برسی تقاضای ضمانت علنی از رژيم خاندانی

برسی تقاضای ضمانت علنی از رژيم خاندانی نادرشاه در دوران جنگ جهانی دوم

(از لابلای اسناد آرشيف انگلستان)

در مقالۀ قبلی « حمايت انگليس ها از رژيم خاندانی در دوران صدارت هاشم خان»، ذکر شد که هاشم خان صدراعظم در دوران جنگ جهانی دوم برای بقای رژيم خاندانی اش به پاليسی سنتی حمايت مخفی انگليس ها اکتفا نه نموده و از انگليس ها در صورت تجاوز روسيه ، خواهان ضمانت آشکار و مداخلۀ نظامی شد.

در بارۀ اين تقاضا که از طريق سفير انگلستان سپرده شده بود، ديپارتمنت امور خارجی حکومت هند بريتانوی  به وزير دولت برای هند و ديپارتمنت سياسی  در لندن نوشت که به نظرما اين موضوع  ضمانت علنی يکی از پاليسی های است که  تصميم آن بايد در يک سطح عالی دولت گرفته شود.  به همين اساس بتاريخ ۱۵ ماه اگست ۱۹۳۹ يک جلسۀ مهمی در دفتر هندبريتانوی  به رياست  “جی سی والتن J. C. Walton” و اشتراک  “کوليرCollier ” و “لاسيلوس D. W. Lascellos ” از وزارت خارجه و “جنرال ايس موسپرات General Sir S. F. Muspratt ” و ” کرومبیG. E. Crombie ” از دفتر هند برگزار شد تا  اين  درخواست  دادن اطمينان بيشتر  به حکومت افغانستان  را مورد بررسی قرار دهد.

درين رابطه خلاصۀ از صورت جلسۀ يک مجلس مهم  را از آرشيف انگلستان به علاقمندان تاريخ معاصر کشور تقديم ميکنيم تا خود بخوانند و در مورد چهرۀ اصلی رژيم خاندانی نادر شاه قضاوت کنند:

درين مجلس « به طور کلی توافق بعمل آمد تا به درخواست حکومت افغانستان، در صورت امکان، با يک نوعی از تعهدسیاسی جواب مثبت داده شود. همچنان موافقت شد که چنین تعهدی هر شکلی را بگيرد، باز هم حکومت افغانستان از دولت بريتانيا طالب کمک مالی بلاعوض يا نوع ديگری خواهدشد. درين رابطه نمايندۀ دفتر خارجه اظهار داشت که دولت بريتانيا به تازگی يک کمک ۵ مليون پوند را به حکومت ايران تصويب نموده است . اين شايد حکومت افغانستان را هم تشويق کند تا خواهان چنين کمکی  شود.

“والتن”  تذکر داد که کمک مالی به اين پيمانه بالاتر از دايرۀ بودجۀ هند بريتانوی خواهد بود. او گفت که ممکن است تنها کمک بلاعوض هم کفايت نکند وبه يک قرضۀ کوچک نيزضرورت باشد. او پيشنهاد نمود تا “کولير” موقف وزارت خارجه را در رابطه با دادن ضمانت بيشترعلنی به حکومت افغانستان واضح سازد.

“کولير”  گفت که عوامل برجستۀ شرايط کنونی در پراگراف های ۱۳ و ۱۴ مکتوب فريزر- تيتلر ذکر شده اند. ازيک طرف حکومت بريتانيا ميخواهد مطمئن باشد تا در صورت جنگ، افغانستان حد اقل در سطح بيطرفی خيرانديشانه در پهلوی آنها باشد. در حاليکه صدراعظم افغانستان به نوبۀ خود دراوضاع جهانی کنونی فرصت بدست آوردن يک نوع اتحاد و وصلت نزديکتر با بريتانيا و يا يک نوع ضمانت کمک در صورت تعرض، به نوعی که در چند سال اخير [بعد از کشته شدن نادرشاه – زمانی] خواهان آن بود، را می بيند… لذا از نظر تئوری در راه انجام دادن يک معاهدۀ افغان – انگليس که خواهشات هر دو طرف را برآورده سازد، کدام مانعی وجود ندارد. او خاطرنشان ساخت که در دفعات قبلی  وقتی چنين تقاضای در رابطه با ضمانت عملی مورد بررسی قرار ميگرفت، از طرف حکومت بريتانيا به سه نوع موانع عملی اشاره ميشد. اولتر از همه خطر اشتعال افکار عامۀ افغان ها به مقابل رژيم [خاندانی] فعلی افغانستان ، اگر بمشاهده ميرسيد که اخيرالذکر آشکارا با حکومت بريتانيا و حکومت هند بريتانوی همکاری ميکند. دوم، ترس از اتخاذ يک پاليسی  ايکه عصبانيت اتحاد جماهير شوروی را تحريک کند؛ و بلاخره از نظر نظامی و ستراتيژيک موجوديت مشکلات عملی ساختن اقدامات دفاع از قلمرو افغانستان، اگر از ما خواسته ميشد تا چنين ضمانتی را عملی سازيم. به نظر ميرسد که اکنون از شدت قوۀ دو مانعۀ اولی [با در نظرداشت استبداد شديد رژيم در قلع و قمع کردن هر نوع صدای اعتراض عليه رژيم و ضد و بند های مخفيانه با روسيه، بخصوص در رابطه با سرکوب شديد و از بين بردن مخالفين روسيه مثل محمد ابراهيم لقی – زمانی] کاسته شده است .  در رابطه با مشکل سوم، وی پرسيد که آيا دفتر هند ميتواند بگويد که در صورت لزوم برای دفاع از افغانستان توانمندی کدام اقدامات مشخص عملی را داريم؟

“جنرال  موسپرات” گفت که اردوی ما در هندبدون کمک قوای شاهنشاهی، نه اکنون آماده است  و نه در سال ۱۹۲۸ آماده بود تا چنين تعهدی را عملی کند. او پرسيد که وزارت خارجه چه نوع قرارداد يا توافق نامۀ را در نظر دارد؟

“کولير” گفت : تعجب آور است که مقامات اردو برای دفاع از افغانستان کدام پلانی را تهيه ننموده است، در حالی که حمايت و دفاع از افغانستان بصورت خاص در پاليسی ما ذکر شده است .  “کولير” گفت که وزارت خارجه نسبت به يک ضمانت يکطرفه، يک نوع اتحاد با افغانستان را ترجيح ميدهد. اخيرالذکر را ميتوان به حکومت روسيه به شکل يک ضميمه بر توانمندی نيروهای مشترک صلح به مقابل قوای محور پيشکش نمود، در حاليکه  اتحاد جماهير شوروی هدف  ضمانت حمايت يکطرفه از افغانستان را عليه خود تلقی خواهد کرد».

منبع :

اسناد آرشيف انگلستان، اسناد مربوط به دفاع از افغانستان و تهديد خارجی از روسيه، صورت جلسۀ يک مجلس  ۱۵ ماه اگست سال ۱۹۳۹ تحت رياست “والتن” .

(پايان)