د اردو ژبې ځوانیمرګه شاعره پروین شاکر

زما پروین

مر بھی جاوں تو کہاں لوگ بھلا ہی دینگے

لفظ میرے،میرے ہونے کی گواہی دینگے

ژباړه:

که مړه هم شم کله به مې خلک هېره کړي

زما لفظونه به زما د شتون شاهدي وايي

زه په نړیواله کچه څو ښځينه شاعرانو ته نه اندازه کېدونکی عقیدت لرم، چې یوه پکې اردو ژبې ځوانیمرګه شاعره پروین شاکر ده. هسې خو د درېو ژبو (پښتو، فارسي او اردو) پروین نومي شاعرانې (پروین ملال، پروین اعتصامي او پروین شاکر) راباندې ګرانې دي، مګر د اردو ژبې پروین کیسه او بې مثاله ادب مې تر بل هر چا زیات جذبوي؛ ځکه خو د مینې په شدیدو جذباتو کې کله ناکله ناڅاپي را نه وویل شي: (زما پروین!)

نن ماخوستن مې له کشرې خور سره بحث پرې کاوه، هغې ویل چې زه به په خپلې لومړۍ لور پروین نوم ږدم. ما ویل دا حق خو هیڅکله نه درکوم!

څه وخت وړاندې ملګري (صدیق اورکزي) لکیلي و چې: جنت کې له پروین سره خوا په خوا ژوند غواړم. ما ویل: زما رقابت به در له غاړې شي نو.

پوهېږم دا خبرې به ځینو ملګرو ته لیونتوب ښکاره شي، خو رښتیا خبره دا ده چې زه د پروین په هرې کرښې مړ شوی انسان یم! نه پوهېږم څه ډول مینه ورته ووایم، خو زه د پروین له اواز اورېدو، انځور لیدو او شعر لوستو وروسته زه نه پاتې کېږم، یو بل څوک را نه جوړ شي.

نن زما د همدې محبوبې شاعرې د زیږون ورځ ده؛ ومې غوښتل چې د څو بېلابېلو لیکنو نچوړ، تاثر، تبصرې او یاداښتونه درسره شریک کړم. پيل به یې د پروین له پیدایښته وکړو.

پروین شاکر د ۲۰مې پېړۍ په ۵۲م کال کې د نومبر په ۲۴مه کراچۍ ښار کې پیدا شوه؛ خو اصل وطن یې د هندوستان د بهار ایالت د دربهنګه سیمې لهریا سرای سیمه وه.

نوموړې د سید شاکر حسن لور وه، چې هغه خپله هم ادیب و او له یوې لوستې کورنۍ سره یې تړاو درلود چې څو نور مشهور شاعران هم پکې و، په هغوی کې د بهار حسین آبادي نوم د یادولو وړ دی.

د پروین نیکه حسن عسکري ښه ادبي ذوق درلود، په کم عمري کې یې پروین ته د سترو ادیبانو اثار ولوستل او هغه یې له پخو شعرونو سره اشنا کړه. همدا لامل و چې د ژورې مطالعې عادي شوه او په ښوونځي کې یوه تکړه زده کوونکې ترې جوړه شوه.

نوموړې لومړۍ زده کړې د خپلې سیمې په رضیه او سر سید ښوونځيو کې وکړې او لا به د پوهنتون محصله وه چې د اردو ادب په لویو لویو ناستو کې یې ګډون پیل کړ او د ریډیو پاکستان علمي پروګرامونو ته هم ورغله.

پروین له کالج وروسته په انګریزي ادبیاتو او ژب پوهنه کې لوړې زده کړې وکړې، تر دې چې له جامعه کراچۍ څخه یې د ماسټرۍ سند واخیسته.

نوموړې د احمد ندیم قاسمي تر سرپرستي لاندې د خپل پېغلتوب ډېره برخه شاعري په (فنون) رسالې کې خپره کړه.

پروین په لومړیو کې ښوونکې وه او وروسته یې دولتي وظیفې هم وکړې.

پروین په یو معتدل اقتصاد لرونکې کورنۍ کې پیدا شوې وه، خو هغې بیا هم ۹ کاله مسلسل تدریس وکړ او هیڅکله د نورو لاس ته کېناستلې پاتې نشوه. په ۱۹۸۶م کال کې یې د ګمرکونو اړوند دولتي وظیفه پيل کړه او وروسته یې بیا به اسلام اباد کې د دویم سکرتریت دنده هم واخیسته.

په ۱۹۹۱م کې یې د امریکا له هارورډ پوهنتون څخه په عامه ادارې ماسټري وکړه او په اسلام اباد کې د تل لپاره مېشته شوه.

پروین په ۱۹۷۶م کال د خپلې خاله له زوی (نصیر علي) سره، چې پوځ کې ډاکټر و؛ واده وکړ.

په واده کې د پروین رضا شامله وه؛ خو دا واده د ځينو کورنیو ستونزو له امله ډېر و نه غځېده او په ۱۹۸۷م کال کې په طلاق تمام شو.

طلاق د پروین ژوند شدید متاثره کړ او د هغې شاعري ته یې د اوږدې تراژیدۍ یوه نوې درازه پرانیسته.

د پروین د شاعرۍ په اړه تاثرات:

پروین شاکر په ۱۵ کلنۍ کې شعر لیکل پیل کړل، چې د ژوند تر پایه یې ټوله شاعري د خپلو جذبو او احساساتو اظهار و.

دغه شاعري چې وروسته د درد کائینات ترې جوړ شول، انګلیسي، جاپاني، عربي، سنسکریت، بلوچي، سندهي او پښتو ژبو ته هم وژباړل شوه.

پروین د جدید دور په مخکښو شاعرانو کې د ځانګړي مقام څښتنه وه. د مشهور ادیب (ګوپي چند) په قول: د نوي رنګ شاعري پاڼه د پروین شاکر له لاسلیکه پرته نیمګړې ده.

د پروین استاذ او مربي (احمد ندیم قاسمي) به ویل چې: د پروین شاعري د غالب د بیت (پھونکا ہے کس نے گوش محبت میں اے خدا ــ افسونِ انتظار تمنا کہیں جسے) ښه عکاسي ده.

ده به ویل: د هیلې کولو؛ یعنې منتظر اوسېدو همدې طلسم له هومره تر غالبه ټولې لوړې، ریښتونې او کره شاعرۍ ته په انساني زړه کې درزېدل ور وښودل او پروین شاکر په همدې طلسماتي انداز د اردو شاعري د حقیقي جذباتو په رنګینو بارانونو ومینځله!

پروین په شعر کې د ښځو جذباتي او نفسیاتي مسایلو ته له یو نوي اړخه وکتل. د هغې لهجه نهایت زیاته بې باکه، جراتمنده او د جبر و تشدد خلاف وه.

دې په خپلو احساساتو د شرم او حیا پرده نه خپروله او شعر یې بیخي ځانګړی و، چې نه ترې د یوې رومانوي معشوقې د خیالاتو بوی راځي او نه هم له اه و فغانه ډکه روایتي عشقیه شاعري ده. د نوموړې شعر د نارینه ؤ په اړه د ښځو د احساساتو بیان دی، چې د وصل او هجر کشمکش بیانوي، خو نه پکې هجر مکمل دی او نه وصل.

پروین په خپل دور کې د کشور ناهید، پروین فنا سید او فهمیده ریاض شعرونه خوښول.

لومړۍ شعري ټولګه (خوشبو) یې د یوې پېغلې نجلۍ د شوخو و شنګو جذباتو ترجماني ده، خو وروستۍ شاعري یې د بیا بوډۍ ټال په څېر له بیلابیلو رنګونو ډکه ده؛ ځکه د خوشبو ټولګې نشرولو پر مهال پروین ۲۴ کلنه ښکلې پېغله وه او د طلاق په څېر تریخ غړوپ یې له ستوني ښکته شوی نه و.

د ژوند سختۍ، د مور احساسات، له خاونده ناخوښي، بیلتون او د یوې کاریګرې میرمنې ستونزې د پروین شاکر په وروستۍ شاعرۍ کې ځانګړي موضوعات وو.

مشهوره شاعره او د پروین د ماشومتوب ملګرې (شاهده حسن) وايي: پروین فطرتاً علم ته مایله نجلۍ وه، چې په خپلې ټولې شاعرۍ کې یې له پوره شدت او جدیت سره رښتیا ولیکل او له پېغلتوبه تر ښځه توبه پورې یې د یوې ښځینه اصلي جذبات نړۍ ته ورسول.

پروین د یو نرم او سخي زړه څښتنه، ډېره هڅانده او د ناکراره طبعیت څښتنه وه.

یوه حیرانونکې چې ښايي ډیر لوستونکي ترې خبر نه وي، دا ده چې کله به پروین په کوم محفل کې کېناسته یا به کور ته ننوتله، نو څپلۍ/ سینډلې به یې وویستې او لوڅې پښې به ګرځېده.

ان تر دې چې ډير کله به یې موټر هم لوڅې پښې چلاوه.

د پروین لومړی تخلص مینا وه او لومړی شعر یې په جنګ اخبار کې نشر شوی و.

د پروین شاعري د منفردې لهجې او فکر له مله ځانګړې وه او هغه یې په کم وخت کې دومره مشهوره کړه، چې یو وخت یې د ماسټري په ازموینه کې د خپل شعر اړوند سوال ولیده.

نوموړې له خپلې خور (نسرین) کشره او ښوونځي کې دوه کاله شاته وه؛ خو وروسته یې دوه ځأه د سویې امتحان ورکړ او د هغې ټولګیواله شوه.

کله چې په کم عمر کې پروین بیخي ډېره مشهوره شوه، نو ځينو کسانو هڅه وکړه د هغې او ښوونکي (قاسمي صیب) ترمنځ درزونه واچوي؛ ځکه خو به یې ویل چې د منصور په جامه کې خدای غږیږي.

هماغه و چې پروین د نیږدې خپلوانو په مشوره له قاسمي صیب سره لیدل کم کړل.

قاسمي صیب څه وخت وروسته د (زما لورې پروین) په نوم یوه مضمون کې پروین څخه په دې الفاظو کې ګیله وکړه: (خفه یم چې په وروستیو ورځو کې د پروین د غم سبب شوم. زما لورې! د سیمینار لپاره مې هر څوک خبرولی شي، خو ستا خبره جلا ده. ته ما ته د منصور حلاج په څېر یې، هغه که هر څومره پردیو وویشته فکر یې خراب نشو، مګر خپلوانو چې یوه تیږه هم ور ګزار کړه له غمه جنون ته رسېده.)

د پروین شاکر زوی (مراد) وايي چې مورجانې به ډير کله د قدم وهلو او تنها ناستې پرمهال خپله شاعري ځان سره ویله.

هغې د قدم وهلو عادت او د سیاحت ځانګړی شوق درلود.

له ډوډۍ خوړلو وروسته به ځان سره غږېدله، چې ښایي خپل شعرونه یې ویل؛ مګر ما ته د هغې خودکلامي ښکارېده.

له وفات وروسته یې د ژوندلیک دوه نیمګړې کتابچې هم راپاتې شوې او ځينې ناچاپ شعرونه هم وو، چې بیا مو نشر کړل. هغو شعرونو ته له وړاندې لا مورجانې د (کف آئینه) نوم ټاکلی و.

د پروین شاکر او ثروت حسین مینه یوه اوږده موده په ادبي حلقو کې د بحث ګرمه موضوع وه. ځينې خلک فکر کوی چې پروین له ثروت سره بې وفايي وکړه، چې دې ناکردې د ثروت په شخصیت منفي اغېز وکړ او هغه په ۱۹۹۳م کال کې د ریل ګاډي مخې ته درېدلو سره د ځان وژنې هڅه وکړه، خو کامیاب نشو، مګر پوره درې کاله وروسته چې د پروین د مړینې هم دوه کاله پوره شوي و؛ ثروت بیا هڅه وکړه او دا ځل کامیاب شو چې ځان ووژني.

تر اوسه د پروین او ثروت د مینې په اړه ډير معلومات نه پيدا کیږي او ځينې خو ان دا هم وايي چې ثروت حسین د یو ملګري په فراق کې ځان وژنه وکړه.

د پروین شاکر له مړینې وروسته په ادبي مجلسونو کې یو نوی بحث پیدا شو او دا بحث له فارسي ژبې شاعرې (فروغ فرخزاد) سره د پروین په ورته والي و.

پروین چې په ژوندانه یې فروغ ته یو شعر نذر کړی و، له فروغ سره ګڼ تصادفي مماثلتونه لري.

لومړی دا چې دواړو شاعرانو په نیږدې خپلوانو کې واده کړی و.

دواړه له یوې مودې وروسته طلاق شوې، چې لاملونه یې هم کورنۍ ستونزې او تاوتریخوالی و.

دواړو له طلاق وروسته بل واده ونکړ او ټول ژوند یې ادبیاتو ته ورکړ.

دواړو یو یو زوی درلود، چې د ځوانیمرګي له امله یې د هغوی ځواني و نه لیدله.

دواړه پنځه پنځه شعري ټولګې لري، چې د پروین ټولګې د (خوشبو، صد برگ، خود کلامی، انکار او کف آئینه) په نوم او د فروغ بیا (اسیر، دیوار، عصیان، تولد دیګر او ایمان بیاوریم به آغاز فصل سرد) نومیږي.

دواړو له واده وړاندې خپلې لومړۍ ټولګې چاپ کړې.

دواړو په شعر کې ښځینه احساسات په جرات او زړورتیا سره بیان کړل.

د دواړو افکار باغي او له ټولنې ډير بدل وو.

د دواړو لومړۍ شعري ټولګې له ښځينه ګرمو عواطفو، جذبو او احساساتو ډکې دي او وروستۍ یې د ښځینه ټولنیزو ستونزو په اړه دي.

دواړو په ځان اتکا کوله، وظیفې یې وکړې او مشاعرو ته تللې؛ خو د کورنیو یې دا چارې نه خوښېدې.

دواړه نسبتاً همعصره شاعرانې وې او د ښکلو الفاظو ترڅنګ یې د ښایسته څېرو له امله هم ډېر مینه وال لرل.

دواړو د یو ناکام عشق مینه وڅکله.

او بالاخره دواړه په ترافیکي حادثو کې مړې شوې، چې بیا د خپلو هېوادونو په پلازمینو کې خاورو ته وسپارل شوې.

د ترافیکي پېښو پرمهال دواړو خپله موټرواني کوله.

دوی دواړه په داسې وخت کې خاورو ته وسپارل شوې چې هوا یخه وه. د فروغ په قبر واوره او د پروین په قبر باران ورېده.

لاندې د فروغ فرخزاد لپاره د پروین شاکر له لوري لیکل شوی شعر لوستلی شئ:

«مصاحب شاہ سے کہو کہ

فقیہہ اعظم بھی آج تصدیق کر گئے ہیں

کہ فصل پھر سے گناہ گاروں کی پک گئی ہے

حضور کی جنبش نظر کے

تمام جلاد منتظر ہیں

کہ کون سی حد جناب جاری کریں

تو تعمیل بندگی ہو

کہاں پہ سر اور کہاں پہ دستار اتارنا احسن العمل ہے

کہاں پہ ہاتھوں کہاں زبانوں کو قطع کیجئے

کہاں پہ دروازہ رزق کا بند کرنا ہوگا

کہاں پہ آسائشوں کی بھوکوں کو مار دیجے

کہاں بٹے گی لعان کی چھوٹ

اور کہاں پر

رجم کے احکام جاری ہوں گے

کہاں پہ نو سالہ بچیاں چہل سالہ مردوں کے ساتھ

سنگین میں پرونے کا حکم ہوگا

کہاں پہ اقبالی ملزموں کو

کسی طرح شک کا فائدہ ہو

کہاں پہ معصوم دار پر کھینچنا پڑے گا

حضور احکام جو بھی جاری کریں گے

فقط التجا یہ ہوگی

کہ اپنے ارشاد عالیہ کو

زبانی رکھیں

وگرنہ

قانونی الجھنیں ہیں!»

پروین شاکر تر ډيره په دوو مشهور ژانرونو (غزل او ازاد نظم) کې د دوو مهمو مضامینو (مینې او ښځې) اړوند شاعري وکړه.

خپله لومړۍ شعري ټولګه یې په ۱۹۷۶م کال کې د خوشبو په نوم نشر کړه چې له امله یې هغه د (خوشبو شاعرې) په نوم مشهوره شوه او آدم جي جایزه یې هم پرې واخیسته.

دوهم اثر یې په ۱۹۸۰م کال کې د صد برګ، دریم په ۱۹۹۰م کې د خودکلامی، څلورم هم په ۱۹۹۰م کې د انکار او پنځم کتاب ۱۹۹۴م کې د کف آئینه په نوم نشر شو.

په ۱۹۹۴م کال کې د پروین شاکر تر مړینې وروسته د هغې ټول کلیات د (ماه تمام) په نوم چاپ او نشر شو.

د پروین دوو ټولګو د علامه اقبال او فیض احمد فیض ادبي جایزې هم ګټلې دي.

دا چې پروین شاکر په ادبیاتو او ژب پوهنې کې خورا ازاد لاس درلود، نو اردو شاعرۍ ته یې ځينې نوي ترکیبونه هم ورکړل. په دغو ترکیبونو کې سوچه اردو، فارسي اردو او سوچه هندي ترکیبونه هم شته، چې د هغې په زیاتې پوهې، ژورې مطالعې او لوړ تخیل دلالت کوي.

«شیشہ رُو، بنفشی ہاتھ، دریچۂ گل، موجۂ گل، سایۂ گل، پایۂ گل، چشمِ گل، قامتِ شعر، سروبدن، قریۂ جاں، خانہ بجاں، شجرِ جاں، حجلۂ جاں، نقدِ جاں، جاں گزارنا، رخشِ جاں، پیشِ جاں، عرصۂ جاں، آتشِ جاں، کلبۂ جاں، طائرِ جاں، شیشۂ جاں، خیمۂ جاں، تہہ خانۂ جاں، عکسِ خوشبو، حرفِ سادہ، موجِ ہوا، ذہین نگاہ، دستِ صبا، پہاڑ دن، اُجاڑ رات، زبانِ رنگ، لمسِ مرگ، گلابی دھوپ، سانپ راتیں، اُلوہی لمحے، قباے خاک، دل زدہ، پھول بدن، شہرِ ناسپاس، اُجلی خواہش، سحاب لہجہ، خزاں زاد، نایافت شہریت، خواب آسا سکوت، بے چہرہ وجود، قرطاسِ بدن، ہوابردہوجانا، شبنم بدست، شب گزیدہ، خوش بدن، درِکم باز، زَردائی ہوئی رُت، شہرِ سخن فروشگاں، مادرزاد منافق، شہرِ صدآئینہ، شبنم رنگ پیشانی، گلابی لذت، لمسِ گریزاں، نرم فامی، لالہ فامی، سبک نام، چھاؤں اُگانا، موسمِ بے اختیاری، چہرہ اُگانا، دست بستہ شہر، بے فیض بدن، بھوکی آنکھ، جلتا فقرہ، شب زاد، موجۂ خواب، سہم ناکی، عنکبوتی ہنر، کوفۂ عشق، سورج خور، شاخِ گریہ، خوابِ یکتائی، لمحۂ جمال، حرفِ اندمال، ناخنِ وصال، گونگے سناٹے، خوش چشم، دلِ شب زاد، تہی زاد، جمشید کُلاہی، خنجرِ گل فام، شہرِ رسن بستہ، کلاہِ زخم زدہ، سفاک لمحے، نشاطِ حسن بازی، کنارۂ روح، شہادت گہہِ وفا، حرفِ سبز، صاعقہ مزاج، بدن گیرغراہٹ، ستارہ ساز ہاتھ، زمزمہ آثار، ہوانژاد، کفِ گلاب، آئینہ نژاد، فصیلِ شوق، آئینے کی آنکھ، دیدۂ بے خواب، اصل شناس، افراطِ خواہش، تفریطِ وقت، درہمِ خودداری، دینارِ عزتِ نفس، منسوخ شدہ قدریں، آدابِ مسافرداری، صلیبِ خوں آشام، صیغۂ عقد، ہوامزاج، ستارہ سوار، قیمتِ شگفت، نیم بیدار منظر، بیضوی موڑ، شاخِ بدن، خوش لمس ہوا، زندگی کمانا، تیرِ شناسائی، سنسان زندگی، ہجومِ ہم خوابگاں، بنجر ذہنوں میں پھول اگانا، ناخنِ ملال، تہہ خانۂ غم، دیوارِ خواہش، بدن کے موسم، ذہن افگن مسئلہ، فصیلِ جسم، آوارگانِ شب، طائرِ امید، آسماں جناب، سوچ سے خوشبوبنانا، یرقانی سوچ، گرگ زاد غم خواری، دل کی آبروریزی، ہمہ تن چشم، بساطِ زیست، زمیں زاد، نشتر بدست شہر، فرشِ فلک، عہدِ مہرباں، دہلیزِ سماعت، فضاے حرف و صوت، توازن گر طبیعت، خانۂ آئینہ ساماں، گلابی خوشبو، حدِّبصارت، جنتِ خاشاک نہاد، عظمتِ یک لحظہ، وقت کی ہم گامی، نصابِ تملُّق، کوے جفا، عذابِ دربدی، سفیدپوشیِ دیوارودر، خرقۂ غم، پوشش رسوائی، چادرِ دل داری، حصارِ دعا، جگنوسی زمیں، کفِ آسماں، قباے شجر، دیارِ عزال چشماں، شب پیمائی، موسمِ بے چہرگی، آئینہ بردوش، عکسِ بے منظر، پرندِ خوش خبر، مداراتِ الم، سبزۂ بیگانہ، ریشمیں فرصت، شعلہ رُو، فرش خوابی، ہواے شہرِ ستم، قباے سخن، مجاورینِ ادب، طائرِ خوں بستہ، بوسیدہ بیوی، جہنمی درجۂ حرارت، محبت کی کلینکل موت، نوخیز خوشبو، منصبِ دلبری، نرم روشنی، وعدہ گہہِ ہستی، صبح چہر، آوازکاچہرہ چھونا، جنوں خیز خوشبو، موسمِ عنبرفشاں، دیوتا، مدُھر، سنگیت، سمے، سنسار، پریم، روپ، من موہن، سَکھی، سُر، اَنگ، رُت، سنگم، دیس، بَن، جنم، سندیس، ساگر، آدرش، گمبھیر، راج کماری، بھور، سنگ، ساجن، گوری، مُکھ، نین، مُسکانا، سہاگن، سندرتا، جَگ، پرویَّا، پجاری، سادھو، منتر، بن باس لینا، ریکھا، وِیر، مہکار، سیندور، کجرا، ہِردے، چتا، داسی، درشن، امرِت، شریر، کومل سر، پوتر، چر ن، بھوَن، بھیتر، سنجوگ، پتی، آکاش، چندرما، آتما، چھایا، راجا، بدھائی، جل، بِنتی، سینتنا، سانجھ سویرے، سمبندھ، سمان، راج رتھ، آرتی اتارنا، آڑھت، آشا، پُرش، بھاگ، اپمان، بلیدان، سمپورن، شبد، ادھیکار، دان کرنا، دیوالی، مندر، گنگا، کرشن، گھنشیام او…» هغه ترکیبي لغتونه او الفاظ دی، چې د پروین شاعري یې لا ښکلې کړې ده.

د پروین په شعرونو کې انتخاب کول سخت وي؛ مګر لاندې به یې یو مشهور غزل چې د خپل مئین فراق کې یې لیکلی؛ را واخلو:

کو بہ کو پھیل گئی بات شناسائی کی

اس نے خوشبو کی طرح میری پذیرائی کی

کیسے کہہ دوں کہ مجھے چھوڑ دیا ہے اس نے

بات تو سچ ہے مگر بات ہے رسوائی کی

وہ کہیں بھی گیا لوٹا تو میرے پاس آیا

بس یہی بات ہے اچھی میرے ہر جائی کی

تیرا پہلو ترے دل کی طرح آباد رہے

تجھ پر گزرے نہ قیامت شب تنہائی کی

اس نے جلتی ہوئی پیشانی پہ جب ہاتھ رکھا

روح تک آگئی تاثیر مسیحائی کی

اب بھی برسات کی راتوں میں بدن ٹوٹتا ہے

جاگ اٹھتی ہیں عجب خواہشیں انگڑائی کی

د پروین ځينې بیتونه له ازادې ژباړې سره:

کیسی کہہ دو کہ مجہے چوڑ دیا ہے اس نے

بات تو سچ ہے مگر بات ہے رسوایئ کی

ژباړه:

څنګه یې ووایم چې هغه پرېښودم

خبره ریښتېا ده، خو د رسوايي ده

۲

تلاش کر میری کمی کو اپنی دل مین

درد هو تو سمجهـ لینا، رشته اب بهی باقی هی

ژباړه:

زما کمی په خپل زړه کې وګوره

که درد و پوی شه لا رشته باقي ده

۳

میں سچ کہوں گی مگر پھر بھی ہار جاؤں گی

وہ جھوٹ بولے گا اور لاجواب کر دے گا

ژباړه:

زه به رښتیا وایم خو بیا به یې هم وبایلم

هغه به دروغ وايي او ما به بې ځوابه کړي

۴

اس شرط پہ کھیلوں گی پیا پیار کی بازی

جیتوں تو تجھے پاؤں ہاروں تو پیا تیری

ژباړه:

په دې شرط به د مینه لوبه کوم محبوبه

که یې ګټم ته زما، که یې بایلم نو زه ستا

۵

وہ تو خوشبو ہے ہواؤں میں بکھر جائے گا

مسئلہ پھول کا ہے پھول کدھر جائے گا

ژباړه:

هغه خوشبو ده په هوا کې به خپره شي

مسئله د ګل ده، ګل به چیرته لاړ شي؟

۶

اتنے گھنے بادل کے پیچھے

کتنا تنہا ہوگا چاند

ژباړه:

د دومره ګڼو وریځو شاته

څومره تنها به وي سپوږمۍ

۷

کچھ تو ہوا بھی سرد تھی کچھ تھا ترا خیال بھی

دل کو خوشی کے ساتھ ساتھ ہوتا رہا ملال بھی

ژباړه:

یوه څه هوا یخه وه، یو څه ستا خیال هم و

زړه به د خوښي ترڅنګ غمجن هم شو

۸

چلنے کا حوصلہ نہیں رکنا محال کر دیا

عشق کے اس سفر نے تو مجھ کو نڈھال کر دیا

ژباړه:

د تلو حوصله نشته، درېدل یې ناممکن کړل

د مینې دې سفر خو زه مړژواندې کړمه

۹

کچھ تو ترے موسم ہی مجھے راس کم آئے

اور کچھ مری مٹی میں بغاوت بھی بہت تهی

ژباړه:

یو څه خو ستا موسم زما په نصیب نشو

او یو څه زما خاوره کې بغاوت زیات و

۱۰

اب تو اس راہ سے وہ شخص گزرتا بھی نہیں

اب کس امید پہ دروازے سے جھانکے کوئی

ژباړه:

اوس خو په دې لاره هغه کس هم نه تیریږي

اوس نو په کوم امید له دروازې بهر وګوري څوک

پروین شاکر لا ۴۲ کلنه وه چې د ۱۹۹۴م کال د دسمبر په ۲۶مې نېټې اسلام اباد کې د یوې ترافیکي حادثې ښکار شوه. تر روغتونه پورې د پروین په رګونو کې ساه چلېدله، خو هلته یې نور ژوند سره مقابله ونشوه کړای.

د پېښې عیني شاهدان وايي چې پروین خپل دفتر ته په موټر کې روانه وه، د سرک له غاړې بل سرک ته تاوېده چې مخامخ تېز سرعته بس راغی او د هغې موټر سره وجنګېده.

د نوموړې جنازې ته د وخت ټول مشهور شاعران راغلل او وروسته په ډېرو درنو مراسمو کې د اسلام اباد مرکزي هدیرې کې خښه شوه.

له پروین څخه یوازې یو زوی (مرادعلي) پاتې دی.

د هغې د قبر په شناخته لاندې بیتونه کښل شوي دي:

یا رب مرے سکوت کو نغمہ سرائی دے

زخم ہنر کو حوصلہ لب کشائی دے

شہر سخن سے روح کو وہ آشنائی دے

آنکھیں بھی بند رکھوں تو رستا سجھائی دے

په اسلام اباد کې جنازه د خښولو پرېکړه:

پروین شاکر د ژوند په وروستیو کې اسلام اباد کې اوسېده، ځکه هلته یې دولتي وظیفه لرله او د هماغه ځای په سترو ادبي مجلسونو کې به کوربنه وه.

له مړینې وروسته یې ځینو خلکو ویل چې باید کراچۍ ته یوړل شي، خو ملګرو او خپلوانو یې پرېکړه وکړه چې اسلام اباد کې خښه شي؛ ځکه هغې له اسلام اباد سره ځانګړې مینه لرله او ډير ملګري یې هم هلته و.

د پروین په جنازه کې د هرې طبقې خلک شامل و. د وخت سترو شاعرانو، شتمنو، سیاستوالو، د دفترونو همکارانو، خپلوانو او شاګردانو یې د جنازې لمونځ پرې وکړ.

په همدې ورځ باندې د هغې پخوانی خاوند هم راغی او جنازه یې وکړه.

له یوې سترې جنازې وروسته پروین د اسلام اباد په اېچ ایټ هدیره کې خاورو ته وسپارل شوه، چې دا دی له کلونو تېریدو وروسته هم د شعر مینه وال دعا او سلام ته ورځي!

د پروین شاکر په ناڅاپي مړینې ټولو ادبي حلقو کې د غم یو نه زغمېدونکې څپې حرکت وکړ. سترو سترو ادیبانو د هغې دردېدلې ارواه ته تسلیت وړاندې کړ او هغه یې د اردو ادب لپاره ستره ضایع وبلله. مشهور شاعر سردار جعفري په یوې ساندې کې د پروین په اړه ولیکل:

وہ ودیا پتی کی شاعری کی معصوم، حسین و شوخ رادھا

وہ فیض و فراق سے زیادہ تقدیس بدن کی رازداں تھی

گلزار بدن کی تہنیت میں گلنار لبوں سے گلفشاں تھی

لفظوں کی ہتھیلیاں حنائی تشبیہوں کی انگلیاں گلابی

سرسبز خیال کا گلستاں، مبہم سے کچھ آنسوؤں کےچشمے

اور درد کے بادلوں سے چھن کر،نغموں کی پھوار پڑ رہی تھی

سید مرادعلي چې د پروین شاکر یوازینی زوی دی؛ د هغې د مړینې پر مهال ۱۵ کلن هلک و. نوموړی چې د سترو شاعرانو تر شفقت او مینې لاندې را ستر شو؛ د خپلې مور په اړه وايي: « مور مې هر وخت یادیږي؛ خو کله چې کومه خوښي یا د اخترونو ورځې وي، نو کمی یې زیات محسوسوم.

زه د هغې یوازینۍ خوښي وم، هغه به که هر څومره هم مصروفه وه، درې وخته ډوډۍ یې کور کې خوړله. د دسترخوان په سر به یې د ټولې ورځې پوښتنې را نه وکړې: په ښوونځي کې دې ورځ څنګه تېره شوه؟ درسونه ښه روان دي؟ له ملګرو سره دې وخت ښه تیریږي؟ او…

که څه هم زه کوچنی وم خو یو نیم وخت به یې سیاسي خبرې هم راسره کولې، چې ډیر پرې نه پوهېدم.

زه د خوراک په معامله کې ډیر نخره باز وم؛ خو مور به زما د خوښې خوراکونه تیارول، د هغې د لاس (مټرپلاو او ماهي پخول) مې ډیر خوښېدل.»

د خپلې مور د مړینې په اړه مراد وویل چې: «باران و، مور مې د عادت له مخې دفتر ته روانه وه، تقریباً نهه نیمې بجې وې، چې زنګ راغی او راته وویل شول: مور دې حادثه کړې، روغتون ته راشه!

ما د خپلې مور نیږدې ملګرې (پروین قادر آغا) ته زنګ وواهه او هغه هم روغتون ته راغی.

هغه ورځ د زیات باران له امله ترافیکي اشارو کار نه کاوه، چې له امله یې بس موټر زما د مور له موټر سره وجنګېده.

روغتون ته تر رسېدو وروسته راته وویل شول، چې: مور دې روغتونه پورې لا ژوندۍ وه، خو بیا مړه شوه.»

مراد زیاتوي چې: «مور مې یو مفکره ښه وه، تل به یې راته ویل چې مراده! کمپيوټر زده کړه، راتلونکې نړۍ به په همدې لوري ځي! د هغې دا خبره رښتیا شوه. ما هم کمپیوټر ساینس ولوست او اوس د یو سافټویر انجنیر په توګه له TESLA شرکت سره کار کوم. که هغه ژوندۍ وای، نو حتماً به زما په کامیابي خوشحالېده.

زما مور ډیره هڅانده ښځه وه؛ یو ځل مې ترې وپوښتل، چې: مورې ته ولې وظیفه کوې؟ ځواب یې راکړ: زه دولتي وظیفې ته اړتیا نه لرم؛ له کتابونو لاسته راتلونکې پیسې مې بس دي؛ خو ځکه ډیر کار کوم چې ته زیات تعلیم وکړې او یو ښه انسان شې، نو خواري وکړه چې یو څه در نه جوړ شي.»

مور جانه به د دفتر په کارونو او ادبي مجلسونو کې ډېره بوخته وه او چې له دې مشغولاو به را اوزګاره شوه؛ نو پاتې وخت یې ما ته راکاوه، چې د هماغه وخت ځينې یادونه مې د ژوند ټوله خزانه ده.

کله چې مور د لوړو زده کړو لپاره امریکا ته لاړه، زه هم ورسره وم، زما عمر ډیر کم و او د کارټون لیدلو هیله راسره پیدا شوه، مور ته مې وویل، خو هغه ډیره مصروفه وه.

بیا څو ورځې وروسته یې د رخصتي په ورځ راته وویل چې راځه نن ډزني لینډ ته لاړ شو او کارټون وګورو.

همدې خبرې یې زه بې حده زیات خوشحاله کړم، ځکه ما فکر نه کاوه چې هغې ته به مې فرمایش یاد وي.

مور مې د زړه کړو په برخه کې ډيره جدي وه، یو ځل چې زما نومرې کمې راغلې، نو د ټولو ملګرو په مخکې راته غوسه شوه

مرادعلي وایي چې د مور له وفات وروسته سخت تنها شوم؛ ځکه کومه خور یا ورور مې نه درلود او پلار خو لا له وړاندې پریښی وم.

بیا زما انۍ او خاله اسلام اباد ته راغلل؛ خو زما په پالنه کې د مور د وفادارو دوستانو لوی لاس دی.

پروین قادر آغا چې د پروین شاکر نیږدې ملګرې وه، تر وروستي حده د مراد په روزنه کې هڅې وکړې.

مراد وايي، چې: پروین قادر آغا به د مور په څېر مینه راکوله، چې له امله یې د هغې او نورو دوستانو کورنۍ زما کورنۍ شوه او اولادونه یې زما خپلوان.

وروسته د مور ملګرو د (پروین شاکر) په نوم خیریه ټولنه جوړه کړه چې لومړیو کې یې زما د روزنې، زده کړو او اوسېدو خرچه اوچتوله او وروسته چې زه را لوی شوم، نو د راجمع کېدونکو پیسو په مرسته یې بار بار د مورجانې شاعري چاپوله.

مراد په ژوند کې د خپلې مور نوم شاملولو په خاطر مشرې لور باندې شانزې پروین نوم ایښی دی.

هغه وايي چې: دواړه لوڼې (شانزې پروین او آریه) ډير کله په کور کې د مور جانې له انځورونو، جایزو او کتابونو لیدلو وروسته را نه وپوښتي چې: نیاجانه څنګه ښکارېده؟

نو زه بې ځوابه شم او ډیر ارمان راشي چې کاش نن مورجانه ژوندۍ وای.

یادونه: په  تصویر کې د اسلام اباد یو سرک ګورئ، چې د پروین شاکر په نوم نومول شوی دی. مخې ته یې د هغې زوی (مراد) ولاړ دی او څنګونو ته یې لمسیانې (شانزی پروین او آریه) دي.