اندر اوصاف خانم های اول در افغانستان- قسمت سوم

 06/09/2020

اندر اوصاف خانم های اول در افغانستان

خلاصه ای از فعالیت میرمن های اول کشور تا عصر مترقی امانی

قسمت سوم

1 – میرمن حوره ختلی: خواهر سلطان محمود غزنوی، زن فاضل، سیاستمدار و دانشمندی بود که بعد از مرگ برادرش الی رسیدن مسعود از فارس امور کشور و امپراطوری وسیع غزنویان را اداره و رهنمایی نموده مانع از هم پاشی آن سلطنت وسیع گردید.

2 – ملکه اجانی: دختر قطب الدین محمد غوری با مشرف شدن به حج بیت الله شریف، خانقاهی در آن دیار مقدس آباد نمود. نامبرده در سرزمین غور هم مدارس و مساجد زیادی آباد نمود.

3 – میرمن زرینه هوتکی: دختر مدبر و دانشمند میرویس خان هوتکی بود که اقتدار دربار برادرش شاه حسین هوتکی را در دست داشت و توصیه و نظریت وی در امور مملکت داری مورد قبول برادرش واقع میگردید.

4- فاطمه بیگم ملکۀ تیمور شاه درانی: که با درایت به ادراۀ کشور سهیم میگردید، وی میرمنی خیر اندیش بوده و اکثراً اطرافیان را از غضب شاه در امان نگهداشته و شفاعت شان را مینمود.

5- میرمن خجو: مادر وزیر اکبر خان است و اسم اصلی وی خدیجه است، برضد انگلیس میرزمید. زمانیکه وزیر اکبر خان در بخارا پناهنده است، از  طرف مادرش برایش پیام میرسد تا ملت را از یوغ بیگاه گان  نجات دهد. به دستور میرمن خجو در کشور پل ها و مدارس اعمار گردید، وی امیر دوست محمد خان را در امور دولتی همکاری میکرد. این ملکه منور و بادانش مسجد رنگۀ ده افغانان را اعمار کرد و ازجمله یکی از یادگاری هایش میباشد.

6- بی بی عایشه درانی: دختر امیر محمد افضل خان که ملقب به مادر ولیعهد بود و کابینۀ اول امیر شیرعلی خان در حضورش سوگند وفاداری یاد نمود، شخصیتی برجسته مدنی و نهایت آگاه و مدبر بود. وی قدرت زیادی در ایام سلطنت پدر و پدر کلان خویش داشته است.

7 – بی بی حلیمۀ کابلی ملقب به بو بو جان جغه دار:

یکی از میرمن های نامدار، فعال و مدبر افغان بی بی حلیمه خانم امیر عبد الرحمن خان بود که  در سال 1273 هجری شمسی در بارانۀ کابل متولد گردید؛ وی از طرف مادر نواسه دختری امیر دوست محمد خان بوده و پدرش میر عتیق الله خان از اولادۀ شخصیت مذهبی میر واعظ آغا میباشد.

بو بو جان که در بین زنان حرم شخصیت ممتازی بود، مانند یک ملکۀ مقتدر از خود تشکیل سپاه داشت و شخصیتی مدبر، مهمان نواز، سخی بوده و به دستگیری و کمک به فقرا و محتاجین شهرت داشت. وی در نوجوانی با امیر عبدالرحمن ازدواج نمود و هر زمانیکه امیر از کابل عزم سفر مینمود، بیشتر امور را با درایت کامل پیش میبرد. ملکه حلیمه گذشته ازینکه میرمنی فاضله، ادیب و دانشمند بود، از استعداد و قریحۀ شعری خوبی هم برخوردار بود و خانمی وطنپرست و استقلال دوست محسوب میگردید. نامبرده در عصری که انگلیس به نحوی در افغانستان حاکمیت داشت، اکثراً اشعار ملی و منظومه های جنگی برای تشویق به قیام ملی و مبارزه برای تحصیل استقلال کامل کشور، می سرود که نمونه ای از آن چنین است:

از بــرای خـدا بــلنــد کنــید         بر سر خـود نـوای استقلال

بـاد شیـرین دهــان مــلت ما         یارب از میوه های استقلال

میکشم بعد ازین به دیدۀ خود         سرم از خاک پای استقلال

یکی از بنا های تأریخی که متأسفانه برای ساختن پارک زرنگار ویران گردید، منـزل نشیمن ملکـه حلیمه مــلقب به

بو بو جان بوده و به نام بوستان سرای یاد میشد که در قسمت شهر جدید کابل و نزدیک لیسۀ استقلال و ارگ قرار داشت. این ساختمان زیبا با باغ، جوی آب روان و ساحۀ وسیع، بعد ها به شاگردان مکتب اندرابی و به اسم جدید لیسۀ زرغونه مسمی گردید. این بنای با شکوه را که دارای اتاق های زیادی برای مهمانان، خدم و حشم و باشندگان اصلی عمارت بی بی حلیمه بود، میشد که منحیث یک موزیم، کتابخانه عامه و امثال آن آباد نگهداشت.

تصویری از علیاحضرت سرور سلطان مادر غازی امان الله خان

8 – علیا حضرت سرور سلطان:

علیا حضرت سرور سلطان مادر غازی امان الله خان دختر سردار شیر دلخان از خانوادۀ لوی ناب شاغاسی که اکثراً مقیم قندهار بودند میباشد که از همان ابتداء در امور اداری و عسکری دارای صلاحیت و نفوذ زیادی بود و چون منصوب به خانواده های پر نفود کشور بود، حتی در انتخاب امیر حبیب الله خان به مقام سلطنت، کوشش های وی و فامیلش خیلی مؤثر واقع گردید.

امیر حبیب الله خان هم بعد از جلوس به سلطنت، علیاحضرت سرور سلطان را که فرزندش شهزاده امان الله 12 ساله بود و مادرش به نام والدۀ نور چشم امان الله خان نامیده میشد، به لقب «علیا حضرت سراج الخواتین» منحیث میرمن اول مقام سلطنت معرفی نمود.

نا گفته نباید گداشت که در زمان سلطنت امیر عبد الرحمن خان، بوبو جان، یعنی ملکه حلیمه با اقتداری که بالای امیر داشت، در تلاش ولیعهدی فرزند خویش شهزاده محمد عمر خان بسیار کوشا بود و همانطور هم تصور میشد؛ ولی بعد ازینکه در اثر کوشش متنفذین و وابستگان علیا حضرت سرور سلطان، حبیب الله خان به مقام امارت میرسد، ولیعهدی شهزاده محمد عمر خان دیگر اعتباری نمیداشته باشد.

علیا حضرت اکثراً شهزاده امان الله را با خود به قندهار نزد خاندان مادری میبرد تا رسوم فامیلی و لسان پشتو را فراموش ننماید و از جانب دیگر با خوانین و بزرگان آنولایت آشنا و معرفی گردد. به دلیل همین کوشش های مادر بود که خاندان لوی ناب شاغاسی در عصر سلطنت اعلیحضرت غازی با نهایت صداقت با وی همراهی نمودند.

علیا حضرت سرور سلطان در ایام سلطنت امیر حبیب الله خان به اقتدار زیادی نایل آمد، وی از احوال محابس و امور خیریه و حتی جرگه ها و مجالسی که بیرون شهر دایر میگردید، خبر گیری و اقدامات لازم مینمود.

برای انتخاب ملکه ثریا دختر محمود طرزی پدر ژورنالیزم در افغانستان که دختر جوان تعلیم یافته و از یک فامیل نهایت منور بود، بازهم تلاش برای چنین انتخابی مؤثر واقع شد و این ازدواج صورت پذیرفت.

متأسفانه در سال های بعدی، به مناسبت اقتدار زیاد مقام سلطنت و تعدد زوجات امیر، مناسبات علیا حضرت با وی تیره گردیده و جریاناتی بوجود آمد که فاصلۀ امیر را از فرزندش هم سبب گردید.

پایان قسمت سوم

قسمت اول این مقاله

قسمت دوم این مقاله