یادی از یک قهرمان ملی واقعی / ناصر اوریا

۱۱ فبروی ۱۹۸۸، سی سال قبل قلب مجروحِ فرزند صدیق وطن را گلوله های جهال دريد.
ډاکټرسيد بهاؤالدين مجروح یو پیاوړی افغان فيلسوف، شاعر، اديب، ديپلومات او سياستپوه وه. د ی د لوی عالم،‌ لیکوال، شاعر او ادیب ښاغلی سید شمس الدین مجروح زوى وو چې په ۱۹۲۸ کال د فبرورى په ۱۲مه نيټه د کنړ ولايت کی په يوه روحاني کورنى کې زېږېدلې او د ۱۹۸۸ کال د فبروری په یولسمه نیټه، د پاکستانی استخباراتو په اشاره د افغانستان د پرمختګ د دشمنانو په لاس په خپلو وینو کی ولمبول ښو. Naser Oria
***
پوهاند سید بهاالدین مجروح در سال ۱۳۰۶ هجری شمسی مطابق ۱۲ فبروی ۱۹۲۸۸ میلادی در ولایت کنر در یک خانوادهٔ روحانی وعلم پرور چشم به جهان گشود. پدربزرگوارش سیدشمس الدین مجروح از شعرا٬ علما٬ نخبگان و خدمتگاران نامدار افغانستان بود. وی مکتب را تا صنف چهارم در زادگاهش خواند و در سن ۱۳ سالگی به کابل آمد و در مکتب استقلال شامل و در سال ۱۳۲۹ شمسی به درجه ممتاز فارغ التحصیل گردید. دوسال بعد با اخذ بورسیهٔ تحصیلی از طرف دولت غرض کسب تحصیلات عالی به فرانسه رفت و در پوهنتون سوربن و پوهنتون مون پلیه به کسب دانش پرداخت.
وی علاوه بر لسان فرانسوی٬٬ زبان های آلمانی و انگلیسی را نیز آموخت. مدتی هم به لندن سفر نمود و در آنجا با عبدالرحمن پژواک، ابرمرد دانش وسیاست که در آنزمان اتشه مطبوعاتی افغانستان در لندن بود، آشنا و از مصاحبتش کسب فیض نمود.
در سال ۱۳۳۶ از شعبهٔ روحیات و فلسفهٔ پوهنتون من پلیه اسناد لیسانس و ماستری اش را بدست آورد.
در سال ۱۳۳۷ هجری شمسی به وطن عودت و به تدریس اولاد وطن در پوهنځی زبان و ادبیات پوهنتون کابل پرداخت.
در سال ۱۳۴۲۲ برای مدتی هم به حیث والی کاپیسا خدمت نمود. بعداً به صفت نماینده کلتوری افغانستان در شهر میونیخ در آلمان مقرر گردید. وی با استفاده از فرصت به تحصیل بیشتر در فلسفه پرداخت و رسالهٔ دوکتورای خویش را در فلسفه تحت عنوان “تربیت خودی” نوشت. وی همچنان درجهٔ دوکتورای خویش را از پوهنتون مونت پلیه فرانسه در سال ۱۳۴۶ حاصل نمود.
بعد از عودت به افغانستان از سال ۱۳۴۷ الی ۱۳۵۱۱ علاوه بر اینکه به حیث رئیس فاکولته زبان و ادبیات پوهنتون کابل ایفای وظیفه می نمود، به حیث استاد نیز در فاکولتهٔ مذکور به تدریس پرداخت.
در سال ۱۳۴۹۹ نسبت کسرِ استخوان پایش در یک حادثه، مدتی خانه نشین شد و در این زمان بود که “اژدهای خودی”، بزرگترین اثر فلسفی اش را نوشت.
از سال ۱۳۵۱ هجری شمسی برای سه سال به حیث رئیس انجمن تاریخ افغانستان خدمت نمود و ضمناً تا سال ۱۳۵۸ شمسی در فاکولتهٔ زبان و ادبیات پوهنتون کابل به تدریس دوام داد.
پس از تجاوز نظامی شوروی مجبور به ترک افغانستان گردیده ورهسپار پیشاور شد.
در سال ۱۳۵۹۹ “مرکز اطلاعات افغان” را در پیشاور بینان گذاشت که یگانه مرکز اطلاعاتی بود که معلومات مؤثق در بارهٔ حقایق سیاسی و نظامی افغانستان را در قبال تجاوز شوروی به زبان های انگلیسی٬ فرانسوی و آلمانی به جهانیان انعکاس می داد.
به بیان دانشمند و عارف نامور افغان جنابِ نگارگر Ishaq Negargar:
“دشمنانِ افغانستان درچهرۀ بهاوالدین مجروح درحقیقت یک سیدجمال الدین دوم را نُخُست از کشورش بیرون راندند وبعدآ در محیطِ غُربت به شیوه ای بسیار فجیع کُشتندش.”
به سلسلهٔ پروژهٔ بزرگِ از میان برداشتن دانشمندان و نخبگان افغانستان از طرف اجنبی ها، سید بهاوالدین مجروح نیز سد راه پلان های بعدی آنها پنداشته شده و با تأسف و درد که کوردلان به اشارهٔ دستگاه استخباراتی پاکستان در شامگاه شب ۱۱ فبروری سال ۱۹۸۸ قلب مجروح این دژ استوار ادب، فلسفه، سیاست و شعر را که برای افغانستان و مردمش می تپید، به گلوله بستند و وجود شریفش را به خاک و خون کشانیدند.
انالله و اناالیه راجعون
از دکتر سيد بهاوالدين مجروح آثار زيادی علمی، سياسی، فلسفی و ادبی در مطبوعات افغانستان به چاپ رسيده است که برخی از آنها را در ذیل ذکر می کنیم:
* تيزس دکترا به زبان فرانسوی
* ديالكتيك جبر و اختيار به زبان پښتو
* اژدهای خودی در ۴ دفتر که به زبان پشتو زير عنوان “ځانځاني ښامار” نيز به نشر رسيده است.
* پيام مادر
* دشمن را بشناسيد
* سرودهای ناآشنا
* صوفی و دنيای نو (به زبان پشتو: صوفی او نوې دنيا)
* چنین گفت زردشت (به زبان پشتو: زردشت داسی ووييل)
* بودا چنين گفت
* پيام صوفی بت شکن به بت‌ پرستان قرن ۲۰
* سيد جمال‌الدين و برخورد شرق و غرب
* منازل‌السايرين يا صد ميدان حکيم سنايی
* ناآشنا سندری
Afghan Intellectuals in Exile: Philosophical & Psychological Dimensions
(افغان پوه اندي په جلاوطنۍ کې: فلسفي او ساپوهنيز ابعاد)
در اين ميان، اژدهای خودی مشهورترين اثر فلسفی پوهاند سید بهاالدین مجروح است.
دفترهای اول و دوم ؛اژدهای خودی” بار اول در سال ۱۳۵۲۲ شمسی از طرف انجمن تاریخ و ادب افغانستان به نشر رسید.
در سال ۱۳۵۶ هجری شمسی این دو دفتر در قالب شعر آزاد پشتو از طرف پوهنځی زبان و ادبیات پوهنتون کابل
به مناسبت بزرگداشت از نهصدمین سالگرد تولد حکیم ابوالمجد مجدود ابن آدم سنایی غزنوی دوباره منشر شد.
دفتر سوم “اژدهای خودی” در زمان سلطه شوروی نابود شد و اما دفتر چهارم آن به نام “ترانه های آوارگی” منتشر گردید.
سر ژسوترو، شاعر و نویسنده فرانسوی بخش‌هایی از این کتاب را به زبان فرانسوی ترجمه نموده و مقدمه ای نیز برآن نوشته که در مجلهٔ فرانسوی عصر جدید در سال ۱۳۶۱ هجری شمسی به نشر رسیده است.
علاوه بر مقالات پوهاند سیدبهاالدین مجروح در بارهٔ سیاست و ادب می‌ توان به ترجمۀ البیرونی وی اشاره نمود
این مجموعه شامل مقالاتی در بارۀ ابوریحان محمد البیرونی است که به مناسبت هزارمین سالگرد تولد البیرونی به همت پوهاند مجروح و میر آصف هروی و تنی چند از دیگر مترجمان به زبان دری ترجمه و در سال ۱۳۵۲ هجری شمسی از طرف انجمن تاریخ افغانستان در کابل به نشر سپرده شد.
جناب محمد اسحق نگارگر چنین پیشنهاد می کند: “من فکر می کنم که اژدهای خودی را تمام جوانانِ ما خاصةً آنانی که درطلسم ایدیولوژی های راست وچپ گیر آمده اند بخوانند وبار باربخوانند وکاش معارفِ ما روزی تا بدانجا برسد که این کتاب را شامل برنامه های درسی صنف های ده تا دوازده مکاتب بنماید زیراهمین کتاب است که پایه های آزادی عقیده ودموکراسی راچنان استواردر روح خواننده برپا می کند که وسوسۀ ایدیولوژی ها نتواند اورا به بیراهه ببرد. برای فهمیدن اژ دهای خودی مجبوریم سارتر، یونگ وعرفان اسلامی را بدانیم.”
“مجروح در اواخر سال های پنجاه واوایل سال های شصت میلادی در فرانسه درس میخواند ودرآن سال ها درحلقه های علمی وفلسفی فرانسه سخن از ژان پُل سارتر وفلسفۀ اصالتِ وجودی ودرزمینۀ روانکاوی یا سایکو انالیز سخن ازکارل گوستاف یونگ بود ومجروح این هردورا از منابع اصلی یعنی زبان فرانسوی وجرمنی ونه از منابع مسخ شدۀ دستِ دوم، خوب فراگرفت. درکابل نیزکه به حسابِ پدرِمرحومش جناب سید شمس الدین مجروح با دانشمندان وشاعرانِ نخبۀ افغانستان چون مرحوم میوند وال، مرحوم بینوا، مرحوم الفت، مرحوم دوکتور محمد انس،مرحوم دوکتور علی احمد پوپل، مرحوم پژواک ومرحوم گویا اعتمادی (غفراللهُ کُلهم) معرفت یافت ومحشور گردید. او چنانکه برفلسفۀ سارتر وروان شناسی تحلیلی یونگ تسلط یافته بود در قلمرو عرفان اسلامی وخاصةً عطار ومولانا نیز وارد گردید ودرکتاب اژدهای خودی فلسفۀ غرب رابا عرفانِ عاشقانۀ عطار ومولانا در هم آمیخت.”
***
نور معلومات:
پیاوړی افغان فيلسوف، شاعر، اديب، ديپلومات او سياستپوه ډاکټرسيد بهاؤالدين مجروح د لوی عالم،‌ لیکوال، شاعر او ادیب ښاغلی سید شمس الدین مجروح زوى وو چې په ۱۹۲۸ کال د فبرورۍ په ۱۲مه نيټه د کنړ ولايت کی په يوه روحاني کورنۍ کې زېږېدلې.
ښاغلی سید بهاوالدین مجروح خپلی لومړنۍ زدکړی په کنړکې پېل اوڅه موده وروسته کابل ته دخپل پلار سره ولاړ او د ديارلس کلنۍ په عمر د استقلال لېسې په څلورم ټولگي کې شامل ښو. په ۱۹۵۰میلادی کال کی په لومړۍ درجه فارغ او د وخت ددولت لخوا د لوړو تحصيلاتو لپاره فرانسی ته ولېږل شو. د ۱۹۵۲ تر ۱۹۵۸ کال پورې د پاريس په سوربن او بيا د مونټ پليه په پوهنتونو کې خپل لوړ تحصيلات د روحياتو او فلسفې په څانگه کې د ماستری تر درجې سرته ورسول. په همدې دوره کې يې وکړاى شوه چې د آلماني ا و انگړېزي ژبو ادبياتو زدکړی په غربي آلمان او انگلستان کې سرته ورسوي.
کله چې په ۱۹۵۸۸ میلادی کال کې هېواد ته راستون ښو نو د کابل پوهنتون د ادبياتو د پوهنځي استاد او بيا رئيس په توګه وګمارل ښو.
نوموړي بېلابلې دندې تر سره کړي چې له هغې ډلې یې د کاپيسا والیتوب، د پوهنتون استادي او په مونیخ کې د افغانستان فرهنګي اتشه د یادولو وړ دي.
د ښاغلی پوهاند سید بهاالدین مجروح یو شمیر آثارو ته پورته اشاره ښوی ده.
د روسی ښکیلاک در یرغل څخه وروسته پیښور ته مهاجر ښو او په ۱۲۵۹۹ کال کی یی د “افغان رسنیو مرکز” بنسټ کیښود چی په افغانستان یی د روسانو د تجاوز اړوند سیاسی او نظامی حالاتو معلومات نړیوالو ته په انګریزی، آلمانی او فرانسوی ژبو خپراوه.
کله چې ښاغلی سید بهاالدین مجروح په پېښور کې کډوال وو او خپل فرهنگي کارونه يې مخ ته بېول نو په دې وخت کې د پاکستان د څارگرې ادارې آی اس آی نظر ورباندې و. د ده فرهنگي کارونه چې د کډوالو مهاجرو په منځ کې د يوې ملي روحيې پياوړی کول وو، د پاکستان د استخباراتي کړيو په وړاندې يو لوی گواښ و، چې هغوی هېڅکله نه غوښتل چې په پېښور کې مېشت افغانان د ملي روحيې او هېوادپالنې له ارزښتونو برخمن شي. نو په همدې ترڅ کې آی اِس آی د بی خبره او بی فرهنګه کړيو سره يوځای د سيد بهاوالدين مجروح په وړاندې پلان جوړ کړ او د ۱۹۸۸ کال د فبرورۍ په ۱۱مه نېټه د جمعې په شپه کله چی سيد بهاوالدين مجروح له خپل دفتر نه راوواته مجروح زړه یی د وسله والو لخوا په ډزو وويشتل ښو او هملته ځای په ځای په شهادت ورسېده.
انالله واناالیه راجعون
ارواح دی یی ښاده او فردوس جنت دی ځای وی.‌

ناصراوریا