پیروزی افتخار بر انگیز یک مادر قندهاری بر لشکر صفوی

یکی از زنان گمنام ولی باشهامت و دلیرافغان «بی بی مراد» مادر حیات سلطان سدوزایی مقیم شهرصفای قندهار است که تا یک سال قبل به استثنای دانشمند افغان داوداعظمی، هیچکسی از او نامی نشنیده بود.

بی بی مراد مادرحیات سلطان سدوزایی درقرن هفدهم میزیست. او زنی بود دلیر وشجاع که یک تنه با لشکری می جنگید. باری کوتوال قندهار بالشکری از سپاهیان قزلباش برای غارت قلعه حیات سلطان برشهرصفا حمله کرد وقلعه را محاصره نمود ولی مادرحیات سلطان بدفاع برخاست و با آنکه مردان زبده خاندانش با پسرش به هرات رفته بودند، از لشکر مسلح صفوی بیمی بخود راه نداد وحاضر به بازکردن دروازه قلعه نگردید و برای دفاع از عزت وشرافت خود آماده جنگ شد و بر زنان داخل قلعه و اطراف قلعه پیغام داد که برای جنگ با لشکرصفوی آماده شوند. بدینسان زنان ودختران ونوجوانان شهرصفا با سنگ وچوب وکارد وسیلاوه ‌ بمیدان جنگ برآمدند وبه اصطلاح داد مردانکی دادند. زنان ودختران وپسران نو جوان با پرتاب سنگ بسوی سواران قزلباش ،محشری بر سر سپاهیان برپاکردند. بدین معنی که وقتی سنگها بر سر وپهلوی اسپی اثابت میکرد،اسپ از جا می پرید وسوار را برزمین می زد وآنگاه سپاهیان افتاده زیرچوب وکارد وسیلاوه زنان خورد وخمیرمیشدند و بدین سان سپاه صفوی بزودی تار و مار گردید واکثر افرادش بخاک وخون افتادند وقوماندان سپاه صفوی کشته شد.

آنچه را من در اینجا میگویم بروی سندی مینویسم که دراخبر مقاله آمده است ومورخان ومیرزایان صفوی از چشم دید خود نوشته اند نه مورخان افغانی، تا کسی چون ناشناس پیدا نشود که بگوید این رخداد ساخته وپرداختهٔ ذهن أدمهای قوم گرا است.

داود اعظمی(نطاق پشتوی رادیوbbc )به استناد یک نسخه خطی باقیمانده ازنیمه قرن ۱۷ میلادی که در آرشیف نسخ خطی کتابخانه بریتش موزیم لندن محفوظ است، از شجاعت مادر حیات سلطان سدوزائی بنام بي بي مراد وشکست فضیحت بار لشکر صفوی یادکرده مینویسد:

«وقتی حیات سلطان رئیس قوم شد جنگ ها برضد حاکمیت صفویها درقندهار وهرات قوت گرفت.وی درسال ۱۶۷۰ بالشکری از اقوام خود برهرات حمله کرد.حاکم صفوی قندهار وقتی قندهار را از وجودحیات سلطان خالی دید، برمقراو درشهرصفا [واقع درسی کیلومتری شرق قندهار] حمله نمود. مادر حیات سلطان بی بی مرادو ،جوانان باقیمانده را بدور خود فرا خواند و برای دفاع از قلعه بمیدان جنگ شتافت.

کوتوال (قوماندان)ایرانی کندهار ، شهنواز خان بودکه بحیث قهرمان شناخته میشد،اودر این جنگ شکست خورد وهیچکس از لشکریان شهنوازخان جان بسلامت برده نتوانستند ،.دراین جنگ زنان دیگر شهر صفا هم با بی بی مرادو شرکت جسته بودند.

به ارتباط این جنگ درهمان زمان لندی های پشتو(تک بیت های فولکلوریک) سروده شد و بر زبانهاجاری گردید ویکی از آنها این لندی بود:

«شهنوازه بد آوازه، د مرادو له لاسه پروت يې کونه وازه»(تذکره الملوک عالیشان، خطي نسخه)

دراین برش ازنسخه خطی این جمله قابل تکراراست که میگوید:«برخوردار انسه ازخانه بمیدان شتافت وکارزار مردانه نمودن و به نیروی تمام چیره دستی کردن گرفت. شهنواز با وصف اینکه در دلاوری مشهور بود بغیرت پافشرد که مطعون نشود که از زن گریخت.این عار را بخود نپسندید. بی بی سرش درمیدان گوئی لعب طفلان ساخت وسپاه او را زنان کلی جات(قریه جات) بسنگ وچوب بخاک هلاک انداخت وهیچ متنفس [زنده جانی]صحیح وسالم بقندهار نرسید.این چنین فتح بزرگ از بی بی شد.

نه هرزن زنست ونه هر مرد مرد

خدا پنج انگشت یکسان نکرد

که درافغانیه مشهوراست، ابیات زبان افغانی ساختند چنانچه این بیت :

«شهنوازه بد آوازه، د مرادو له لاسه پروت يې کونه وازه»(ای شهواز بد آوز، از دست مراد بی بی برخاک افتاده ای برهنه کون)

با دیدن وخواندان این سنداز شجاعت ودلیری زنان افغان جای برای شک وتردید در واقعیت تاریخی وحضور حماسه آفرین ملالی درجنګ میوند باقی نمی ماند و سخنان افرادی چون ناشناس درحق ملالی میوند ، که از روی بی خبری یا عرض بیان شده است اهمیتی نخواهد داشت.

با دریغ وافسوس بایدگفت که تاریخ درحق زنان شجاع افغان ظلم کرده و از صد یکی از زنان دلیر را ثبت نکرده است. درتمام هجوم های بیگانه برکشورما زنان سهم گرفته اند و درپشت جبهه جنگ برای مردان نان وآب ومهمات جنګی را میرسانده اند. زنان علاوه بر سرپرستی کودکان خود از مجروحین جنگ نبز پرستاری میکرده اند. بنابرین میتوان‌گفت زنان در دفاع از وطن و حفظ شرف و‌ناموس خود درتمام جنگها نقش موثری بازی کرده اند.ولی متاسفانه که بنابر سطح نازل شعور جامعه هنگام ثبت رخدادهای تاریخی از ذکرنام زنان شجاع درتاریخ خود داری شده است.

پایان

۸/ ۵/ ۲۰۲۳

***************************************