د بي بي سي لخوا لیدل شوي نوی تحلیل څرګندوي چې اسرائیلو د اکتوبر په اومه د حماس د بریدونو په غچ کې د غزې تر نیمایي ډېرې ودانۍ زیانمنې یا ویجاړې کړې.

تفصیلي مخکې او وروسته عکسونه دا هم ښیي چې په تېرو څو اونیو کې د غزې پر سوېل بمبارۍ څنګه سختې شوې دي، تر ډېره خان یونس ښار ته د اسرائیلو د پوځي عملیاتو په لړ کې زیان اوښتی دی.

اسرائیلو په وار وار د غزې خلکو ته ویلي چې د خپل خوندیتوب لپاره دې جنوب ته ولاړ شي.

د غزې په اوږدو کې، د استوګنې سیمې ویجاړې شوې، د پېر او پلور د بیروبار ډکې کوڅې پر کنډوالو اوښتې دي، پوهنتونونه ویجاړ شوي او د کرنې ځمکې ویجاړ شوي، د سوېلي پولې په اوږدو کې د خیمو ښارونه جوړ شوي چې په زرګونو بې کوره شويی خلک پکې استوګن شوي.

د ملګرو ملتونو په وینا شاوخوا ۱٫۷ میلیونه خلک – د غزې د نفوس له ۸۰٪ څخه ډېر – بې ځایه شوي، چې نژدې نیمایي یې د تراډې په لرې سوېلي پای کې بند پاتې دي.

تباهي جنوب ته خوځېږي

نور تحلیل، د بي بي سي د حقیقت موندنې رپوټ په مټ د کرنې ځمکې د ویجاړولو اندازه په ګوته کوي او د پراخ زیان ډېری ساحې معرفي کوي.

کله چې د زیان د کچې په اړه اسرائيل وننګول شي، د اسرائیلو دفاعي ځواکونه وايي چې دوی د حماس جنګیالي او د “ترهګرۍ زېربنا” دواړه په نښه کوي.

اوس، د بي بي سي لخوا ترلاسه شوي د سپوږمکۍ د معلوماتو تحلیل د ویجاړیو ریښتینې کچه ښیي. تحلیل ښیي چې په ټوله غزه کې د ۱۴۴۰۰۰ او ۱۷۵۰۰ ترمنځ ودانۍ زیانمنې یا ویجاړې شوې دي. دا د غزې د ودانیو ۵۰٪ او ۶۱٪ ترمنځ دی.

دا تحلیل چې د نیویارک د ښار پوهنتون د کوری شیر او د اوریګون ایالت پوهنتون جیمون وان ډین هوک لخوا ترسره شوی، د ودانیو په لوړوالی یا جوړښت کې د ناڅاپي بدلونونو څرګندولو لپاره انځورونه پرتله کوي.

د خان یونس جنوبي ښار په وروستیو اونیو کې په ځانګړې توګه سخت ځپل شوی، د تحلیل له مخې، اوس له ۳۸٫۰۰۰ (یا له ۴۶٪ څخه ډېرې) ودانۍ ویجاړې یا زیانمنې شوې دي. یوازې په تېرو پنځلسو ورځو کې هلته له ۱۵۰۰ ډېرې ودانۍ ویجاړې او یا هم زیانمنې شوې دي.

د الفرا ټاور – د ښار په مرکز کې د استوګنې یو ۱۶ پوړیز بلاک، په سیمه کې ترټولو لوړه ودانۍ – د جنوري په نهم ونړول شوه لکه څنګه چې د ښار د اسمان څکو ودانیو مخکې او وروسته په عکسونو کې لیدل کېدی شي. د ډیسمبر له وروستیو راهیسې د اسرائیلو د بریدونو له امله د سیمې ډېره برخه چې دا ودانۍ پکې کې وې له منځه تللې دي.

۲۰ کلنه اوسېدونکې روان قداح، چې بې ځایه شوې او له خپلې کورنۍ سره یې اړیکه پرې شوې، وویل، “اسرائیلي ځواکونو د استوګنې ودانۍ په تېره د خان یونس په سیمه کې په نښه کړې دي.”

هغې د ډېرو ودانیو په منځ کې د ښوونځیو نومونه واخیستل چې زیانمن شوي. ځینې یې اوس په موقتي توګه د بې‌ځایه شویو خلکو د کورونو لپاره کارول کېږي.

تاسو کولی شئ په واضح ډول د سړک د کچې څخه د زیان کچه وګورئ. یوځل چې د ګڼې ګوڼې ډکې لویې کوڅې بې ژوندانه پاتې شوې یا ویجاړې شوې دي.

دا عکسونه د اسرائیلو له یرغل مخکې د شاورما سنابل رسټورانټ مخه ښیي او دا چې د جنورۍ له میاشتې راهیسې په سیمه کې تر سختې بمبارۍ وروسته همغه تقاطع په یوه ترکیبي عکس کې څنګه ښکارېده.

په غزه کې پراخ زیانونه

د اسرائیلو دفاعي ځواکونو په مکرر ډول خپل عمل په دې سره توجیه کړی چې حماس قصداً ځان په ملکي سیمو کې پټوي، همدا ده چې اسرائیل هلته جنګیالي په نښه کوي چې البته ودانۍ ورسره ویجاړېږي. خو د داسې ودانیو د ویجاړولو په اړه پوښتنې راپورته شوې چې ښکاري په ټینګه د اسرائيلي دفاعي ځواکونو په کنټرول کې دي.

یوه بېلګه یې د غزې په شمالي برخه کې د اسراء پوهنتون و – په پیل کې ډېر زیانمن شوی و چې لږ وروسته په بشپړ ډول له منځه وړل شوی و چې د یوې لویې کنټرول شوي چاودنې په څېر ښکاري. وېډیو په ټولنیزو رسنیو کې په پراخه کچه شریکه شوې او IDF وايي چې د چاودنې د تایید بهیر اوس تر پلټنو لاندې دی.

د غزې ډېری تاریخي ځایونه – لکه اومه پېړۍ کې جوړ شوی د عمري جومات په شان – پراخ زیانمن شوي.

ښاغلي شیر، یو له اکاډمیک کسانو څخه دی چې د غزې د زیانونو په ارزونه کې یې کار کړی، وویل چې دا د نورو جنګي سیمو پرتله چې هغه یې تحلیل کړي دي، ډېر روښانه دی:

“موږ په اوکرایین کې کار کړی، حلب او نور ښارونه مو هم لیدلي، خو د زیان کچه او سرعت د پام وړ دی. ما هېڅکله دومره زیان نه دی لیدلی چې دومره ژر څرګند شي.”

د غزې د کروندو ویجاړول

نور تحلیل چې د BBC حقیقت موندنې ډلې لخوا ترسره شوی، ښیي چې د غزې په اوږدو کې د پخوانیو کرنیزو ځمکو لویه برخه په پراخه کچه زیانمنه شوې ده.

لکه څنګه چې تاسو د لاندې سپوږمکۍ عکس څخه لیدلی شئ، د غزې څو برخې د اسرائیلو یرغل او بمبارۍ اغېزې ښیي.

که څه هم غزې د جګړې له پیله دمخه په وارداتو ډېره تکیه درلوده، د هغې ډېری خواړه د تراډې دننه د کرنې او خوراکي توکو تولید څخه راځي. مرستندویه ادارې وايي، د غزې نیمايي نفوس اوس له سختې لوږې سره مخ دي.

بي بي سي عربي له یوه کروندګر سعید سره خبرې کړې چې د نومبر په نیمایي کې د غزې په شمال کې د بیت لاهیا څخه سوېل ته تښتېدلی دی.

۳۳ کلن بزګر امرود، انځر، لیمو، نارنج، نعناع او ریحان کرل او هر کال یې له دغو فصلونو شاوخوا ۶٫۰۰۰ ډالر (۵٫۵۳۵ پونډه) ترلاسه کول – دا د هغه، د هغه د پلار او خور لپاره د عاید یوازېنۍ سرچینه وه. هغه دا ۱۵ کاله دا کرونده پالله، چې له خپلو نېکونو په میراث ورپاتې ده.

خو له تېښتې څو ورځې وروسته، هغه وايي، يوه خپلوان یې ورته ويلي وو، چې فارم يې د شاوخوا پنځو کورونو سربېره چې د هغه د خپلوانو وو، د اسرائيلي ځواکونو له خوا ويجاړ شوى دى.

د غزې په شمال او مرکز کې، چېرې چې تر جګړې مخکې ډېره کرنه وه، د ځمکې لویې سیمې ویجاړې ښکاري. په ډېری ځایونو کې زیان د اسرائیلو د موقتي دفاع، د زغره والو موټرو د ساتنې لپاره د ځمکې بانکونو او د شاوخوا ځمکې پاکولو سره مطابقت لري.

بي بي سي پوهېدلې، چې ځينو کروندګرو خپل حاصلات له لاسه ورکړي دي، که څه هم د دوی ځمکې په مستقيم ډول نه وې زيانمنې شوې.

د غزې په مرکزي برخه کې د دیر البلح یو بزګر محمد المصدر د جګړې له پیل راهیسې یوازې یو ځل خپل فارم ته تللی دی.

د نومبر په میاشت کې د اوربند په جریان کې، نارنجونه توی شوي وو، پر ځمکه خراب او خوسا شوي وو “د نارنجو د ټولولو نېټه د جګړې له پيل سره هم‌مهاله وه. هېچا به د دې جرأت نه کاوه چې هلته لاړ شي.”

هغه وايي چې د خپل نارنج حاصل تر ۹۰ سلنه ډېره برخه یې له لاسه ورکړې ده.

له زیانمنو شویو ورهاخوا، د سړکونو د بلدوزر کولو او د دفاعي ودانیو ویجاړولو له امله د اسرائیلو پر دفاعي ځواکونو د قصدي ویجاړولو تورونه دي.

په یوه ویډیو کې چې د نومبر پر څلورمه په آنلاین خپره شوې، د ملکي ادارې مرستیال، ډګروال یوګیف بار-ششت، د غزې دننه په یوه مرکه کې وویل: “څوک چې دلته راستانه شي، که دوی دلته بېرته راشي، نو سوځېدلې ځمکه به ومومي، نه کورونه، نه کرنه، هېڅ نه، دوی هېڅ راتلونکی نه لري.”

IDF موږ ته وویل چې دوی په مختلفو کرنیزو سیمو کې د حماس تونل ته ننوتل او د راکټ د توغولو ځایونه موندلي او زیاته یې کړه چې “عملیاتي اړتیاوې دې ته اړتیا لري چې دا ځایونه ویجاړ یا برید پرې وشي”.

“ممکن چاپېریال ته زیان د جګړې او د ډزو تبادلې په پایله کې رامنځته شي.”

د مرستندویه چارو کارپوهان وېره لري چې د غزې کرنې ته زیان به دوامداره وي.

په سوریه او اوکرایین کې پخوانیو موجوده شخړو وښوده چې د کرنیزو ځمکو بیارغونه خورا ستونزمن کېدی شي.

ناچاوده وسله د بزګرانو لپاره د بېرته راستنېدو او کار کولو لپاره خطر جوړوي. د ککړو ځمکو پاکول او د زیربناوو بیا رغونه لکه د اوبو، انرژۍ او ټرانسپورټ سیسټمونو ننګونه هم شته.

د خیمو ښار راښکاره شو

په غزه کې وروستی څرګند بدلون چې د هوا څخه لیدل کېدی شي په جنوب کې د بې ځایه شویو خلکو د کورونو لپاره د خېمو او نورو موقتي جوړښتونو پراخول دي.

د نویو خیمو ساحې چې د دسمبر له پیل او د جنوري تر نیمایي پورې د مصر پولې ته نژدې راوتلي شاوخوا ۳٫۵ مربع کیلومتره پوښلي چې د نژدې ۵۰۰ پریمیر لیګ فوټبال پیچونو سره مساوي دي.

د سپوږمکۍ عکسونه چې د دسمبر په درېیمه او جنورۍ څوارلسمه اخیستل شوي، یو ډراماتیک بدلون ښیي – اوس د شمال لوېدیځ رفح په یوه سیمه کې د لاسرسي وړ، ناپراخه شوې ځمکې نژدې هره برخه د بې‌ځایه شویو خلکو لپاره په پنا ځای بدله شوې.

کله چې اسرائیلو د حماس پر ضد خپل کمپاین پیل کړ، د غزې په شمال او مرکزي سیمو کې یې مېشتو فلسطینیانو ته وویل چې د خپل خوندیتوب لپاره جنوب ته وخوځېږي. ډېری په رفح کې پاتې شوي او د ناڅرګند راتلونکي سره مخ دي.