيد اکبر د دوهم ډز نه وروسته د بل اوريدونکې لخوا ونيول شو او په دغه هڅه کي يو دريم ډز هم وشو.  هغه د يوه پوليس لخوا له پښو وغورځول شو، او د مسلم ليگ د ملې گارد غړو قاتل د خپلو مراسمو په نيزو ووهلو او هغه په هماغه ځاې کې مړ شو.

سيد محمد ذوالقرنين د اسلام آباد د فدرالی حکومتي کالج متقاعد پروفيسر  د پاکستان د تاريخ او کلچر د ژورنال  په No.1, 2010  گڼه کې د «صدراعظم لياقت علی خان د وژلو سرنوشت سازه سفر» په مضمون کې  د پاکستان ټايمز (لاهور) د ۱۹۵۱ د اکتوبر د ۱۷ نيټې په حواله ، د راولپنډۍ د ای پی پی د خبریال په وينا چې د غمیزې شاهد وو، ليکي چې « سمدلاسه وروسته له هغه چې وژونکې ډزې واوریدل شوې ، نږدې ولاړو پولیسو  هوايي  ډزې وکړې او ګڼ شمیر خلک، چې نه پوهيدل څه  وضعه ده، وارخطا شول .  يو شور او گډوډي پيښه شوه . خلکو د خپل ژوند د ژغورلو لپاره منډې وهلی.

صدراعظم د بيهوشۍ په حالت کې د مشتاق احمد گورياني په موټر کې گډ پوځي روغتون ته ورسول شو. په روغتون کې کرنيل ډاکټر ميان او کرنيل ډاکټر سرور پداسې حال کې د مردکيو د ويستلو ناکامه هڅه کوله چې هغه د ورپيښو ټپونو له امله ساه ورکړې وه.[3] لياقت علی خان په څلور بجو او پنځوسو دقيقو مړ شو. د پيښې نه دوه ساعته وروسته حکومت اعلان وکړ چې قاتل د افغانستان د خوست يو افغان و. هغه د C.I.D يا جرايمو د څيړنې د څانگې  The Crime Investigation Department  د شکمنو په لست کې نه و. تورن افغان، سيد اکبر، د افغانستان د خوست د ځدرانو د قوم د مشر ببرک خان زوې و».

د لياقت عليخان د وژلو په  انگيزې  به وروسته بحث وشي، خو ښه به داوي چې د قاضي محمد منير په مشرۍ د لياقت علي خان د وژل کيدو د پيښې د څيړلو د ټاکل شوي کميسيون د ۸۹ عيني شاهدانو د تحقيق په لړ کې د څو کسانو ورکړ شوو ويناوو ته گوته ونيسو:

• ډاکټر کرنيل ميان کميسيون ته وويل  که چيرې صدراعظم په ټټر ويشتل شوې نه وای، نو د هغه د ژغورلو امکان موجود و.  د هغه په وجود درې ټپونه وو. دوه د مردکيو د ننوتلو ټپونه او دريم د مردکي د وتلو ټپ . هغه وويل چې په کلکه يې د زړه د مساژ په ورکولو د هغه د ژغورلو کوښښ وکړ خو کومه نتيجه يې ورنکړه.
• پياده ساتونکي لعل محمد د مردان اوسيدونکې او په پښتو پوهيدلو. هغه د پوليسو د مشر خان نجف خان غږ واوريد چې په پښتو يې ويل «دا چا ډزې وکړی؟ هغه په نښه کړئ (دا چې ډزې پرې وکړئ)»  هغې زياته کړه چې د پوليسو د مشر دامر خلاف چې پر قاتل ډزې وکړی، هغه ځکه هوايي ډزې وکړی چې په تومانچې ډز کوونکې کس يې نه ليدو.
• لومړني عينې شاهد لعل دين قصاب په خپل شهادت کې وويل چې هغه لومړنې سړې و چې پر قاتل سيد اکبر يې حمله وکړه . څرنگه چه صدراعظم د «برادران ملت» کلمات وويل، ما د دوو ډزو آواز واوريد. ښې لور ته مې يو پټان (پښتون)   وليد چې په زنگونونو ولاړ او  ښي لاس د پورته کیدو هڅه کوله .  هغه مې سمدلاسه ونيولو اوپه چټکۍ مې تاو کړ. سړي د تومانچې دریم ډز وکړ، خو ګولی خطا لاړه .
• محمد شاه، کوم چې سب انسپکټرو، وويل چې هغه سټيج سره نږدې ځينې ماشومان کنټرولول، کومو چې د صدراعظم مخه بندوله . کله چې هغه د ۱۳ گزه په واټن د يوه سړي لخوا دوه ډزې واوريدې، هغه سړې لا پر زنگنونو او تومانچه پلاس کې درلوده. هغه خپله تومانچه راوويسته او د هغه په لور منډه کړه. هغه لاهم د درې یا څلور گزه په فاصله کې و کله چې هغه دریم ډز وکړ. کله چې شاهد سړي ته ورسید هغه د یو چا لخوا نیول شوی وو مګر د ځان خوشې کولو لپاره یې مبارزه کوله . ده بیا په  هغه باندې پنځه ډزې وکړې ترڅو ډاډ ترلاسه کړي چې هغه مړ دی .  محمد شاه وويل هغه پرته له دې چې څه شئ يې د ګولیو مخه ونيسي، پر هغه مستقيمې ډزې وکړی .
• دلاور خان يوولس کلن هلک، د تورن قاتل ،سيد اکبر خان زوې، وويل چې د پلار مخې ته ناست و. هغوي سټيج ته مخامخ په ځمکه ناست وو . دلاور خان څرګنده کړه کله چې لومړي وزیر د خبرو کولو لپاره راپورته شو، هغه ولیدل چې پلار يې تومانچه راوويستله او ډز ی يې وکړې . په لومړي سر کې شاهد (دلاور خان) فکر کاوه چې پلار یې په ایبټ آباد کې د خلکو په شان د درنو ميلمنو په وياړ  ډزې کولې . خو کله چې يې سټيج ته وکتل نو صدراعظم يې  ونه موند . بیا په شنه یونیفورم کې ځینو سړو د هغه پلار ونیوو  او په نيزو يې سورې سورې کړ .

د افغانستان د حکومت دريځ

کله چې د سيد اکبرخان ببرکزي د وژل کيدو خبر کابل ته ورسيد نو د افغانستان واکمنې کورنۍ دده ورونو ته خبر ورکړ چې دوی په جوماتونو کې د سيد اکبر خان ببرکزي فاتحه نشي اخيستلای . حکومت د هيواد ټول مطبوعات د هغه د مړينې دخبر د نشرولو نه منع کړل  .[4]

(نور بيا)

[1] . Liaquat Ali Khan: A worthy successor to the Quaid, Prof Dr M Yakub Mughal

[2] . د جنوب ختيزې ايشيا د تړون اتحاديه   ( Southeast Asia Treaty Organization) يا   سیتو ( SEATO)، یو نظامي تړون و چې په جنوب ختيزې ايشيا کې د کمونيزم د نفوذ او يرغل په وړاندې   ۱۹۵۴ م کال کې د امريکې، استرالیا، بریتانیې ، پاکستان، تایلند، فرانسې، فیلیپین او نیوزیلند هيوادونو امضا کړ. ددغه سازمان د نوم په خلاف د دې تړون اکثره غړي د جنوب ختيزې ايشيا د سيمې نه بهر وو خو گډ اهداف او علايق يې درلودل .  بيا په ۱۹۵۶ م كال كې د سينتو د تړون اتحاديه Central Asia Treaty Organization (CENTO)   جوړ ه شوه. په دې تړون كې هم پاكستان برخه واخيسته.

[3] . The Daily Civil & Military Gazette, October 17, 1951

[4] . غروال، محمد عارف، د غازيانو او اتلانو ياد کتاب، ۱۷۷ مخ.