شب ( یلدا ) یا  ییلدا

‎آنگونه که من متوجه شدم از سالها به اینسو، پژوهشګران زبانهای دری فارسی وپشتو دررابطه به معنی ومفهوم واژه (یلدا) نوشته ها و بحث های مفصلی، از طریق وسایل ارتباط جمعی – نوشتاری و تصویری براه انداخته اند تا در مورد ریشه «یلدا» نظریات شانرا ارایه نمایند. بنده خواستم جمع بندی این مسایل را با دوستانم شریک بسازم:

‎شب بیست ویکم دسامبر برابر به شب اول ماه جدی درازترین شب سال وکوتاه ترین روزسال است ،که آنرا به ،پیروزی روشنایی به تاریکی ، و شب رسیدن عاشقان به همدیګر وګرفتن شګوم های خوب ونیک واغاذ زمستان سرد وبسا تعریف ها وتو ضیحات دیگرمیباشد.

‎ولی به ارتباط ریشه ی واژه باستان (یلدا ) که وسیله قناعت بینندګان وخوانندګان شود حاصل بدست نیامده ومسئله هنوز هم ګنګ ونادانسته باقی میماند!

‎اما من معتقدم .

‎واژه ی باستان مروج امروزین (یلدا) درزبان های فارسی/دری ،پشتو وغیره زبانهای مروج درکشورعزیز مان وشاید هم در ساحه ی وسیع جغرافیه ی آریانایې کبیر ویا هم کشورهای که درآنها شب (یلدا) تجلیل میشود به ګونه یې رسم الخط (یلدا) نبشته وتلفظ میشود .

‎اگر ازلحاظ زبان پشایې تحت بحث قرار دهیم میتوانیم به این عبارات برسیم:

‎بربنیاد پژوهش های دانشمندان زبان وادبیات حروف صدادار واژه ها از یک شکل به شکل دیګر تغیر نموده وهمچنان حروف ساکن به حروف نزدیک  وهم مخرج ،درنتیجه تلفظ واژه نیزتغیرمینمایند ،که چنین تغیراتی را ،ما در واژه های   (یلدا ، ییلدا ) و ( لدا )،که از لحاظ شکل وتلفظ به واژه مورد بحث ، (یلدا ) مشابهت نزدیک دارند ، به خوبی مشاهده نموده میتوانیم !

‎و حالا ما واژه های (یلدا ، ییلدا ) یا (لدا ) را در زبان باستان پشایې/ پاچایې / پشه یې ، که من انرا ( آریک ) مادر زبانهای هند و اروپایې مینامم ، به ګونه یی کوتاه و مختصر ، به توضیح وتشریح ان می پردازم :

–  یلدا / ییلدا : این واژه یې تاریخی در زبان باستان آریایې آریک / پشایې ، از دو مصدر ( ایک / ییک = امدن = راتلل  ) و  ( لدیک = پختن  پخول )به ګونه ی ترکیب از افعال مصادر فوق بدست میاید :

       .‎ ـ ايک / ییک = امدن = راتلل

            –  لدیک = پختن = پخول –

ضمایر حالت فاعلی مصدر  در زبانهای پشایې؛ دری؛پشتو :

( ایک / ییک = امدن = راتلل) :

آ ،مم( من = زه) اییم = میایم  راځم .

تو( تو= ته ) ایې = میایې = راځې.

سی (او = هغه) اییا/ ایګا =میاید = راځي.

امو( ما= مونږ ) اییس = میائیم = راځو .

ایمو(شما=تاسې)اییدا ، ییدا = میائید = راځئ.

تی ( انها= هغوی) این ، ایین = میایند= راځي .

افعال امری:

مفرد = یې= بیا ، راځه .

جمع = ییدا ، ایدا .

لدیک / لهدیک  =پوختن ، پختن= پخول :

ضمایر و افعال  زبانهای پشایې؛دری ؛پښتو :

آ،مم(من = زه) لدیم ،لهدیم ؛= پوخته میکنم ، پخوم .

تو(تو= ته ) لد ، لدا / لهد ، لهدا = پوخته  می کنی = پخوې .

 حالا به ګونه فشرده برای بدست اوردن  واژه مورد نظر ( یلدا ) اغاذ میکنیم !

ما در مصدر (ایک = امدن = راتلل ) ،

برای مفرد مخاطب فعل (یې= بیا = راځه)  را بدست اوردیم !

همچنان در مصدر ( لدیک = پوختن= پخول ) ، فعل ( لد ، لدا= پوخته کن = پوخ یې کا) را بدست اوردیم.

حال مشاهده نمائید ،که واژه مورد نظر مان (یلدا) چه ګونه بدست میاید :

یې = بیا،بیائید = راځه +  لد،لدا = پوخته کن = پوخ یې کړه .

دری/ فارسی:

یی + لدا= ییلدا / یلدا !

از لحاظ فونیتیک  برای اسان تلفظ کردن واژه ترکیبی ( ییلدا) یک حرف(ی)  حذف شده ، واژه ترکیبی به ګونه (یلدا ) بدست میاید !

یلدا = بیا ، بیائید پوخته کن ، پوخته کنید .

که صد در صد واژه یې ترکیبی بدست امده ، با واژه (یلدا) باستاني آریایې مورد بحث مطابقت شکلی داشته و دو رویې یک سکه اند !

برعلاوه ان :

در زبان باستان پشایې/آریک مادر زبانهای هند و اروپایی ،مصادر  مشابه ، با معانی ومفاهیم ګونا ګون  نېز وجود دارند ، که از لحاظ شکل با ( یلدا) یی مورد نظر مشابهت دارند مانند :

– لېک ،لهیک = یافتن = میندل فعل  مفرد مخاطب ( لد، لهد = پیداکن ، ویې مومه ، پېدایې کړه ) ، (لدا ، لهدا = پیدایش کنید= ویې مومئ، پېدا یې کړئ) .

– ⁠-لیک ، لهیک = مردن= مړکېدل) ، فعل مفرد مخاطب ( لد، لهد = بمیر = مړشه ) جمع مخاطب ( لدا ، لهدا = بمیرید = مړه شئ ) .

برعلاوه ان در زبان باستان پشایې واژه بسیار زیبا و پر  از مفاهیم ( لد ، لدي ، لهدي =  پوخته و ابدیده کردن پارچه یې اهن و فولاد را ګویند ، که در کره اهنګر نزدیک به مزاب شدن رسیده وبعدآ  اهنګر با دستان استادانه و همکاران کوبنده اش ، از ان وسایل مورد نظر میسازند ، حتی ګاهی نیز دو پارچه اهن وفولاد را باهم در نتیجه یې حرارت مورد نظر قاطی مینمایند ،که این عملیه را در زبان وادبیات پشایې    ( لد، لدي ، لهدي = پوخته = پوخ ) مینامند !

حالا اګر ما با افعال  بدست امده در زبان وادبیات زبان باستان پشایې/آریک ، با افعال  (لد، لهد، لدا، لهدا )  واژه ( یې = بیا = راځه ) را باهم بنویسیم ، شکل واژه ترکیبی مورد نظر مان :

(یې+ لد، لدا، لهد، لهدا …..)را به ګونه درست ودقیق

( یې + لد،لدا…..= ییلدا ) اګر از دو حرف (ی) یک حرف (ی) را بنویسیم واژه (یلدا) دراز ترین شب  سال یعنی شب اول ( جدی ) را ،که از زمان باستان در فرهنګ آریائیها از ان یاد اوری وتجلیل میګردد ، از بې معانی بودن واژه،  به معنا دارشدن ان موفق شدیم !؟

امید واریم  فرهنګیان عزیز و  استادان ادبیات زبان ها ، درباره نظریات خویش را جهت درست شناسایی واژه ( یلدا )  به خوانندګان وعلاقمندان شریک سازند !

با احترام .

احمدجان « ماڼو ».