روز جهانی رادیو

آیا میدانید که افغانستان چه زمانی صاحب رادیو شد.

روز بین المللی رادیو * ۱۳ فبروری * د رادیو نړیواله ورځ
افغانستان ۵ سال بعد از آغاز نشراتِ رادیو در جهان، صاحب رادیو شد.
شاه امان الله رادیو را در سال ۱۹۲۵ میلادی، یعنی پنج سال بعد از پخش امواج صوتی از طریق رادیو در امریکا، به افغانستان آورد. Naser Oria
تصویر:
از راست به چپ: سرور گویا اعتمادی، خانم کوثر نورانی، میرمن رقیه حبیب ابوبکر، میرمن لطیفه کبیر سراج (اولین نطاقان رادیو)، کوتی لندنی و تعمیر فعلی رادیو افغانستان.
فقط ۵ سال قبل از آن، يعنى در سال ١٩٢٠ نشرات راديو در امریکا به شکل ابتدایی آن آغاز گرديده بود. گرچه مفکورهٔ استفاده از فرستندهٔ صوت در اواخر قرن ۱۹ تحت مطالعه و بررسی بود (از جمله پیشگامان آن میتوان از تسلا و مارکونی نام برد).
در سال ۱۳۰۳ هجری شمسی مطابق ۱۹۲۳ میلادی به دستور شاه امان الله، انجنیر عطاالله غرض کسب تحصیلات به جرمنی فرستاده شد.
انجنیر عطاالله بعد سپری نمودن یک سال در آلمان و کسب تعالیم لازم در بخش نصب و بکار انداختن رادیو با دو دستگاه فرستندهٔ رادیو و چند متخصص جرمن دوباره به کابل عودت نمود.
اولین خانهٔ رادیو در کابل “کوتی لندنی” بود که نزدیک پل هارتن قرار داشت. این تعمیر به سبک انگلیسی توسط یک مهندس بریتانوی اصلاً برای قهوه خانه دیزاین شده بود.
بعد از نصب دستگاه فرستنده رادیو در “کوتی لندنی”، برای نخستین بار مردم صدای رادیو را در کابل شنیدند.
آواز شاه امان الله از طریق “رادیو کابل” در سال ۱۳۰۴ به گوش کابلیان عزیز رسانیده شد.
در ابتدا رادیو به شکل گوشی تلفون بود و تنها یک نفر قادر بود آنرا بشنود.
چون رادیو قیمت و خرید آن برای همه مقدور نبود دولت در یازده ناحیهٔ شهر کابل و نقاط مزدحم، ۳۳ پایه کانگریتی با لودسپیکر های قوی نصب کرد تا همهٔ مردم بتوانند به پروگرام های رادیو گوش فرادهند.
در آن هنگام تنها شهریان کابل می توانستند پروگرام های رادیو را بشنوند ولی مردم دیگر شهرها و ولایات از شندین صدای آن محروم بودند.
با رویکار آمدن شاه نواندیش و مبتکر شاه امان الله ستارگان علم و ادب، روشنفکران و شخصیت های ملی مانند علامه محمود طرزی در آسمان ژورنالیزم وطن طلوع و مطبوعات افغانستان روح تازه یافت.
با دریغ و درد در سال ۱۳۰۷ هجری شمسی که دولت امانی بدست ایادی انگلیس سقوط داده شد، آواز رادیو و بالنتیجه صدای روشنفکران هم در گلو خفه شد و آرزوی پیشرفت و ترقی برای میهندوستان به رویای دست نیافتنی مبدل شد.
امید این جهل تاریخی بار دیگر در تاریخ کشور تکرار نشود.
گر چه در سال ۱۳۱۴ زمانی که محمد نادرشاه به قدرت رسید تلاش صورت گرفت تا رادیو دوباره فعال شود ولی کار به ثمر نرسید.

در زمان سلطنت محمد ظاهر شاه، در سال ۱۳۱۷ هجری شمسی، بعد از فیصلهٔ مجلس وزرا غرض اعمار و فعال ساختن دوبارهٔ رادیو عبدالمجید خان زابلی وزیر اقتصاد افغانستان، مبلغ ۱.۷ میلیون افغانی معادل ۳۲ هزار پوندسترلنگ را برای ساخت و احیای رادیو و تعمیر آن در پل باغ عمومی تخصیص داد.
بعد از خریداری دستگاه جدید از جرمنی و به کمک متخصصین جرمنی در نصب آن، رادیو دوباره آمادهٔ فعالیت گردید.
رادیو بعد از یک وقفهٔ ۱۳ ساله در حمل سال ۱۳۲۰ هجری شمسی در زمان صدارت شامحمود خان صدراعظم دوباره فعال شد. نشرات رادیو یک ساعت از طرف صبح و برای مدت دونیم ساعت از ساعت ۷ شام آغاز و پروگرام های رادیو به شکل زنده پخش می شد.
تعمیر جدید رادیو در پل باغ عمومی جوار لیسهٔ عایشهٔ درانی قرار داشت.
آواز نطاق زن و صدای موسیقی برای بار نخست در اوائل دههٔ ۳۰ هجری شمسی از امواج رادیو پخش گردید.
کوثر نورانی خانم ترکی الاصل که شوهر افغان داشت، اولین زنی بود که صدایش از طریق رادیو افغانستان به گوش شهریان کابل رسید.
گویا اعتمادی و غلام عمر شاکر اولین نطاقان ذکور زبان دری و عبدالجبار اولین نطاق پشتو بود که صدایشان از طریق رادیو پخش شد.
اولین گوینده گان زن در پروگرام اخبار شب:
میرمن رقیه حبیب ابوبکر و میرمن لطیفه کبیر سراج نطاقان دری و میرمن مستوره نطاق پشتو بود.
رادیو در عرصهٔ خدمات خبری، اطلاعاتی، تربیتی، اجتماعی و تاریخی انجام داده که کارهای ارزشمند و خدمات عظیم تعداد کثیری از فرهنگیان افغان بخصوص:
استاد عبدالغفور برشنا، استاد عبدالرؤف بینوا، علامه صلاح الدین سلجوقی، استاد عبدالرشید لطیفی، گل پاچا الفت، احمد علی کهزاد، محمد ابراهیم عباسی، داکتر عبدالاحمد جاوید، داکتر عبدالطیف جلالی، داکتر محمود حبیبی برجسته تر است.
رئیس رادیو در آنزمان مرحوم استاد برشنا بود که خبرها و آهنگ ها را در خانه ثبت نموده و از رادیو پخش می نمود.
از اولین هنرمندان می توان از کریم شوقی، استاد قاسم، سامعه میرزاد دختر جوان که هنوز متعلم مکتب بود و به نام هنری شهلا آواز میخواند و سپس گوینده شد، می توان نام برد.
بعداً خانم خدیجه به نام هنری میرمن پروین آهنگ:
“گل فروشم زمن گلی بخرید” را از طریق رادیو به نشر سپرد.
در اوایل نشرات رادیو به زبان های ملی دری و پشتو بود که بعداً نشرات به شش زبان خارجی نیز صورت می گرفت.

در سال ۱۳۴۳ هجری شمسی تعمیر امروزی و ستدیوهای جدید رادیو در انصاری وات/وزیر اکبرخان مینه افتتاح و نام “کابل رادیو” به “رادیو افغانستان” تغییر داده شد.
در سال ۱۳۵۷ هجری شمسی شهید محمد داوود خان با خرید دستگاه مجهز تلویزیون از کشور جاپان رادیو افغانستان به رادیو تلویزیون ملی گسترش پیدا کرد و سعت نشرات آهسته آهسته وسعت پیدا می کرد و کشور در شاهراه ترقی میسر خوبی گرفته بود که اتحاد شوروی سابق در ابتدا با کودتای ۷ ثور ۱۳۵۷ و بعداً با تجاوز مستقیم افغانستان را در مسیر تباهی سوق داد. بعد از سقوط دولت تحت الحمایهٔ شوروی نوبت به عناصر تربیه شدهٔ استخبارت اجانب، در رأس پاکستان و ایران رسید که میهن را به یک مخروبه تبدیل نموده و بخاطر بقای خویش بین مردم تا توانستند شقاق و نفاق تولید نمودند، که عواقب آن را تا امروز همه به چشم سر مشاهده می نمائیم. (البته جهاد و فداکاری مردم افغانستان و فرزندان صدیق میهن مقابل تجاوز همسایه ها و ابرقدرت ها یک پدیدهٔ کاملاً جدا از تخریبات احزاب و تنظیم های چپ و راست ساخت اجانب است. ایثار ملت جایگاه بلند خویش را در قلب تاریخ دارد).
ناگفته پیداست که رادیو، تلویزیون و دیگر وسایل ارتباط جمعی علاوه بر اینکه وسایل مهم خبررسانی اند در همه شئون زندگی منجمله رشد و ارتقای سویه علمی، تعلیم و تربیهٔ اجتماعی، فرهنگی و پیشرفت کشور ها رول بنیادی و مهم دارند.
یاد کارنامه های فرهنگی و ملی همه افغان های وطندوست که در راه اعتلا و ترقی میهن تلاش نموده اند زنده و جاودان باد.

  ۲۸ اگست ۲۰۱۹ – تکزاس