د طالبانو شپږ میاشتې: افغانان خوندي خو بې وزله او لږ هیله مند دي

طالبان چې کله په لومړي ځل په ۱۹۹۰ لسیزو کې واک ته ورسیدل هغه مهال یې د خپلو عقایدو او باورونو پر اساس نجونې له ښوونځیو منع کړې او ښځې یې له کوره بهر کار ته نه پریښودې.

نن سه شنبه د ( فبروروۍ ۱۵مه) شپږ میاشتې پوره شوې چې پخوانی ولسمشر محمد اشرف غني په پټه له افغانستانه ووت او واک طالبانو ته په لاس ورغی. اوس د کابل په ګډون په ټول افغانستان کې طالب جنګيالي په کوڅو او سړکونو کې دي او لا هم خلک د دوی په لیدو ډاریږي، خو ښځې په لارو کوڅو کې لیدل کیږي او ځوانان غربي جامې اغوندي. د ۱۹۹۰ لسیزې برعکس، طالبانو ځینو ښځو ته د کار کولو اجازه ورکړې ده.

د طالبانو د روغتیا او پوهنې په وزارتونو کې ښځې بېرته خپلو دندو ته ستنې شوې دي او همدارنګه د کابل په نړیوال هوايي ډګر کې، هم ډېر وخت د نارینه وو تر څنګ ښځي لیدل کیږي. خو ښځې اوس هم په نورو وزارتونو کې کار ته د ستنیدو له پاره په تمه دي. په زرگونو دندې د اقتصادي سقوط له امله له لاسه ورکړل شوي چې تر ټولو ډېر زیان پکې ښځو لیدلی.

طالبانو د هغو ښځو د اعتراضونو مخه نیولې او ځورولي یې دي چې د خپلو حقونو له پاره یې د افغانستان په مختلفو سیمو کې لاریونونه کول. همدا تیره اونۍ طالبانو دوه هغه بهرني خبریالان چې د ملګرو ملتونو د کډوالو ادارې سره يې کار کاوه، د لنډ وخت له پاره توقیف کړي ول او بیا وروسته یې بیرته آزاد کړل.

بل لوري ته د لومړي ټولګي نجونې زده کوونکې ښوونځي ته ځي او په ډېرو سیمو کې له شپږم ټولګي پورته نجونې ښوونځي ته نه ځي، خو طالبانو ژمنه کړې ده چې د نوي لمریز کال له پیله به ټولې نجونې ښوونځي ته ځي. پوهنتونه هم په تدریجي ډول پرانیستل کیږي، خو په همدومره موده کې خصوصي پوهنتونه او ښوونځي نه دي تړل شوي.

په افغانستان کې بي وزلي ورځ تر بلې ډیریږي او هغوی چې پیسې هم لري له ستونزو سره مخ دي. سربیره پر دې د بانکونو مخ ته د خلکو اوږده کتارونه ولاړ دي. ځیني وخت په اونۍ کې خلک د ۲۰۰ ډالرو د اخیستلو له پاره ورځې او ټوله ورځ ورته په تمه کیږي.

واک ته د طالبانو تر رسیدو وروسته د افغانستان تر ۹ میلیارده ډېره شتمني کنګل شوې. تیره اونۍ د امریکا ولسمشر جو بایدن اعلان وکړ چې په امریکا متحده ايالاتو کې کنګل شوې د افغانستان زېرمې چې تقريبا اووه ميليارده ډالره کیږي، پر دوو برخو به ووېشل شي: ۳،۵ ميليارده ډالره به د سپتمبر د ۱۱ د بریدونو د قربانيانو کورنيو ته تاوان له پاره وساتل شي او باقي برخه به يې په افغانستان کې د بشري مرستو له پاره مصرف شي.

د جوبايد دغي پريکړي ډېر افغانان ناراضه کړي دي. پخوانیو سياستوالو، پيژندل شويو شخصيتونو او طالبانو دغه پرېکړه ناسمه بللې ده او تور پورې کوي چې امریکا د افغانستان پیسې اخلي. طالبان هڅه کوي چې په رسمیت وپیژندل شي او ټینګار کوي چې د یو ټولشموله حکومت ټول شرایط یې پوره کړي دي. خو نړیوال پر ټول شموله حکومت، د ښځو او اقلیتونو د حقونو پر تضمین ټینګار کوي.

د نړیوال کړکېچ او اسیا ګروپ پرواګرام لوړ پوړی سلاکار ګریم سمیټ وایي چې دا بندیزونه به برعکس پایله ولري. هغه وايي چې پر طالبانو اقتصادي فشار به د دې لامل شي چې خلک به له افغانستان څخه تښتي او د مهاجرت یو بل بحران به رامنځ ته کړي.

نوموړي وویل: «د طالبانو د واکنۍ تیري شپږ میاشتي په تیرو څلور لسیزو کې تر ټولو امنې وې چې افغانستان ترې خوند اخیستی.»

طالبانو د هيواد د پاسپورت دفتر بېرته پرانیستی دی او هره ورځ زرګونه خلک دغې ادارې ته مراجعه کوي خو بیا هم په دې برخه کې وخت نا وخت د ستونزو خبر ورکول کیږي. افغانان کولای شي د مناسبو اسنادو په درلودلو سفر وکړي.

د پخواني حکومت یو شمیر پخواني چارواکي چې متحده ایالاتو یې ملاتړ کوه بیرته افغانستان ته راستانه شوي. له راستنو شویو کسانو څخه یو هم پخوانی سفیر عمر زاخیلوال دی.

هغه وویل چې د طالبانو له خوا هیڅ ډول کرکې او کینې سره نه دی مخ شوی.

دویچه ویله