په قطر کې به د فوټبال نړيوال جام څومره لګښت ولري؟

خو په ډاډ سره ويل کېدای شي چې په ۱۹۳۰م کال کې د نړېوال جام له لومړنۍ لوبې راهېسې دا به د اتلولۍ تر ټولو ډېر مصرف لرونکې لوبې وي. ځېنې اټکل کوي چې په مجموع کې دغه لګښت کېدای شي حتی د ۲۱ نړيوالو جامونو له لګښت څخه هم لوړ وي.

د ګڼ شمير کارپوهانو او رپوټونو پر اساس، په قطر کې د نړیوال جام د سیالو لګښت به ۲۰۰ ميليارډ ډالر (۱۹۹ ميليارډ يورو) او یا له دې هم پورته شي.

د مقایسې له پاره کېدای شي د تير وخت تر ټولو قيمتي جامونو ته اشاره وشي چې په ۲۰۱۴ کال په برازیل او په ۲۰۱۸م کې په روسیه کې ترسره شول. د دغو دواړو جامونو مصرف، په مجموع کې له ۱۵ ميليارډ ډالرو څخه لږ وو.

په شفیلد هالام پوهنتون کې د ورزش د تمویل د برخې استاد، دن پلامي، وايي کله چې په ۲۰۱۰ کال کې قطر د ۲۰۲۲م کال نړیوال جام سیالو کوربه انتخاب شو، هغه وخت کارپوهانو د جام د ترسره کېدو لګښت ۶۵ ميليارډه ډالر اټکل کړی وو.

پلامي دویچه ویله ته وويل: «د نوو اټکلونو پر اساس، د دغو مسابقاتو لګښت کېدای شي په بالقوه توګه له ۲۰۰ ميليارډ ډالرو څخه واوړي. د نړیوال جام د ترسره کېدو په تاريخ کې تر ټولو لوړ لګښت لرونکې سیالۍ.» هغه زیاته کړه: «په هر حال موږ لا په دقیقه توګه نه پوهیږو چې دغه سيالۍ به څومره مصرف ولري.»

ترسره شوو اصلي لګښتونو ته لاسرسی

په امریکا متحده ایالاتو کې د ورزش د مالي تمويل اړوند مشورتي دفتر وايي چې په قطر کې د دغو لوبو د ترسره کولو لګښت ۲۲۰ میليارډ ډالرو ته رسیږي. دا په داسې حال کې ده چې په قطر کې د دغو لوبو د تنظیمونکي بنسټ مشر، حسن التوادي، وايي له ۲۰۱۰م کال راهیسې چې قطر د لوبو کوربه توب ترلاسه کړی، د لوبو تر پای پورې په زيربنايي برخو کې ټوله لګول شوې سرمایه به له ۲۰۰ ميليارډ ډالرو څخه واړوي.

په دې برخه کې د نه اطمینان دليل دا دی چې د دغو میليارډي لګښتونو ډيری برخه د سیاليو تر ترسره کېدو مخکې پر غيرفوټبالي زيربناوو لګيدلي دي، د بېلګې په توګه د ميترو پر یوه نوي سيسټم، یوه نړیوال هوايي ډګر، پر نويو واټونو، شاوخوا ۱۰۰ نويو هوټلونو او د فراغت وخت تېرولو له پاره پر ځانګړو تاسیساتو.

د دغو پانګونو ډيره برخه په قطر کې د پانګونې د تر ټولو سترې عمومي پروژې برخه ده، کوم چې د قطر د ۲۰۳۰ ملي ليد پر نوم ياديږي.

د ليورپول په پوهنتون کې د فوټبال د چارو یوه متخصص، کیران مګویر، دویچه ویله ته وويل: «نړیوال جام د دغه بهیر د چټک کېدو سبب وګرځيد. د قطر حکومت غوښتل د هیواد زیربناو ته رسیدګي وکړي.»

د پلامي په خبره، دغه لوبې به د اقتصادي لحاظه د قطر په زیان تمامې شي. خو د قطر له پاره چې د ګازو سترې زيرمې لري، اقتصادي زیان ډير مهم نه دی، بلکې دلته د «نرم قدرت په سر سيالي» مطرح ده.

د پلامي په نظر، اقتصادي اهداف د قطر له پاره په لومړيتوب کې قرار لري. خو «نړېوالې اړيکې د دغو سیالو د کوربتوب له پاره یوه اصلي انګیزه ده او د نرم قدرت ترلاسه کول هم د یوې دفاعي او امنيتي ستراتيژۍ په توګه قطر له پاره اهمیت لري. روښانه ده چې قطر له پاره پيسې اهميت نه لري. دغه هیواد کولی شي ډير اسانه د نړیوال جام له کوربتوبه ووځي او تیار دی چې رامنځ ته شوي (اقتصادي) زیانونه وزغمي… د ۲۰۲۲م کال نړیوال جام، له ډيرو اړخونو یوه مالي بې نظمي ده.»

یو تیاره ميراث

حتی په هغه صورت کې چې د دغو لوبو تر سره کېدل د مالي بې نظمۍ يو ډول وي، قطر هم باید د نورو ټولو هغو هیوادونو په څير چې دغه جامونه ېې ترسره کړي، دغې پوښتنې ته ځواب ورکړي چې تر هغه وروسته به ورته څه «میراث» پر ځای پاته کيږي.

یوه داسې نظريه موجوده ده چې دغه لوبې باید په ټولنه او ټول هیواد کې خپل مهم اغیز پر ځای پريږدي، داسې یو اغيز چې د دغه ډير لوړ مالي لګښت توجیه کونکي وي، کوم چې صرف د فوټبال څلورو اوونيو لوبو له پاره شوی دی.

د نړیوال جام اکثرو کوربه هیوادونو په دې برخه کې خپلې هڅې کړي دي، خو د قطر او د هغه د نیت په اړه اساسي شکونه موجود دي.

له ښکاره ستونزو څخه ېې یوه، په دغه هیواد کې جوړ شوي لوبغالي دي. د ۸ لوبغالو له ډلې، ۷ ېې د قطر د ۲۰۲۲ نړیوال جام له پاره جوړ شوي دي.

حکومت وايي د دغو لوبغالو د رغونې لګښت ۵،۶ میليارډه یورو دی. د نړیوال جام تر پای وروسته دغه هیواد چې ۸،۲ میليونه نفوس لري، په دغه شمیر کې لویو لوبغالو ته اړتیا نه لري.

د «سپین پِيل مسئله» د نړیوال جام د مخکنیو کوربه هیوادونو له پاره یو تر ټولو لوی مشکل وو او قطر غواړي دغه څه متوقف کړي. له هغه څخه منظورهغه شتمنۍ او یا هم املاکونه دي چې خاوندان ېې نه شي کولای په اسانۍ سره ېې له لاسه ووځي او په ندرت سره ورڅخه استفاده کیږي.

د دغو لوبغالو څخه درې به ېې په قطر کې د راتلونکو لوبو د کوربتوب له پاره پر خپل ځای پاته وي. خو پنځه نور به ېې يا بېرته ټول کړل شي، یا به د نورو اهدافو له پاره وکارول شي او یا ېې ظرفيت د پام وړ په اندازه راکمیږي.

کیران مګوایر، ډاډمن دی چې قطر به له نوو زیربناو څخه کار واخلي، تر څو ښايي وشي کړای په راتلونکي کې ورباندې د اروپا ليګ یا د اروپا د اتلولۍ ليګ په څیر سترو لوبو کوربه توب په لاس راوې.

واقعي لګښتونه: د مهاجرو کارګرو ژوند

کوم څه چې د نړېوال جام له لګښتونو لا مهم دي، هغه د مهاجرو کارګرو برخلیک دی چې په تیره یوه لسیزه کې ېې د زیربناو په رغولو کې ډير زحمتونه ګاللي دي. په ۲۰۱۰م کال قطر ته د دغو سیالیو د کوربتوب ورکولو اقدام، د بشر حقونو حامي سازمانونو له شدیدو نیوکو سره مل وو. هغوی پر دغه هیواد د مهاجرو کارګرو سره د چلند د څرنګوالي په خاطر شدیدې نيوکې وکړې.

په ۲۰۱۶م کال کې د بخښنې نړیوال سازمان قطر په دې تورن کړ چې د خلیفه نړیوال لوبغالي د جوړولو له پاره د کار له اجباري ځواک څخه کار اخلي. وروسته تر هغې داسې رپوټونه خپاره شول چې په قطر کې له ۲۰۱۰ کال نه تر اوسه، په زرونو کارګرانو خپل ژوند له لاسه ورکړی دی.

بريتانوۍ ورځپاڼې، ګارډین، د ۲۰۲۱م کال په فبرورۍ کې وویل چې د ۲۰۱۰ او ۲۰۲۰م کلونو تر منځ د هندوستان، پاکستان، بنګله دیش او سریلانکا هیوادونو ۶۵۰۰ مهاجرو کارګرو په قطر کې خپل ژوند له لاسه ورکړی دی.

د بشري حقونو د کارپوهانو په خبره، د اکثرو قربانیانو د مړينې اصلي دلیل، د ۲۰۲۲ نړیوال جام دی.

قطر په وروستیو کلونو کې د کار په قوانینو کې یو څه اصلاحات رامنځ کړل، خو د بخښنې نړیوال سازمان په خبره، سترې ستونزې لا پاتې دي. د دغه سازمان په رپوټ کې چې تیره میاشت خپور شو راغلي دي: «په نهایت کې د بشري حقونو نقض په یوه لوړه کچه کې تر اوسه ادامه لري.»

د فوټبال نړیوال فدراسیون بيا ګټونکی کیږي

د فوټبال نړيوال فدراسيون «فيفا» له پاره به د مهاجرو کارګرو مړینه او د مصرفونو مسئله په ټوله کې پر نهايي نتېجې ډیره اغیزه ونلري.

د دان پلامي په خبره، فیفا د دغو سیاليو په ترسره کولو، لوېې پېسې په لاس راوړي، څنګه چې په روسیه کې د فوټبال د ۲۰۱۸م کال نړېوال جام په سیاليو کې دغه شان وو.

هغه وويل: «له نړیوال جام له ترسره کولو څخه د فیفا موخه مالي ګټه او د عوایدو رامنځ ته کول دی تر څو وشي کړی په هرو څلورو کلونو کې خپلو لوبو ته ادامه ورکړي.» هغه زیاته کړه چې فیفا له پاره د ۲۰۱۸م کال سیاليو عوايد له هغه اندازې ډير لوړ وو چې دغه فدراسیون ېې تمه درلوده.

پلامي په پای کې وويل: «فیفا د قطر په هکله هم ورته تمه لري. د نړيوال جام سیالۍ به ښايي د کوربه هیواد له پاره له ډیرو لګښتونه سره ملګرې وي، خو د فيفا له پاره ډيره مهمه دا ده چې دغه سیالۍ بريالۍ ترسره شي. د هغوی له پاره د ډيرو مصرفونو مسئله د اندېښنې وړ نه ده.»

دویچه ویله