آیا هر مقاومت مسلحانه، جنبش آزادیبخش ملی است؟

12/21/2020

جنبش آزادیبخش ملی یک حرکت جهانی برای آزادی ملل تحت استعمار بوده  که بین دو جنگ جهانی اول و دوم آغاز گردید و بعد از پایان جنگ جهانی دوم به اوج خود رسید. هدف این جنبش، آزادی ملل آسیا، افریقا و امریکای لاتین تحت سیطرۀ استعمار اروپائی بود که  بعد از دهۀ شصت شکل مبارزه علیه امپریالیسم امریکا را به خود گرفت. نوعیت و ترکیب جنبش آزادیبخش ملی در هر کشور متفاوت است و نظر به خصوصیات سیاسی و اجتماعی هر جامعه حالت خاص خود را یافته است. کشور های اسیر  برای حصول استقلال خود اجباراً  به مبارزات آغاز کردند  که هم صلح آمیز و هم مسلحانه بوده است.  با این حال، هیچ مثال واحدی از این مبارزات وجود نداشته و نه روش مبارزاتی کشور های تحت استعمار یکسان و یک نواخت بوده است. موفقیت و ناکامی هر یک از جنبش های آزادیبخش ملی  به تعیین رهبری ملی، حمایت همه جانبۀ مردم از آن جنبش آزادیبخش و نوعیت  قدرت استعمار بستگی داشته است. در بسیاری از کشورها ، اعتراض به حکومت استعماری از زمان ورود اشغالگران آغاز شده و بعدآً به مرحلۀ پختگی رسیده است.  هند راه مبارزۀ عدم تشدد را برگزید، در حالیکه چین و افغانستان با در نظر داشت شرایط سیاسی و اجتماعی هر دو کشور، مبارزات مسلحانه را ترجیح دادند.

یکی از خصوصیات عمدۀ جنبش آزادیبخش ملی، سهم گیری تعداد کثیری از اقشار مردم در نبرد آزادی خواهی است. یک سازمان مبارزاتی زمانی می تواند جنبش آزادیبخش ملی شناخته شود که در سطح ملی نه منطقه ئی و محلی فعالیت نماید. شکل گیری یک گروه خاص قومی و مذهبی برای به قدرت رسیدن به هیج وجه نمی تواند جنبش آزادیبخش ملی مسما گردد. در یک جنبش ملی،  گروه ها، افراد، اقشار و اقوام مختلف همان کشور غرض ایجاد یک جبهۀ واحد ضد استعماری یک ائتلاف همه جانبه را در زیر لوای یک رهبری ائتلافی برای نجات کشور از زیر سیطرۀ اجنبی به وجود می آورند  و یک ستراتیژی واحدی را برای طرد استعمار طرح ریزی می نمایند. در جریان مبارزات ضد سوسیال امپریالیسم شوروی در دهۀ هشتاد، هیچ یک از گروه های جهادی در پاکستان به تنهائی ممثل جنبش آزادیبخش ملی نبود، زیرا یک عده از این گروه های جهادی بسیار کوچک بودند و عده دیگر هم بر مبنای قوم، مذهب و نژاد خلق گردیدند.  شاید بتوان مجموع گروه های جهادی را کم و بیش جنبش آزادیخش خواند، باوجودیکه در گروه های جهادی متشکل در پاکستان، مردم هزاره و شیعه مذهب افغانستان نقشی نداشتند. گروه های هشت گانه شیعه مذهب مردم هزاره در ایران که بعداً در حزب وحدت جمع شدند، به هیچ وجه هویت جنبش آزادیبخش ملی را بدست نیاوردند.  حزب وحدت یک سازمان شعیه مذهب پیرو ایران است که صرف در مرکز افغانستان فعالیت داشته است.

در جریان مبارزات ضد استعماری جنبش های آزادیبخش ملی، ایده لوژی افراد و گروه های ترکیبی جنبش تا زمان رسیدن به هدف یعنی آزادی میهن موقتاً کنار گذاشته میشود تا در جریان مبارزات ضد استعماری درزی خلق نگردد و ستراتیژی جریان آزادیبخش ملی را صدمه نزد. نقش رهبری در استقامت دادن جنبش و دور شدن از خلق هر نوع تشنج ارزش حیاتی دارد. مثال عمدۀ این حالت را میتوان در جنبش آزادیبخش ملی مردم چین علیه متجاوزین جاپان در  سالیان 1937-1945 مشاهده کرد. حزب کمونیست چین با حزب کومین تانگ و سایر اقشار چین در جبهۀ واحد میهنی به مبارزۀ  مسلحانه علیه اشغالگران جاپان تا سرحد موفقیت مشترکاٌ مبارزه کردند. در جریان مبارزات میهنی علیه اشغالگران جاپان، مبارزات عقیده ئی بر مبنای  مصلحت ملی کنار گذاشته شد تا کشمکش فکری جلو موفقیت مبارزات ضد استعماری را نگیرد. البته که سیر مبارزات داخلی چین را بعد از اخراج متجاوزین جاپانی که منجر به پیروزی حرب کمونیست چین شد، همه میدانند.

سوال اینجاست که آیا تحریک طالبان میتواند جنبش آزادیبخش ملی نامیده شود؟ به یک نظر،  به وضاحت می توان اظهار کرد که تحریک طالبان به هیچ وجه جنبش آزادیبخش ملی نیست، بلکه یک گروه قشری است که برای غضب قدرت به مبارزۀ مسلحانه رو آورده است. ناگفته نباید گذاشت که هیچ کسی هم نمی تواند از مبارزۀ مسلحانۀ طالبان انکار نماید. طالبان می کشند و کشته میدهند، لاکن علی رغم جنگ وستیزی که به راه انداخته اند، از ماهیت جنبش آزادیبخش ملی به دور اند. ترکیب اجتماعی تحریک طالبان طوری است که اکثریت عظیم آنها را قوم پشتون و سنی مذهبان تشکیل میدهند. گروه روشنفکران، زنان ، شیعه مذهبان و مردم هزاره،  تاجیکان و ازبکان کمترین نقشی در تشکل تحریک طالبان ندارند که این خود ماهیت ملی بودن طالبان را نفی می کند. بنابران، مبارزۀ طالبان قشری و خاص خود آنهاست تا دوباره به حاکمیت برگردند و ایده لوژی مذهبی نوع خود را بر دیگران تحمیل نمایند. لبۀ تیز جنبش های آزادیبخش ملی علیه استعمارگران و متجاوزین خارجی است، اما طالبان بیشتر مردم خود را از طریق حملات خودکشانه و فعالیت های تروریستی نابود می کنند و کشور را به سوی تباهی می کشانند.  این هم را میدانیم که طالبان توانستند خود را مانند سائر گروه های جهادی در سیاست افغانستان داخل نمایند و با مبارزات مسلحانۀ متدوام  امریکا را وادار به مصالحه سازند. اما در حین زمان، ماهیت قشری این گروه تغییر نخورده و تحریک طالبان هویت جنبش آزادیبخش ملی را به خود نگرفته است. روی همین دلیل است که گروه های مختلف دیگر هم خود را برای هر نوع رویاروئی با طالبان آماده میسازند تا این گروه نتواند مانند دهۀ 90  بر آنها مسلط گردد.

برای اینکه یک تحرک سیاسی و مبارزاتی، جنبش آزادیبخش ملی نامیده شود، بایست قبل از همه تعلقات اجنبی گرائی را بدور اندازد و متکی به  نیرو های مردمی میهن خود گردد. تعصب، یک جانبه گرائی، قوم پرستی و نژاد پرستی هرگز نمیتواند یک سازمان را به جنبش آزادیبخش ملی مبدل سازد.