چگونه هندوستان تن به گفتگو با طالبان داد؟

منبع : فارین پالیسی

نوشته هارش وی پانت و شوبنگی پندی

مترجم : سید جمال اخگر

به گفته وزارت دفاع امریکا، شبکه حقانی که همان بازوی نظامی طالبان است، همچنان سرسختانه ضدهند است و با آی‌اس‌آی پاکستان رابطه نزدیک دارد و عملیات‌هایی را برای هدف قراردادن اتباع هند در منطقه انجام می‌دهد. تهدید امنیتی دیگر، حضور روبه‌رشد ولایت خراسان دولت اسلامی در افغانستان و مناطق اطراف است که ممکن سایر گروه‌های شبه‌نظامی و نیز گروه‌های محلی را که از طالبان جدا می‌شوند، به خود جذب کند.

از دو سال پیش که روند صلح افغانستان آغاز شد، نقش هند در آن تاکنون در بهترین حالت جانبی بوده است. اما این ممکن است تغییر کند؛ حضور «سابرامانیام جایشانکار»، وزیر امور خارجه هند در افتتاحیه مذاکرات بین‌الافغانی در ۱۲ سپتامبر در دوحه می‌تواند نشانه‌ی تغییر تدریجی رویکرد دهلی‌نو باشد. جایشانکار در مراسم تاریخی افتتاح مذاکرات بین‌الافغانی در دوحه، از راه دور سخنرانی کرد و بر حمایت دیرینه هند از یک روند صلح «به رهبری افغان‌ها، متعلق به افغان‌ها و تحت کنترل افغان‌ها» تأکید کرد. شرکت وی در این مراسم این احتمال را مطرح کرد که هند ممکن است در آینده بخواهد وارد گفت‌وگوی مستقیم با طالبان شود؛ کاری که دهلی‌نو تاکنون انجام نداده است.

اگرچه هند در هر شرایطی تصمیم گرفته از حضور نظامی در افغانستان خودداری کند، اما دهلی‌نو برای نیروهای امنیتی افغانستان زمینه آموزش‌های نظامی مهم را فراهم کرده، دوره‌های ظرفیت‌سازی برگزار کرده و به دولت افغانستان تجهیزات نظامی محدود کمک کرده است. کمک‌های هند به افغانستان پس از امضای توافق‌نامه مشارکت استراتژیک افغانستان و هند در اکتبر ۲۰۱۱، افزایش یافت. این توافق‌نامه علاوه بر تأکید بر همکاری بین دو کشور در زمینه‌های امنیتی، انتظامی و قضایی، شامل تعهد مشترک به مبارزه با شبکه‌های تروریستی بین‌المللی و جنایت‌کار در منطقه نیز می‌شود.

هند در جبهه سیاسی یکی از قدیمی‌ترین و قدرت‌مندترین طرفداران حکومت دموکراتیک در کابل بوده است. از کنفرانس بُن سال ۲۰۰۱، که زمینه را برای تشکیل دولت موقت پس از سقوط طالبان فراهم کرد، تا به امروز، هند در تعامل با دولت‌های افغانستان رویکرد همه‌جانبه اختیار کرده است. هند برای کمک به پیش‌برد این رویکرد، از سال ۲۰۰۱ تاکنون میلیاردها دالر را برای توسعه زیرساخت‌های افغانستان و نیز کمک‌های بشردوستانه به این کشور مساعدت کرده است. هرچند کمک‌های دهلی‌نو به افغانستان نمی‌تواند با مساعدت‌های اقتصادی غرب به افغانستان برابری کند، اما هند همچنان قابل اعتمادترین شریک توسعه‌ای افغانستان در منطقه دیده می‌شود.

با این‌که موضع هند همواره حمایت از یک روند مصالحه و مذاکره متعلق و به رهبری خود افغان‌ها بوده است، اما رویکرد این کشور نسبت به طالبان به طرز نامحسوسی در سال‌های اخیر تغییر کرده است. در دهه ۱۹۹۰، هند مخالف سرسخت رژیم طالبان در افغانستان بود و از ائتلاف شمال در برابر این گروه حمایت می‌کرد؛ استراتژیِ که در آن‌زمان توسط روسیه و ایران نیز در پیش گرفته شده بود. اما در اواخر دهه ۲۰۰۰، با این‌که هند همچنان به حمایت خود از حکومت منتخب افغانستان در تلاش‌های کابل برای مصالحه، ادامه داد، اما دیگر خیلی مخالف تعامل معنادار با طالبان نبود. و هرچند مجرای ارتباطی مستقیمی بین هند و طالبان هرگز شکل نگرفت، اما تأکید دهلی‌نو بر اولویت‌هایش در افغانستان در مراسم افتتاحیه مذاکرات بین‌الافغانی در دوحه در ۱۲ سپتامبر، نشان داد که روند تغییر رویکرد این کشور در خصوص طالبان همچنان ادامه دارد.

هرچند بعید می‌نماید که طالبان به عنوان شریک قوی هند در افغانستان ظاهر شود، اما این گروه نشان داده است که اساسا مخالف کار با این کشور نیست. طالبان چند ماه پیش گزارش‌های رسانه‌ای مبنی بر هم‌سوشدن این گروه با گروه‌های جهادی در کشمیر را رد و اعلام کردند که طالبان در پی مداخله در امور داخلی کشورهای دیگر نیست. این در واقع یک چراغ سبز نامحسوس به دهلی‌نو بود و به هند فرصت می‌دهد تا در میز رایزنی جایگاهی به دست آورد.

این تغییر پویایی بین هند و طالبان درحالی است که ایالات متحده، طبق توافق‌نامه ماه فبروری خود با طالبان، آماده می‌شود که تا اواسط سال ۲۰۲۱ تمام نیروهای نظامی خود را از افغانستان خارج کند. عدم حضور سربازان امریکایی مطمئنا تمایل طالبان را برای به دست آوردن سهمی بزرگ‌تر از قدرت سیاسی در افغانستان، بیشتر از پیش تقویت خواهد کرد. طالبان در میدان نبرد و همچنین در میز مذاکره، به نظر می‌رسد که دست بالاتر را دارد و وقتی این گروه به قدرت برگردد، از آن مسلما به عنوان ابزاری برای کسب مشروعیت استفاده خواهد کرد.

از این‌رو ارزیابی تعامل هند با «طالبان درحال صعود»، به دلایل بسیاری مهم است. دلیل اول آن این است که انتظار می‌رود طالبان به زودی به بخش جدایی‌ناپذیر حکومت در کابل تبدیل شود. دوم این‌که، برقراری ارتباطات دیپلماتیک با یک «طالبانِ به لحاظ سیاسی توان‌مند»، برای محافظت از منافع اقتصادی موجود و آینده دهلی‌نو، از جمله منافع مرتبط با بازارهای انرژی آسیای میانه و پروژه اتصال منطقه‌ای گسترده‌تر هند، حیاتی خواهد بود. سوم این‌که، داشتن رابطه دوستانه با طالبان به هند امکان خواهد داد که در آینده از میزانی از نفوذ بر افغانستان برخوردار باشد تا از آن برای مقابله با تلاش‌های پاکستان در جهت تخریب منافع هند در افغانستان، استفاده کند.

هند مطمئنا راه طولانی در پیش دارد. اگر با عینک واقع‌بینی نگاه کنیم، تنها نتیجه ممکن از مذاکرات صلح یا یک دستگاه سیاسی تحت سلطه طالبان در افغانستان خواهد بود یا هم ادامه اختلافات و خشونت کنونی. در هر دو حالت، چیزی از وزن طالبان کاسته نخواهد شد و این امر نه‌تنها برای افغان‌ها، بلکه برای کل منطقه یک چالش خواهد بود. برای هند، این چالش ربط مستقیم به پاکستان دارد که خود را در مرکز روند مصالحه افغانستان قرار داده است. دهلی‌نو در تماس‌های خود با بازیگران مختلف افغانستان نمی‌تواند خطری را که از ناحیه نفوذ گسترده پاکستان در افغانستان می‌تواند متوجه هند باشد، نادیده بگیرد. بزرگ‌ترین چالش در افغانستان تهدید تروریسم و افراط‌گرایی است و پیروزی ادعایی طالبان روحیه چنین نیروها را در منطقه تقویت خواهد کرد.

به گفته وزارت دفاع امریکا، شبکه حقانی که همان بازوی نظامی طالبان است، همچنان سرسختانه ضدهند است و با آی‌اس‌آی پاکستان رابطه نزدیک دارد و عملیات‌هایی را برای هدف قراردادن اتباع هند در منطقه انجام می‌دهد. تهدید امنیتی دیگر، حضور روبه‌رشد ولایت خراسان دولت اسلامی در افغانستان و مناطق اطراف است که ممکن سایر گروه‌های شبه‌نظامی و نیز گروه‌های محلی را که از طالبان جدا می‌شوند، به خود جذب کند.

یکی‌ دیگر از قدرت‌های منطقه‌ای که همچون هند نگران شیوع بی‌ثباتی از افغانستان به سایر کشورهای همسایه است، چین است. هم‌جواری جغرافیایی افغانستان با منطقه عمدتا مسلمان‌نشین سین‌کیانگ و اویغورها، مایه نگرانی چین است. چین همچنین منافع اقتصادی در افغانستان دارد و چندین پروژه بیجینگ در افغانستان مرتبط با ابتکار بلندپروازنه کمربند و راه رییس‌جمهور شی‌ جین‌پینگ است. چین با تقویت روابط دیپلماتیک خود با کابل و همچنین ایجاد روابط نزدیک‌تر با طالبان، به امید ارتقای تجارت و سرمایه‌گذاری بیشتر بیجینگ در این کشور، در تلاش است تا جایگاه خود را در افغانستانِ درحال تغییر حفظ کند. البته این نیز به نوبه خود مایه‌ی نگرانی هند است، زیرا روابط دهلی‌نو با بیجینگ وارد فازه‌ تازه‌ای از تنش‌ها شده است.

رقابت بین هند و چین ممکن است دهلی‌نو را به مسکو و تهران نزدیک‌تر کند. هم مسکو و هم تهران، اهداف مشابه با برخی اهداف دهلی‌نو در منطقه دارند. هرچند حکومت افغانستان در مورد هرگونه رابطه روسیه با طالبان هنوز تردید دارد، اما دخالت مسکو در تسهیل مذاکرات قبلی بین برخی طرف‌های افغان غیرقابل انکار است. در مورد ایران، هرچند تهران نمی‌تواند با عقاید ضدشیعی طالبان سازگار شود، اما نشان داده است که اهمیت تعامل تاکتیکی با این گروه را درک می‌کند. از آن‌جا که دهلی‌نو دارای روابط استراتژیک با مسکو است و به نظر مصمم می‌رسد که روی تقویت روابط خود با تهران نیز سرمایه‌گذاری کند، احتمال آغاز یک تلاش مشترک سه‌جانبه را در خصوص افغانستان از سوی این سه کشور نمی‌توان رد کرد.

این واقعیت که هند احتمالا تنها کشوری است که می‌تواند از یک سو با ایالات متحده و اروپا و از سوی دیگر با ایران و روسیه وارد تعامل شود، نشان‌دهنده جایگاه منحصربه فرد دهلی‌نو برای کمک به روند صلح افغانستان است. با این‌که هر کشوری در تلاش است تا سیاست تعامل خود را با اهداف استراتژیک خود هم‌سو کند، اما در نهایت هدف اصلی تمام کشورها، صلح در افغانستان است. اجماع بین ذینفعان بزرگ بین‌المللی در مورد نحوه برخورد با طالبان از اهمیت بالایی برخوردار است، و هند می‌تواند به ایجاد چنین اجماعی کمک و آن‌را عملی کند.