د شریعت او قانون نه توپیر، د لویو تېروتنو سرچینه / مجيد قرار

زموږ د ځینو مخلصو اسلامکارو د تېروتنې یوه عمده سرچینه د دوی په نزد، د قانون او شریعت د مفهمونو د توپیر نه وضاحت دی.
دوی وایي، اسلام زموږ قانون دی، بل قانون نه منو. کله بیا وایي چې اساسي قانون نه منو، ځکه د خدای قران موجود دی. که څه هم، د نورو هېوادونو اسلامکاري په خپلو هېوادونو کې قوانین مني، خو په افغانستان کې دوی هم اسلام او نظام، اسلام او قانومندي په ټکر کې ګڼي او د نړۍ ټول مفتیان په افغانستان کې د قانون او اسلام پر ټکر باوري دي.
که څه هم، د پاکستان او نورې نړۍ شیطان صفته خېټور په دې اړه جاهل نه دي، بلکې تجاهل کوي، خو د افغانستان ځینې سر ناخلاصي بیا پر دې توپیر نه پوهېږي. راځئ چې په دې اړه یو لنډ بحث وکړو.
قانون او شریعت توپیر لري. ځینې مهم توپیرونه یې لاندې دي؛
۱. شریعت د قانون سرچینه ده چې البته، قانون له شریعت پرته، ځینې نورې سرچینې، لکه عرف، اجماع، قیاس، تخنیکي پوهه «دنیوي علم» هم غواړي.
۲. قانون انسان جوړوي. شریعت خدایي او د وحیې زېږنده دی. په دې اعتبار، د وضعي او غیروضعي قوانینو اصطلاحات غلط دي. شریعت غیروضعي دی، قوانین ټول وضعي وي.
۳. قانون له وخت او ځای سره تغییر کوي، شریعت نه بدلېږي.
۴. قانون عمدتاً له فردي رویې او فردي اخلاقو سره هومره تړاو نه لري، مګر دا چې پر نورو اثر پرېباسي. مثلا، د درواغو ویلو لپاره جزا نه ټاکي، مګر دا چې په بل چا پورې تړاو ولري. په شریعت کې بیا ټول اخلاقیات، فردي رویې او عبادات نه دي شامل.
۵. قانون محدود وي. ټول ژوند نه پوښي. شریعت محدود نه دی. د ټول ژوند لپاره دی.
۶. قوانین دنیوي چارې، لکه ټرافیکي مسایل، زراعت، کانونه او زرګونه نورې چارې را نغاړي. د شریعت بیا له دې سره کار نه‌شته چې کوم بوټی چېرته کرل کېږي او کوم موټر ته د څومره بار وړلو اجازه ده.
پورته موضوعاتو ته په کتنه، ویلای شو چې اسلامي فقه قانون دی چې د وخت له احوالو سره تدوین شوې. یوه برخه یې چې په حالاتو، مکان او زمان پورې اړه لري، بدلېږي او یوه برخه یې چې په ځای او وخت پورې تړاو نه لري او معمولاً عبادات را نغاړي، نه بدلېږي.
مثلاً چېرته چې شپه ورځ شپږ شپږ میاشتې وي، هلته د لمر را ختل او لوېدل د روژه‌ماتي او روژې نیولو معیار نه دی. په دې اړه احکام بدلېږي.
یا مثلا، هغه جغرافیه چې پر اساس یې د اسلام سیاسي فقه تدوین شوې وه، نوره نه‌شته. اوس نړۍ په دارالحرب، دارالاسلام او دارالکفر نه‌شي وېشل کېدای. نړۍ په هېوادونو وېشلې. د افغانستان هندو په هند کې بېګانه او د افغانستان مسلمان په سعودي کې بېګانه دی. بلکې په سعودي کې د افغانستان تر مسلمان د امریکا کافر ته ډېر درناوی کېږي.
هېوادونه د مسلمان او کافر پر اساس نه، بلکې د ملي ارزښتونو پر اساس را منځ ته شوي. مالیزیا تر نيمې زیاته له کفارو جوړه ده او په هندوستان کې تر افغانستان څو چنده زیات مسلمانان اوسېږي.
په دې اړه نوي اجتهاد ته اړتیا ده.
البته، دا اجتهاد د شریعت په اړه نه دی. شریعت پر ځای او نه بدلېدونکی دی. اجتهاد د فقهې یا اسلامي تقنین په برخه کې ضروري دی. که څنګه؟