اندر اوصاف خانم های اول در افغانستان – قسمت چهارم

۱۰/۲۹/۲۰۲۰

از ملکه ثریا تا ملکه حمیراء

اول – علیاحضرت ملکه ثریا «شاه خانم»:

میرمن اولی که با یاد افغانستان به نیکی و قدرمندی در ذهن خوانندگان باید خطور نماید ملکه ثریا طرزی، خانم شاه امان الله غازی میباشد. شاهی که افتخار تحصیل استقلال افغانستان بدون تردید به او میرسد. میرمن ثریا طرزی، دختر محمود طرزی پدر مطبوعات و ژوزنالیزم در افغانستان است که در ۲۴ نوامبر ۱۸۹۷ در دمشق پایتخت سوریه متولد شد. ثریا و خانواده اش در زمان حکومت امیر عبدالرحمن خان به هند بریتانوی تبعید شده بودند اما در زمان امیر حبیب الله خان به اجازۀ وی به افغانستان عودت نمودند.

علیاحضرت ملکه ثریا علم بردار نهضت مترقی زنان در افغانستان

دوران كوتاه « ۱۹۱۹-۱۹۲۹» سلطنت شاه دیموکرات، مترقی و معارف پرور، عصر شكوفائی وكسب امتیازات و حقوق فردی و آغاز نهضت واقعی آزادی و حقوق حقۀ زنان در ساحات مختلفۀ معارف، حقوق بشر، صحیه و حق ازدواج و امثالهم محسوب میگردد. تاریخ و ملت افغانستان هرگز فراموش نمی نماید كه علی الرغم دوران کوتاه پادشاهی اعلیحضرت «شاه امان الله غازی» كه قسمتی از آن « ۹ماه» در حال مسافرت ها به منظور معرفی افغانستان آزاد، غیر منسلك و در حال رشد و شگوفائی سپری گردید و برخی هم به مبارزه بر علیه دسیسه سازی های خائنین وطنی و پلان های استعماری گذشت، این شاه ترقی خواه و وطن پرست، بیشمار نو آوری ها و اصلاحات را نصیب ملت خویش گردانید.

باید متذکر گردید که فامیل محمود طرزی اعم از زنان و مردان خانواده همه دارای تحصیل، با دانش و پیشگام در امور معارف، صحیه، مطبوعات و اکثر نو آوری های مترقی بودند که حق بزرگی بر ملت افغانستان داشته اند.

 در جمع زنان منور فامیل طرزی، دختر جوان ثریا با متانت، ادب و تربیت عالی در پهلوی فهم و درایت خویش توجه فامیل امیر حبیب الله خان را جلب نمود، طوریکه علیا حضرت «سرور سلطان» مادر شهزاده امان الله وی را برای فرزند خویش، ولیعهد آیندۀ افغانستان مناسب دیده و نامزد نمود وثریا طرزی، در سال ۱۹۱۲ میلادی، با شهزاده امان‌ الله ازدواج کرد و ذریعۀ علیا حضرت به لقب «شاه خانم» رسمیت یافت.

عکسی از فامیل ملکه ثریا و اعلیحضرت امان الله خان با فرزندان شان

ملکه ثریا از سال ۱۹۱۹ تا ۱۹۲۹ میرمن اول و ملکۀ رسمی افغانستان بوده و افتخار رفع حجاب در افغانستان به وی متعلق میباشد. او به نقش زنان در اجتماع معتقد بود و در این راستا تلاش های فراوانی انجام داد. رسالۀ «زن اسلام» را نوشت. در تأسیس «ارشاد النسوان» نقش اساسی داشت؛ نهضت زنان افغان برای اولین بار ذریعۀ این میرمن آزاده و منور در کشور آغاز گردید.

بدون تردید تغییرات سودمند نهضت زنان افغانستان كه در آن «ملكه ثریا»، فامیل و مادر گرامی و فاضل وی«اسما‌‎ء رسمیه» همسر علامه «محمود طرزی» پدر نو آوری های مترقی و ژورنالیزم در افغانستان، نقش ارزنده ای داشتند، مانند بسیاری از ترقیات آن عصر، باعث رشك و تقلید ممالك همجوار گردیدد.

در این مبارزۀ برحق، برای اینکه فامیل ها و زنان پایتخت هم سهم داشته باشند، ابتدا زنان و دختران فامیل شاهی و اکثر میرمن های منور فامیل سراجیه در امور معارف، صحیه و مسائل حقوق زنان پیشکام و فعال گردیدند. مادر ملکه ثریا، همسر مرحوم محمد طرزی، خانم «اسما رسمیه» که خود از فضل و دانش برخوردار بود، زنان فامیل را رهنمایی و هدایت مینمود تا امور معارف، صحیه را با توانایی کامل پیشبرده و در مسائل حقوقی زنان افغان که خود اعلیحضرت امان الله خان سهم بارزی داشت، هرچه بیشتر فعالیت نمایند.

در نو آوری های آن عصر، مثل تأسیس مکتب، شفاخانه مستورات، تدریس و تعلیم شاگردان و پیشبرد امور گوناگون مربوط به پیشرفت های فوق العادۀ حیات زن افغان در ساحات مختلفه حتی ساحۀ عدلی و قضایی، دقت و خدمات مستقیم زنان خانوادۀ سلطنتی از هر جهت قابل افتخار و یاد آوری است. ناگفته نماند که کارداران دولتی

ملکه ثریا به معیت اعلیحضرت غازی در محفل هندنبرگ رئیس جمهور آلمان در برلین

هم با علاقمندی درین نهضت جهان زن از هیچ همکاری دریغ نمی نمودند، چنانچه زنان و خواهران شان پا به پا با خانم های فامیل شاهی مانند علیاحضرت «ملکه ثریا» و خانوادۀ ایشان و تعداد زیادی از دختران و میرمن های «سراجیه»، هم در چنین خدمات ارزشمند و قابل ذکری شرکت مینمودند.

ملکه ثریا که میرمن با فضل و دانش بوده به السنۀ زیادی دسترسی داشت، در سفر مشهور غازى امان ‌الله به اروپا، او را همراهى می‌ کرد. نمایندۀ مجله «هو هلو» در پاریس بعد از مصاحبه با ملکه ثریا نوشت “من با خیلى از ملکه‌ ها و زنان درجه اول مقامات مصاحبه کرده ‌ام ولى کمتر زنى را به متانت و تیزهوشی و معلومات ملکۀ افغانستان دیده ‌ام. از این ملاقات مرا یقین حاصل شد، محیط افغانستان که چنین ملکه‌ اى می‌ پروراند، مستعد و همدوش با ممالک مترقى دنیا می‌ باشد”.

افسوس که دست های ناپاک عمال داخلی و استعمار خارجی با توطئه های گوناگون از آن عصر درخشان و مترقی اثری باقی نگذاشت ومانند تخریبات علنی و همه جانبۀ دهۀ قانون اساسی تمام دست آوردهای دیموکراتیک و حقوق مردم کشور را به خاک یکسان نمود و چراغ تابان حکومت های ملی و مردمی را با قانونیت مترقی، یکجا خاموش و معدوم نمود.

بدون شک در مدت ده سال زمام داری اعلیحضرت شاه امان الله از نگاه ترقی و تعالی افغانستان در پهلوی تحصیل استقلال کشور، در ساحات متفرقۀ پیشرفت امور اجتماعی، اقتصادی، نهضت زنان و آزادی های فردی، قانونیت و ده ها وسیلۀ دیگر پیشرفت و ارتقاء بوجود آمد، دریغ که بعد از آن عصر، افغانستان هرگز مجال نیافت که تا ده سال اخیر سلطنت اعلیحضرت محمد ظاهر شاه، ناظر و شاهد  آن اساسات  مترقی برگزیده گردد.

بالاخره با دسائس استعمار و فعالیت عمال خیانت پیشه، عصر آبادانی و مترقی امانی به اضمحلال مواجه گردیده و اعلیحضرت شاه امان الله با فامیل، باقی ماندۀ حیات را به مشقت و در روم پایتخت ایطالیه سپری نمودند.

علیا حضرت ملکه ثریا به عمر هفتاد سالگی در اپریل سال ۱۹۶۸ داعی اجل را لبیک گفته و در جلال آباد در جوار مقبرۀ اعلیحضرت امان الله خان غازی به خاک سپرده شد و خدمات، مبارزات وی برای همجنسان هموطنش و اعمال نیک و ملی وی در تأریخ زن افغان ماندگار گردید. روحش شاد و  یادش گرامی باد.

نوت: برای مطالعۀ خدمات برجستۀ عصر شگوفان امانی و نهضت زنان افغان بر لینک زیر کلک نموده ممنون سازید.

دوم: علیا حضرت ملکه حمیراء:

ملکه حمیرا دومین میرمن اول افغانستان است که بیشترین توجه افکار عمومی را به خود جلب کرده بود. او همسر محمد ظاهر شاه، آخرین پادشاه افغانستان بود؛ اعلیحضرت محمد ظاهر شاه رهبری عادل  بوده و شناسایی وی بیشتر با دوران طولانی صلح و امنیت و با اصلاحات اساسی اجتماعی ای است که در دهه دموکراسی و روش های نرم حکومت داری اش بوجود آورد.

 نامبرده در ۴۰ سال حکومت داری با اینکه به نسبت سن کم و قدرتمندی عمو های خویش، بیشتر تصمیم گیری های مهم را بر عهدۀ آنان سپرده بود« یعنی آنها به هر حال خود ها را صاحب تصمیم گیری و اختیارات مملکت میدانستند»، ولی در تنظیم صلح و حسن سلوک با رعایا، توانسته بود که منحیث شخصیتی با عدل و انصاف، معارف پرور و علاقمند به پیشرفت و تعالی افغانستان شناخته شود.

 بعد از قتل پدرش، محمد نادر شاه اعلیحضرت در جوانی با ملکه حمیرا که متولد سال ۱۹۱۶ بود، در ۱۹۳۱ با مصلحت فامیلی ازدواج نمود. ملکۀ جدید افغانستان دختر سردار احمد شاه خان و از خاندان سلطنتی افغانستان  و از طرف مادر به فامیل های لویناب شاغاسی بستگی نزدیک داشت. ملکه حمیرا که نزدیکان وی را هم به لقب «شاه خانم» میشناختند، اخلاق نهایت پسندیده داشته و انسانی متواضع و خوش برخورد بود. در محافلی که به مناسبت روز های مهم در شهر کابل برگزار میگردید، حضور ملکۀ افغانستان تأثیر نیکی بر حضار مینمود و همه آرزومند ادای احترام و سخنی با خانم اول افغانستان بودند که وی هم با خصلت نیکو امیال هر یک را با مهربانی و علاقمندی بر آورده میساخت.

علیا حضرت ملکه حمیرا با حضور اعلیحضرت محمد ظاهر شاه، جان اف کینیدی و خواهر وی – واشنگتن دی سی ۱۹۶۳

درین جای شکی نیست که بعد از سقوط دورۀ درخشان امانی و نهضت زنان افغان، با مسدود شدن فعالیت زنان بعد از شکست عصر سیاه و پر آشوب سقوی و بسته شدن مکاتب نسوان و منع فعالیت های اجتماعی زنان افغان، ساحۀ دید و وادید میرمن های دربار افغانستان هم به حد اقل رسید. بعد از سپری شدن سالهای زیاد به تدریج مکاتب نسوان در شهر کابل دوباره افتتاح گردید و موجودیت شفاخانه های زنانه و بالاخره مؤسسۀ خیریۀ نسوان «میرمنو تولنه»، فامیل شاهی اعلیحضرت محمد ظاهر شاه، یعنی ملکه حمیرا و دختران شاه به انجمن های خیریه و مکاتب دیدار نموده و در روز های مهم به محافل حضور می یافتند.

ملکه حمیرا خود در عرصه های اجتماعی و معارف مشوق پیشرفت و نهضت زنان بود، نامبرده شهامت مهمی در رفع حجاب با حضور خویش در کمپ شاهی جشن استقلال به اشتراک جمعی از خانم های متعلق به فامیل شاهی نشان داد و قدم مهمی در راه آزادی حقۀ طبقۀ اناث کشور برداشت.

ملکه حمیرا در اکثر مسافرت های شاه با وی همراه میبود، مسافرت تأریخی آنان در سال ۱۹۶۳ به ایالات متحدۀ امریکا در عصر ریاست جمهوری جان اف کینیدی، با تشریفات نهایت برازنده ای همراه بود؛ در حالیکه موقف افغانستان به صفت یک کشور غیر منسلک که در هیچ پکت یا گروپ سیاسی شامل نبود، همگان را متحیر ساخته بود. در آن سفر زمانیکه میرمن اول افغانستان از یتیم خانه ای دیدن مینمود، جریانی رخ داد که قسمتی را از یکی  از مضامین خویش در زمینه تقدیم میدارم:

(…درین مسافرت و پذیرایی صمیانه و عالی مقامات امریکایی و مردم آن، از علیاحضرت ملکۀ معظمۀ افغانستان هم قدرمندی و استقبال گوناگون صورت گرفت. در عکس زیر ملکه حمیرا را حین نوازش دو کودک امریکایی  به استقبال وی پرداخته اند مشاهده می نمایید. دخترک امریکایی از ملکۀ افغانستان می پرسد که برعکس دیگر ملکه هایی که وی عکس های شان را مشاهده نموده است، چرا وی تاجی بسر ندارد. علیاحضرت جواب میدهد که: “وی ملکۀ یک کشور فقیر و مردم آن است و تاجی ندارد که بسر نماید”).

علیا حضرت ملکۀ معظمه در دیدار از یک یتیم خانه در جریان مسافرت به امریکا

بعد از کودتای سرنوشت ساز ۲۶ سرطان که در حقیقت حیات اجتماعی و سیاسی مردم افغانستان و کشور شان به سمت و جهت دیگری مواجه گردید، ملکه حمیرا با فرزندان خویش اجبارآ ترک وطن گفته و مانند خاندان ملکه ثریا عازم روم، پایتخت ایطالیه گردیده و تا اخیر عمر با شاه مخلوع در آن دیار اقامت داشتند.

ملکه حمیرا از سال ۱۹۳۱ تا سال ۱۹۷۳ ملکه افغانستان بود. وی در ۲۶ جنوری ۲۰۰۲ در رم در سن ۸۶ سالگی داعی اجل را لبیک ګفت و در مقبرۀ فامیلی خویش در تپۀ مرنجان به خاک سپرده شد. یادش عزیز و گرامی باد.

لینک زیر جریان مسافرت شاه و ملکۀ افغانستان را به واشنگتن در سال بیان میدارد.

پایان قسمت چهارم