نظری به کتاب با ارزش »پیر بغدادی« و موقف افغانستان در همسایگی هند برتانوی

نظری به کتاب با ارزش »پیر بغدادی« و موقف افغانستان در همسایگی هند

برتانوی

با ممنونیت از میرمن درخانی ذهین در ارسال متن کتاب

کتاب نهایت ارزشمند »پیر بغدادی« که ذریعۀ دوست و همگام فرهنگی اینجانب، میرمن »درخانی ذهین« مدیر مسؤل مؤفق مجلۀ دلپذیر »لمر« که نهایت درجه سلیس و روان از پشتو به دری ترجمه شده و با قطع و صحافت زیبا منتشر گردیده است، در حالیکه در نوع خود در قالب یک داستان تخیلی بینظیر می باشد، ولی با قدرتمندی و استعداد والای نویسندۀ آن مرحوم »نصیر احمد احمدی«    طوری باور و عقیده مندی خواننده را مسحور سطور و حوادث گوناگون آن می نماید که گویا تاریخچۀ مستندی است از فعالیت جاسوسی یک ابر قدرت در خاک پاک افغانستان عزیز در عصر مترقی وشگوفان امانی.

اگر خوانندۀ کتاب تا حدی از عصر و روزگاری که داستان کتاب به آن تعلق می گیرد، آگاهی داشته باشد، در حقیقت تصویری از نوعی فعالیت جاسوسی ایرا که بدون شک به انواع مختلفۀ آن در قرون متمادی آشنایی داریم، علنی و با باورمندی می پذیرد.

اینقلم بعد از مطالعۀ مکمل این اثر، مطمئن نمی باشم که آیا واقعاً این داستان زندگی نامۀ جاسوس ماهر انگلیس »دیود جونز« بوده است که در عصر شاه ترقی خواه و محصل استقلال افغانستان  »شاه امان الله«، بوقوع پیوسته، و یا تخیل و مهارت نویسندۀ ملیگرای افغان چنین شاهکار قابل باوری را به قید قلم آورده است. اصل متن کتاب »پیر بغدادی« که در 1396 ه ش به لسان پشتو در افغانستان منتشر گردید، جایزۀ بهترین کتاب سال را در همان زمان بدست آورد.

با تجربه و مطالعاتی که اکثر با سوادان افغان در قسمت استعمار جهانی قرن نوزدهم و بیستم میلادی دارند، بدون شک آگاهی شان در مورد بزرگترین دولت استعماری ای که در سر تا سر کرۀ ارض سرزمین های زیادی را در قید پلان های استفاده جویی، مظالم بر مردم آن و تنظیم گروه های جاسوسی داخلی و خارجی خویش در آورده بود، موجود است.

بدون شک تأریخ افغانستان با همسایگی در جوار هند برتانوی از یکطرف و  اقدامات متواتر دولت استعماری انگلیس برای بدست آوردن خاک کشور ما، از جانب دیگر که علاقمند بود تا حایلی را به مقال سرحدات شوروی و آسیای مرکزی ایجاد نماید، در آمیخته است. البته که نمیتوان برای چنان آن قشری که از  اقداماتی، از فعالیت دستگاه جاسوسی و نفوذ بین فامیل های افغان و خصوصا همسایگی انگلیس در کنار سرزمین شان نفرت داشتند و علیه آن مبارزه می نمودند، اغماض ورزید و منکر شد.

   تاریخ مشعر استکه با فاصلۀ چهار دهه بین جنگ اول و دوم افغان و انگلیس، در شهر های شهر کابل دستگاه های جاسوسی برای دشمن بین یک اقلیت خود فروخته تا  بزرگ، مخصوصا استفاده از خبر کشی زنان مروج بود. که یکی از دلایل استفاده از چادری و برقع میتواند برای همین خانه به خانه خبر رسانی تلقی گردد.

دولت انگلستان که با مباهات ادعای این را داشت که در سرتاسر امپراتوری وسیع آن آفتاب غروب  نمیکرد، این حاکمیت جهانی را توانسته بود با اردوی مجهز، بحریۀ قوی، ثروتی که از ممالک زیر دست بدست می آورد و البته دستگاه های جاسوسی و تعلیم و تربیت آنان و گماشتگانی از هر گروهی در جهان، برقرار و استوار نگهدارد. موضوع مورد بحث ما درین مطلب همین ارزش و مؤفقیت فعالیت جاسوسی بریتانیای کبیر است که علی الرغم وسایل محدود و امکانات تخنیکی نه چندان وسیع در آن عصر، بازهم آن دولت در سر تا سرجهان، دنیایی از فعالیت جاسوسان حرفوی و تربیت یافتۀ خویش را مؤفقانه رهنمایی و تنظیم مینمود.

با اینکه مسافرت بر روی کرۀ ارض با امکانات نهایت محدود مدت طولانی ای را در بر میگرفت ولی چون راه سریعتری تا حوالی جنگ عمومی اول که طیاره بصورت مؤفقانه استعمال گردید، موجود نبود، فعالیت جاسوسان هم با استفاده از راه های زمینی و سفر کشتی ماه های متوالی را لازم داشت.

اینقلم در زمان اقامت در مادر وطن، تا زمانیکه کتابی در احوال جاسوس مؤفق و خبرۀ انگلیس »لارنس آف آربیا – لارنس عربی« که عکس مرد انگلیس را با چلتار عربی سوار بر شتر نشان میداد، مطالعه ننموده بودم، باورم ازین همه مهارت و پیشروی جاسوسان انگلیسی در فراگیری لسان و عنعنات ممالک نمی آمد که حتی نامبرده گویا در مسجد پل خشتی هم در شهر کابل مدتی ملا امام »!« بوده باشد. یا الله!!

همانطور که بریتانیای کبیر از بین سیاستمداران و اولیای برجستۀ ملکی و عسکری خود برای ادارۀ مستعمرات وسیع خویش در سر تا سر جهان انتخاب مینمود، شکی نیست که از بین مردم ممالک زیر دست و متصرفۀ خود هم برای ساحات گوناگون ادارۀ آن سرزمین ها طرفداران و البته جواسیس گوناگون در لباس متنفذین و قدرتمندان و یا اشخاص معمولی که جلب نظر ننمایند، هم برگزیده هایی داشته باشد. البته گروه هایی از متنفذین که چانس و امکانات رسیدن به قدرت در ممالک شان به طرفداری از آن ابر قدرت میسر بوده، مقام اول را چه در تربیت و چه در حمایت از دید اولیای آن دولت میداشتند که اوراق تاریخ درین زمینه گواه است و هیچ شکی در زمینه موجود نیست.

در جریان تقریباً دو قرن حکمروایی و ادارۀ سرزمین پهناور نیم قارۀ هند توسط دولت استعماری برتانیه، افغانستان نه تنها مواجه به جنگ های متفرقه با آن دولت گردید و حتی مجبور به از دست دادن قسمت هایی از اراضی ماورای سرحدی خود شد، بلکه زمامدارانی هم با حمایت دولت برتانیه در کوتاه مدت و دراز مدت در سر زمین ما حکمرانی نمودند و تا سال 1919 که اعلیحضرت شاه امان الله استقلال افغانستان را از انگلیس بدست آورد، تاخت و تاز دایمی دولت استعماری نه تنها اوضاع اجتماعی را دگرگون میساخت، بلکه بین ملت افغان هم تفرقه و نفاق تولید مینمود که البته فعالیت های جاسوسی درین راستا مؤثر شمرده میشد.

شکی نیست که تاریخ  به ذات خود هرگز حقایق را اشتباه نمی نماید، ولی آیا تحقیق و مطالعات یک مؤرخ میتواند بدون هیچ اشتباه، طرفگیری و اضافات، یک رویداد را طوری که واقع گردیده است اگر اسناد و مدارک مؤثق ارائه نگردد. همین است که در گذر زمان اگر  بیان نماید، مخصوصا شواهد و اسناد قابل باوری در زمینۀ تاریخ بدست می آید، میتواند بر آنچه قبلاً ادعا گردیده است تغییری وارد نماید.

در مطبوعات و فضای مجازی انترنتی، مشاهده میگردد که تعداد مؤرخ و محقق غیر مسلکی که اکثراً بدون اسناد و مدارک قابل اعتبار پا پیش میگذارند، به تاریخ نویسی و تخریب افکار عامه به طرفداری ازین شخصیت تاریخ و یا آن یکی مصروف اند و یا برعکس. آنکه به سراغ استناد و ارائۀ اسناد معتبر از آرشیف های دولتی ممالک مانند تحقیقات و مطالعات محترم داکتر »عبد الرحمن زمانی« که بر اسناد و مدارک از آرشیف هند برتانوی توصل می جوید، از جانب عده ای با توهین و تردید مواجه میگردد؛ در حالیکه برای رد آن اسناد و مدارک و امثال آن آزادی مطبوعات انترنتی تحقیق و ادلۀ طرف مقابل را هرگز مانع نمیگردد. پس شایسته است که هر خبر یا ادعای تاریخی را که باور نداریم در لفافۀ احترام متقابل، باورمندی به کرامت انسانی و پیشکش استناد بیطرفانۀ قابل پذیرش، برای هموطنان پیشکش نماییم تا موجبات آموزش و آشنایی به تاریخ واقعی میسر گردد.

 اخیراً مباحثاتی در مورد قتل » امیر حبیب الله خان« که البته همیشه افواهاتی در مورد چگونگی آن موجود بوده، در مطبوعات مطرح می باشد، با تعجب که پای دستگاه جاسوسی مبرهن هند برتانوی که بیشتر از دو قرن در صدد مداخلات دایمی در احوال اجتماعی و سیاسی افغانستان بوده است، به نحوی از میان برداشته شده و مؤرخین شوقی اشاره ای به فعالیت آن دستگاه و تربیت هموطنانی که در سالهای متمادی را در سر زمین هند برتانوی سپری نموده اند، نمی نمایند در حالیکه انگلستان در ساحۀ ادارۀ مستعمرات همیشه از مردم متعلق به سرزمین های خودشان برای پیشبرد امور استفاده مینمود که در تاریخ قرن 19 و 20 افغانستان هم نمونه های معتبری را میتوان شناخت.

با اینکه بیشتر از یک قرن از شهادت»امیر حبیب الله خان« میگذرد و وقتاً فوقتاً قاتل وی از میان خاندان خود وی و یا شخصیت های بلند پایه از جانب مؤرخین معرفی میگردد، به شمول »شجاع الدولۀ غوربندی«، اخیرا ً مطالبی هم در مورد یکی از جواسیس کار کشتۀ برتانیه در هند به نام»مصطفی صغییر« که گویا از جانب آندولت برای قتل »مصطفی کمال پاشا« زعیم ترکیۀ جدید گماشته شده بود، بعد از دستگیری و در آستانۀ اعدام اعتراف می نماید که وی بعد از وظیفۀ قتل »امیر حبیب الله خان« در افغانستان برای این مأموریت به ترکیه اعزام گردیده است.

ادعای جاسوس نامبرده و اعتراف دم مرگ وی، شاید نزدیک ترین مطلب قابل باوری در زمینه باشد که مهارت و شیوع  اقدامات جاسوسی را برای مرام های مختلفۀ آن دولت استعماری بیان میدارد. البته در هر زمینه ای از ادعا های تاریخی، رد و یا اثبات آن با تکیه بر استناد منطقی، حق هر خواننده ای میتواند باشد، نه اینکه با توهین و سفسطه سرایی های بی اساس به تحریف و تخریب اذهان خوانندگان بپردازند.

بهرحال با اظهار امتنان قلبی از دوست فرهنگی دانشمند، میرمن »درخانی ذهین« که متن و ورد کتاب ارزشمند »پیر بغدادی« را که نمونه ای از فعالیت جاسوسی نهایت ماهرانۀ برتانیه، در افغانستان و بین مردم عام را در عصر مترقی امانی برملا می سازد، به اینجانب ارسال داشته اند،

بزودی نشر آنرا در وبسایت ملی »استقلال خپلواکی« آغاز می نماییم.

 03 می، 2024

پایان

 www.dawatmedia24.com