چگونه مطالعه کنیم تا ذهن نشین شود

این پرسشِ است که اکثرآ از سوی متعلمین مکتب و دانش جویان پوهنتون و مطالعه کنندگان آزاد مطرح می شود. برای یافتن پاسخ درست آن پژوهش گران عرصه آموزش و پرورش کتاب ها و مقالات زیادی نوشته کرده است.  روش های گوناگونِ از سوی دانش مندان ابداع گردیده است، در این مقال تلاش خواهیم کرد تا به این پرسش پاسخ قناعت بخشِ پیدا کنیم.

رشته مورد علاقه‌ی تان را انتخاب کنید

در جریان مکتب و یاهم پوهنتون همه ما و شما به مضمون و یا مضامین خاصِ علاقه ویژه داریم، درس های همان مضمون مشخص را به درستی می خوانیم و کارخانگی های آن را به صورت منظم انجام می دهیم، و برعکس تعدادی از مضامین را اصلآ دوست نداریم و حتا از مضمون و مدرس آن نیز خوش ما نمی آید. هر انسان به رشته های مشخصِ علاقه دارد و ازتعدادی رشته های مشخص  متنفر می باشد عوامل متعددی جامعه شناختی و روان شناختی در این عشق و تنقر وجود دارد.

در ابتدا باید علاقه و ذوق خویش را بشناسیم و بدانیم که به کدام یکی از رشته های علوم علاقه مند هستیم و در این راستا باید خانواده های ما نیز ما را یاری برساند و به طور دومدار ما را تشویق و ترغیب نماید، اما متاسفانه در افغانستان اکثریت خانواده ها از این امر مهم غافل اند. فیصدی بلند از خانواده ها اصلآ نمی دانند که اطفال شان در کدام صنف درس می خوانند و به کدام مضامین علاقه ندارند و چرا. بعد از به اتمام رسیدن دوره مکتب و آمادگی برای ورود به پوهنتون ها یکی از مهم ترین وسرنوشت ساز ترین مرحله های زندگی هر انسان به شمار می رود، متعلمین موفق در دوره مکتب رشته مورد علاقه اش انتخاب و برای کامیاب شدن در همان رشته تلاش می کنند. اما برعکس تعدادی زیادی از متعلمین در دوره مکتب به خصوص در صنوف دهم، یازدهم و دوازدهم در مورد رشته مورد علاقه خویش فکر نمی کنند و یا به عبارت دیگر اصلآ رشته مورد علاقه یی ندارند، این ها به صورت تصادفی تعدادی از رشته ها را انتخاب می کنند و یاهم از طرف فامیل رشته های مشخصِ بالای شان تحمیل می شوند. زمانی که شما به رشته مورد علاقه تان کامیاب نمی شوید ویاهم رشته مورد علاقه ندارید، در جریان تحصیل نه تنها به مطالعه آثار افاقی در رشته خویش نمی پردازید بلکه چپتر های که از سوی اساتید برای تان معرفی می شوند را نیز به صورت درست نمی خوانید. از همین رو شناسایی علاقه و ذوق رشته تحصیلی برای هر دانش جو  مهم می باشد، در مرحله اول نقش خود متعلم بسیار مهم و تعیین کننده  است. در مرحله دوم خانواده نقش مهم و اساسی را ایفا می کند و در مرحله سوم استادان مکتب مسوولیت مهم به گردن دارند. اگر یک متعلم مکتب به رشته های علوم انسانی« زبان و ادبیات، جامعه شناسی، روان شناسی، علوم سیاسی، روابط بین الملل و …» علاقه دارد، اما خانواده وی را تشویق می کند ویا بالای وی تحمیل می کند تا رشته های از علوم طبعی« انجینری، فزیک، کیمیا، و …» را انتخاب کند، در این صورت احتمال موفقیت وی در رشته های مذکور بسیار کم است و این که دانش جو مربوطه در این رشته ها مطالعه افاقی انجام دهد احتمال آن بسیار ضعیف به نظر می رسد.

مطالعه را به عادت تبدیل کنید

 در زبان فارسی ضرب المثلی به  این مضمون وجود دارد:« ترک عادت موجب مرض می گردد.»، این ضرب المثل به اهمیت عنصر« عادت» تاکید می کند، به راستی هم که عادت نقشِ مهی در پیش برد همه امور زندگی دارد و انسان ها قسمت اعظم امور زندگی خویش را از روی عادت انجام می دهند. ما در زندگی به چیزی های خوب و بد عادت می کنیم و زمانی که به یک پدیده عادت می کنیم به سختی می توانیم آن عادت را از خویش دور کنیم و در بعضی موارد اصلآ نمی توانیم آن را ترک کنیم. هر فردی که توانایی خواندن و نوشتن را به صورت ابتدایی داشته باش،د باید خودش را با مطالعه عادت دهد، اما چگونه می توانیم کودکان و نونهالان را به مطالعه عادت دهیم؟

هر خانواده در قبال کودکان شان مسوولیت های متعدد دارند، هر پدر و مادر باید به صحت و سلامت کودک شان توجه کنند، به تغذیه آن ها توجه کنند، در تربیه و پرورش درست آن تلاش کنند، در پهلوی این مسایل هر خانواده مسوولیت دارد تا کودکان شان را به مطالعه تشویق کنند، در سبد خرید ماهانه هر خانواده یک مقدار معین پول باید به خرید کتاب و مجله کودکانه اختصاص یابد، متاسفانه و شور بختانه در سبد خرید ماهانه خانواده های افغان برای همه چیز پول وجود دارد، اما برای خرید کتاب و مجله اصلآ پول وجود ندارد. چرا؟ در پهلوی سایر عوامل، عامل فرهنگی نقش اساسی در این راستا ایفا می کند، اکثریت خانواده های افغان مصرف پول بالای کتاب را یک مصرف اضافی می دانند و مصرف پول بخاطر خرید کتاب کودکانه را مصرف نهایت اضافی می دانند، بنآ در ابتدا باید فرهنگ خریدن کتاب در خانواده های افغان ترویج شود.

زمانی می توانیم مطالعه را به یک فرهنگ مبدل کنیم که عادت خریدن کتاب را به وجود بیاوریم، باید برای متعلیمن مکتب از سوی خانواده و اساتید مکتب درباره فواید داشتن کتاب، خواندن کتاب و داشتن یک کتاب خانه کوچک و فواید مطالعه به طور دوامدار گفته شود تا این مساله آویزه گوش متعلم گردد. زمانی که یک متعلم مکتب با کتاب اُنس بگیرد، در پوهنتون وی نیازِ جدی به رهنمایی  نخواهد داشت و خود به خود به یک فرد کتاب خوان و کتاب دوست مبدل خواهد شد. باید خانواده ها  در مناسبت های خاص مثل« اول نمره شدن کودک شان» در پهلوی سایر هدایا« اسباب بازی، باسیکل، ای پت و …» چند جلد و مجله کودکانه نیز به وی هدیه بدهد وبه این ترتیب به صورت مستقیم و غیر مستقیم وی را به مطالعه تشویق کند. در دوره مکتب و پوهنتون اساتید باید مشوق اصلی مطالعه دانش جویان باشند و با استفاده از راه های گوناگون آن ها را به مطالعه تشویق و ترغیب کنند.

در هر مکان و زمان مطالعه کنیم

در گذشته پژوهش گران آموزش و پرورش و متخصصین مطالعه تاکید داشتند که افراد باید در مکان های مشخص و زمان های معین مطالعه کنند، اما با سرعت یافتن آهنگ زندگی و مصروف شدن بشر در امور زندگی روش مطالعه نیز متحول گردید، حالا توصیه اصلی پژوهش گران این است که با استفاده از فرصت در هر جا و هر وقت مطالعه کنید. اگر شما منتظر نوبت داکتر معالج تان هستید و قرار است نوبت شما بعد از دو ساعت  برسد، بجای این که این دو ساعت را بدون داشتن هیچ مضمون و سرگرمی هدر بدهید و در آخر هم حسابی خسته و کلافه شوید ویاهم در شبکه های اجتماعی بچرخید خوب است که در این مدت به مطالعه یک کتاب و یاهم مجله که با خود دارید مشغول شوید، این کار دو فایده مهم دارد، اول این که شما متوجه گذر زمان نخواهید شد و به هیچ وجه احساس خستگی نخواهید کرد و از سوی دیگر با مطالعه یک مطلب مفید و جدید به دانش و معلومات خویش خواهید افزود. اگر شما یک دانش جو و یا کارمند دولت هستید و روزانه به مدت یک الی دو ساعت در موتر سفر می کنید، می توانید در این مدت عوض این که با راکب بغل دستی تان در مورد مسایل تکراری و پیش افتاده روزمره حرف بزنید و خودتان را خسته کنید، بجای آن مطالعه کنید و چیزی تازه بیاموزید.

بار بار بخوانید و یاداشت برداری کنید

تعدادی قابل ملاحظه ی از متعلمین مکتب، دانش جویان پوهنتون ها و مطالعه گران آزاد شکایت دارند یکسانِ دارند و آن این است که وقتی آن ها مطالعه می کنند، محتوای آن در ذهن آن ها جذب نمی شوند و بعد از مدت اندک تمامی مفاهیم آن کتاب از یاد شان می روند و این مساله سبب دل سردی و دلزدگی آن ها می شوند و رفته رفته آن ها از مطالعه دست می کشند، راه حل آن چیست و چطور می توان محتوای یک کتاب را ذهن نشین کرد؟

عوامل متعددی وجود دارند که مانع یاد گیری و یاهم باعث فراموشی محتوای یک کتاب یا یک متن می شوند، اول مبتدی بودن مطالعه کننده، تعدادی زیادی از افرادی وجود دارند که تازه به مطالعه شروع کرده اند، این ها توقع دارند که باید تمامی محتوای یک کتاب در ذهن شان برای مدت طولانی باقی بماند، این کار برای مبتدیان ممکن نیست، برای این که ذهن انسان به مطالعه عادت کند باید برای یک زمانی معین مطالعه کند و در آغاز و حتا وسط راه پر توقع نباشد.

عامل مهم دیگری که باعث می شود مطالعه یک فرد اثر بخش نباشد، عدم علاقه آن به رشته مربوطه است به گونه ی نمونه اگر شخصِ به علوم انسانی و به ویژه به ادبیات داستانی علاقه مند باشد، اما وی برخلاف علاقه اش رشته فزیک کوانتم را انتخاب کرده باشد و یاهم از سوی خانواده بر وی تحمیل شده باشد، و فرد مذکور به مطالعه کتاب های رشته فزیک کوانتم بپردازد، احتمال این که محتوای آثار فزیک کوانتم در مغز وی باقی بماند بسیار کم است از این رو باید در ابتدا رشته مورد علاقه خود مان را انتخاب کنیم و بعدآ در همان رشته به مطالعه بپردازیم.

در صورت که در مطالعه فردِ مبتدی هم نیستم و کتاب های مورد علاقه خودمان را هم می خوانیم، اما باز هم نمی توانیم مفاهیم و محتوای یک اثر را جذب کنیم در این صورت چه کنیم؟ در این راستا راه های گوناگونِ وجود دارند که مهم ترین آن به تکرار خواندن و یاد داشت برداری کردن است.

هر متن دارای چندین لایه است و خواننده نظر به علاقه و گذشته مطالعاتی خویش می تواند به لایه های آن نفوذ کند، برای این که مفاهیم یک اثر در ذهن ما باقی بماند باید یک اثر را چندین بار بخوانیم، بجای این که چندین کتاب بخوانیم یک کتاب را چندین بار بخوانیم، عنصر تکرار نقش بسیار مهم و اساسی در یاد گیری و ماندگاری مطالب در ذهن ما دارد، اگر شما هم مثل دیگران از روش مطالعه تان نتیجه درست نگرفته اید و تا به حال از این روش« روش بار،بار خواندن» استفاده نکرده اید، این روش را حد اقل برای یک بار امتحان کنید و مطمین باشید که نتایج خوبی به دست خواهید آورد.

  در پهلوی بار، بار خواندن و به تکرار خواندن می توانیم نکات مهم یک اثر را یاداشت کنیم، درهر جمله، هر پاراگراف، هر صفحه و هر فصل یک کتاب و یا مقاله واژگان کلیدی وجود دارد که ستون فقرات آن را تشکیل می دهد، در ابتدا باید این واژگان را بشناسیم و سپس آن را در کتابچه یاد داشت خویش بنویسم، زمانی که یک صفحه و یا یک فصل یک کتاب را می خوانیم برای این که مطلب فوق در ذهن ما باقی بماند باید آن را به زبان و قلم خود به طور خلاصه بنویسم و بعد از این که مطالعه کتاب و یا مقاله مذکور به پایان می رسد به یاد داشت ها خویش مراجعه کنیم و آن ها را مرور کنیم و به این صورت می توانیم مفاهیم و مطالب یک اثر را درک و ذهن نشین سازیم.

بنوسید و با دیگران گفت گو و بحث کنید

آهنگ سرعت زندگی بشر هر روز بیشتر می گردد و با گذشت هر روز زندگی ما مصروف تر و پیچیده تر می شود و دیگر از آن آرامش و آهستگی گذشته خبری نیست. هر قدر مشغله های زندگی بیشتر شود، ذهن آدمی به همان پیمانه مصروف و درگیر آن می گردد و این مساله تاثیر منفی روی تمرکز و یاد گیری می گذارد. آیا  شما بعد از مطالعه یک اثر نگران فراموشی محتوا آن هستید؟

اگر شما در این اواخر یک رُمان جذاب و یاهم یک مقاله علمی مهمی را خوانده اید و انتظار دارید تا محتوا آن زود فراموش تان نشود دو راه بسیار مهم و مناسب در اختیار شما در این باره  قرار دارند، اول تمامی نکات کلیدی اثر مورد نظر را یاد داشت برداری کرده و سپس خلاصه آن را به زبان خودتان بنوسید و در شبکه های اجتماعی که استفاده می کنید نشر کنید. بعد از نشر آن هر ازگاهی به آن سرزده و متن را مرور کنید. در صورت که شما توانایی و یاهم وقت و علاقه نوشتن یاد داشت ها را ندارید می توانید درباره اثر یاد شده با صنفی ها، همکاران، اعضای خانواده و دوستان تان حرف بزنید و وارد گفت و گو جدی شوید، به نقد مفاهیم اثر بپردازید و به این ترتیب می توانید به مدت طولانی محتوای یک اثر را ذهن نشین سازید.

پایانه

در ابتدای این مقال یک سوال طرح کرده بودیم و آن این که:« چگونه مطالعه کنیم تا ذهن نشین شود؟»، برای یافتن پاسخ به آن یک سلسله متغییرها را بر شمردیم و در مورد آن به تفصیل سخن راندیم، نتیجه نهایی آن این است که روش درست مطالعه کردن استعداد خدا دادی و مادرزادی نیست، بلکه یک پدیده کتسابی است و راه های گوناگونی برای یاد گیری آن وجود دارند. پژوهش گران و متخصصین آموزش پرورش در این رابطه کتاب های قطورِ و مقالات طولانی نوشته اند و به عواملی متعدد در این زمینه پرداخته است. مهم ترین عنصر در بحث مطالعه در ابتدا ایجاد علاقه و سپس پرورش این علاقه است، همه ما و شما مسوولیت و مکلفیت داریم تا در این زمینه کار و تلاش کنیم. اگر یک پدر و مادر هستیم در قبال فرزندان خویش مسوول هستیم و باید کودکان خویش را به مطالعه شویق و ترغیب کنیم. اگر یک آموزگار هستیم باید شاگردان خویش را به مطالعه تشویق کنیم، اگر یک کارمند دولتی و یاغیر دولتی استیم باید همکاران خویش را به مطالعه تشویق کنیم و در مناسبت های خاص به همکارن خویش کتاب هدیه دهیم.اگر ما فعالین اجتماعی استیم، باید افراد که در اطراف ما زندگی می کنند و بالای آن ها تاثیر گذاراستیم را به مطالعه تشویق کنیم، همه ما در شرایط کنونی در شبکه های اجتماعی فعال استیم، یک بخش از فعالیت های ما ما باید به معرفی کتاب، فواید مطالعه و … اختصاص یابد.