ډیورند توره کرښه

دا لاندې مطلب له Durand’s curse له کتابه تاسو درنو لوستونکو د پاره ژباړل سوی دی

د افغان-انګلیس لومړۍ جګړه د انګریزانو لپاره یو نه جبرانېدونکې ناورین و، چې یوازې یو سړی یې د کیسه کولو لپاره ژوندی راستون شو. د افغان-انګلیس دوهمه جګړه د برتانیې په رسمي بریا پای ته ورسیده. د ګندمک تړون (مۍ 1879) دوی د کرمې دره، د خیبر پاس او ځینې نورې سرحدي ولسوالۍ ترلاسه کړې. برتانیه اوس کولی شي د افغانستان بهرنۍ پالیسي کنټرول کړي او په کابل کې یو دایمي سفارت جوړ کړي چې مشري یې د تړون اصلي مذاکره کوونکی لویس کاوګناري کوي. په څو اونیو کې، هغه او د هغه سړي ووژل شول. د دوست محمد لمسی عبدالرحمن په ۱۸۸۰ کال کې امیر شو او د کندهار، هرات او ځینو کوچنیو سردارانو په ګټلو سره یې د خپلې امپراتورۍ پراخول پیل کړل. کله چې روسیې د ۱۸۸۴ کال د فبرورۍ په میاشت کې د مرو نخلستان اشغال کړ او د منځنۍ اسیا بشپړ کنټرول یې ترلاسه کړ، افغان امیر په ویره کې و او د مسکو او لندن د ۱۸۷۳ کال د تړون نه په سرغړونې سره یې شګنان او روښان ونیول. لندن د سرحد د مسئلې د حل لپاره یو درې اړخیز کمیسون جوړ کړ.

دغه خبرې اترې د ۱۸۸۷ کال د روس او افغان پولې په تړون سره پای ته ورسېدې. برتانیه اوس په افغانستان کې د خپلو حرکتونو لپاره آزاده وه ځکه چې عبدالرحمن د پښتنو قبایلي سیمو په ګډون خپله خاوره پراخه کړه، چیرته چې هغه د برتانوي هند سره د پولو قبایلي مشران (تورس، اورزکی، وزیران، شیراني او د ژوب اوسېدونکي) ته بلنه ورکړه چې له افغانستان سره بیعت وکړي. وايسراى لانس ډاون امير ته وليكل چې بريتانيا به تصميم نيسي چې كومه خاوره بايد د افغانستان برخه وي او كه نه. په ۱۸۹۳ کال کې د بهرنیو چارو وزیر مورټیمر ډیورنډ کابل ته راغی او هلته یې د سر توماس سالټر پاین سره وکتل، چې د بریتانوي استخباراتو لپاره یی کار کوي، چې د امیر تر ټولو نږدې باوري و. د دوی په لومړۍ ناسته کې ډیورنډ ژمنه وکړه چې د امیر د هیلو په پام کې نیولو سره، “د هند حکومت پریکړه کړې چې د راتلونکي لپاره به د دوی او امیر ترمنځ د ټولو اړیکو پارسي متن پابند او اساس وګڼل شي”.

مذاکرات څو اونۍ وغځېدل، کله چې ناڅاپه د ۱۸۹۳ کال د نوامبر په ۱۲ مه چې هیڅ کوم بل افغان او ان شاهدان حاضر نه وو، امیر په انګلیسي ژبه (په هغه ژبه چې هغه نه پوهیده) یو لنډ او اوه پاراګرافي سند چې په پارسي ژبه کې یې کومه کاپي هم نه وه لاسلیک کړ. او دا خلاف د هغه څه وو چې مخکې ور باندې موافقه شوې وه. دغه سند اړوند په یوه ډایری کې یوه کوچنۍ نقشه هم وه چې د پټان د سیمې له لارې راښکته شوې وه، کوم چې لاسلیک شوی نه و. په دغه وخت کې په کوټه کې یوازینی بل کس یوهندی و، د شاعر فیض احمد فیض پلار سلطان محمد خان، چې د پردې تر شا پټ و، چې د غونډې د جریان یاداشت او یادونه وکړي. په دې ډول پټه خوله ښاغلی ډیورنډ یعنې انګریزانو د افغانستان او روسیې تر منځ شمالي پوله او له افغانستان سره د هند بر طانوي د نفوذ ساحه په ختیځ او سویلي پوله کې وټاکله. په نتیجه کې افغانستان د خپلې سویلي خاورې 40,000 مربع میله له لاسه ورکړه – د 50 سلنې څخه د پښتنو ځمکې او د 50 سلنې څخه ډیر پښتانه. د برتانوي هند د واکمنانو لخوا جبر او د اقتصادي بندیزونو ګواښونه او د هغه د واکمنۍ په داخلي پراختیا کې د امیر پراخه ښکیلتیا او دا شک چې د جدي طبي حالت څخه ګټه پورته شوې وه پدې معنی چې په دغه وخت امیر عبدالرحمان سخت ناروغ وو نقرس gout ناروغي یې در لوده کوم چې امیر یی د انګریزانو غوښتنو ته تسلیم کړ.

عبدالرحمن د سختو ناروغیو د درملنې لپاره په یوه برتانوي طبيب ډاکټر هیملټن تکیه وکړه او سختو درملو ته یې اړتیا درلوده. ډیری افغانان په دې باور دي چې امیر دا سند نه دی لاسلیک کړی او لاسلیکونه یې جعلي دي. سلطان محمد خان چې د خبرو اترو یادونه یې وکړه، د ډاکټر هیملټن لخوا د هغه ژوند ته د خطر په ګوته کولو سره له کابل څخه وتښتید. نوموړی لمړی په هند کې د افغان جاسوس په تور نیول شوی و، خو بیا خوشې او په لندن کې د افغانستان سفیر وټاکل شو. دا خبره ددې وړاندیز کوي، چې هغه د خپلو نوټونو له کبله نیول شوی وو او بیا د همکارۍ لپاره انعام ورکړل شو او سفیر مقرر شو. سالټر پاین په 1898 کې افغانستان ناڅاپه پریښود کله چې امیر وموندله چې هغه د انګلستان جاسوس و. د ډیورنډ تړون ولې اړین و؟ ډوګرا د Durand’s curse د کتاب لیکونکی په دې باور ده چې ځواب یې د سر اولاف کارو ( مشهور انګریزی تاریخ لیکونکی) په نظر اومشاهده کې نغښتی دی، ”…انګریزان د پښتنو په یووالي کې د خپلې امپراتورۍ پر وړاندی یو خطرناک ګواښ لیدلی شي”.

د حیرانتیا خبره دا ده چې په ۱۹۱۹ کال کې د افغان انګلیس له دریمې جګړې وروسته د بهرنیو چارو وزیر کرزن هاوس آف لارډز ته وویل چې د افغانستان د حکومت او انګرېزانو تر منځ ټول پخواني تړونونه د جګړې په عمل کې لغوه شوي دي. په منطقي توګه، دا د ډیورنډ تړون لغو کول هم ښیي. کله چې ماونټ بیټن د هند د ویشلو پلان اعلان کړ، افغانانو غوښتنه وکړه چې په شمال لویدیځ سرحدي ولایت کې Northwestern Frontier اوسنۍ پښتونحوا کې وړاندیز شوی ټولپوښتنه باید خلکو ته فرصت ورکړي چې له افغانستان سره یو ځای شي یا یو جلا دولت جوړ کړي. په خواشینۍ سره، جواهر لال نهروپه دغه ریفرنډم د برتانوي شرایطو ملاتړ وکړ. او هغه داوو چې پښتانه باید په خپله و ټاکي چی دو شر طونو کې کو غواړي ږ هند سره غواړی پاته شس که نوی اسلامی باکستان سره ؟ جناح په 1947 کې د جمو او کشمیر په اړه د افریدي او محسود قبیلو په بدلولو سره هغه ته انعام ورکړ چې له زخمونو یې تر نن ورځې پورې وینې څاڅي. د ډیورنډ کرښه یوه لویه تېروتنه وه. او د افغانستان پر لپسې حکومتونو او خلکو دا کرښه رد کړي ده . که په سیمه کې د ترهګرۍ مخه نیول غواړي، نړیواله ټولنه باید د دې ناروا سند په اړه غږ پورته کړي.