رابطه سیاست با بودجه / رخسار ملکزاده

مقدمه: 

تعریف بودجه :تخمینی از درآمد و هزینه در طول یک بازه زمانی در آینده بودجه نام دارد. بـودجه می‌تواند برای شخص، خانواده، گروهی از افراد، کسب‌وکار، دولت، کشور، سازمان‌های چندملیتی یا تقریباً هر چیزی که درآمد کسب و پول خرج می‌کند، ایجاد باشد. بـودجه یک مفهوم دراقتصاد خرد است که معاوضه یک کالا در عوض کالای دیگر را نشان می‌دهد.

یا به عبارت دیگر بودجه عبارت از سند قانونی دولت است که در آن جمیع عواید و مصارف برای موعد معین معمولا یکسال تعیین گردیده و انعکاس دهنده تمام فعالیت ها و انکشافات در ساحه های اقتصادی ، اجتماعی ، دفاعی ، کلتوری و سیاسی میباشد(مقرره بودجه افغانستان).

تاریخچه بودجه در افغانستان 

از زمان سلطنت احمد شاه ابدالی که به امور مالی اهمیت بیشتری قایل شدند. برای اولین باردرسال ۱۱۴۰ شمسی درکنار سایر تشکیلات دولت شعبه‌ای بنام همایون اعلی ( وزارت مالیه امروزی ) تاسیس شد ومتصدی این امور سردار عبدالله خان پوپلزی که بنام دیوان بیکی یاد میشد مقرر گردیده ولقب دیوان بیکی باگذشت زمان به« مستوفی المالک» تبدیل شد . صلاحیت وی به اندازه صلاحیت وزیر مالیه امروزی بود. مستوفی المالک باقدرت آمرانه خودسایر امورمالی وحسابی ولایات را وحدت وانسجام داده مراقبت ونظارت عمومی را بدوش داشت.

مسایل مالی واداری همانند سایر موارد دیگر با وضع سیاسی و اجتماعی بستگی دارد. در سال 1298هـ .ش پس از حصول استقلال افغانستان، دوران حیات نوین افغانستان آغاز گشت و در همین زمان تشکیلات سیاسی ، سیستم حکومتی ، نظام اداری وسیاست خارجی پایه گذاری شد. اصلاحات در عرصه بهبود وضع مالی و اقتصادی، آموزشی و مدنی آغاز شد. در این سال ها تشکیلات دفاعی و امنیتی ، تعمیم معارف و امور بهداشت، مخابرات و مواصلات، اصلاح  زراعت و آبیاری و تاسیس کارخانه ها، استخراج معادن ، توسعه تجارت ،ایجاد بانکهای مرکزی و سایر بانکها ، تصدی های دولتی و خصوصی آغاز گشت.

قبل از 1289هـ ‌ش حسابات دولت شکل بسیط داشت و این حساب ها دفاتر “روزنا مچه” و “اوارچه” بود که به ارقام و سیاق ترتیب میشد . نظام بودجه در آن وقت وجود نداشت   در سال 1299 هـ ش اصول اداری ایجاد شد . اصول اداره صورت پیشرفته و کامل نداشت و مطابق شرایط و نیاز آن زمان بود .تا سال 1303 بر اساس این اصول حسابهای “سال تمام” با اسناد آن در پایتخت تمرکز می یافت. در سال 1303 اصول شهریه جانشین اصول دفتری شد . بر مبنای اصول شهریه ترتیب اسناد و حسابات به شکل ماهوار شد.  در سال 1315 به مشوره ژینومانچولی ایتالیایی ، تحولات در سیستم محاسبه دولت وارد آمد .ترتیب اسناد به شعب اجرائیه و کنترول ومحاسبه آن به دوایر محاسبه محول شد.

پس از استقلال افغانستان تشکیلات اداری تعدیل گردید. در ابتدا برای پیشبرد امور نهاد هایی به نام نظارت و وزارت تاسیس گردید. یکی از این نهاد ها وزارت مالیه بود. نمایندگی های آن در مر کز و ولایات تشکیل گردید . نمایندگیهای مالی در ولایات ،نایب الحکومه و “مستوفیت” ها بود. در محلات ماموریت مالیه تعیین گردید. که امروزه این نمایندگیها به همین نام باقی مانده اند که وظیفه اداره مالیات دولت در ولایات را برعهده دارد.

از سال 1298 شمسی بدین سوی درتشکیلات  اداری دولت های افغانستان یعنی یکصد سال قبل ازامروز جایگاه خودرا تحت عنوان وزارت مالیه داشته است. از زمان امان الله خان تاکنون فرایند بودجه و اداره مالی درافغانستان رویکرد و روشهای گونا گونی را پشت سر گذاشته است که در پژوهش حاضر مجال طرحش نمی باشد. امروزه ریاست بودجه که یکی از شعبات مهم این وزارت است وظیفه اصلی تدوین لایحه بودجه را برعهده دارد. در تدوین و تنظیم بودجه نهادهای گوناگون دولتی، نقش مؤثر و معینی دارند.

در این مقاله موضوع بحث ما در رابطه سیاست با بوجه است که در اول میخواهم تعریف از سیاست داشته باشم .

تعریف سیاست 

سیاست عبارت از تطبیق ، تلاش ، تفکر به صورت فردی و جمعی و به عهده گرفتن اداره امور کشور به نحوه که در مسیر تحقیق آن افراد جامعه به آرمان های خویش برسد.

و یا کوتاه باید گفت: سیاست از راه غیر قانونی، رسیدن به هدف میباشد (رخسار ملکزاده).

رابطه میان بودجه و سیاست 

بودجه بیانگر سیاست دولت است و بودجه ریزی یکی از ابزار های نظام سیاسی است که تحت مجموعه ابزار نظام سیاسی قرار دارد. بودجه حیاتی ترین عنصر حفظ ثبات در یک کشور به شمار میرود و معمولا به صورت کامل از منابع داخلی تعیین میشود . بودجه عمده ترین ابزار سیاست مالی به شمار میرود.

نقش بودجه در امر ایجاد تعادل اجتماعی و هماهنگی میان وضع مالی طبقات متفاوت اجتماع حایز اهمیت است، امروزه قسمتی از مخارج دولت به هماهنگ نمودن توانایی مالی طبقات مختلف جامعه اختصاص میابد. بودجه عمده ترین ابزار توسعه برنامه ها و سیاست های دولت است .

کلیرلاکهرت مدیر اجرایی انستیتیوت مؤثریت دولت و یکی از مولفان کتاب نجات دولت ها از ناکامی Fixing Failed States  میگوید که نظام مالی عمومی در حقیقت توانایی یک دولت در ایجاد و مدیریت درآمد ها بالا است و از اهمیت ویژه در بقا و مؤثریت یک دولت برخوردار است .

به نظر خانم لاکهرت ، یک نظام شفاف و قانونمند مالی در مشروعیت بخشیدن به دولت و ایجاد ثبات در یک کشور به مراتب بیشتر از یک نظام متکی بر کمک های خارجی مفید است .

بودجه بندی امری حساس و دقیق است که نتیجه تصمیم سیاستگذاران ، در مورد اینکه برنامه ای را تامین مالی کنند یا نکنند ، میتواند مردم را عمیقا تحت تاثیر قرار دهد و زندگی مردم را دگرگون سازد .تصمیمات بودجه ای معمولا بر اساس تصمیمات سیاسی اخذ میشود گاهی تجزیه و تحلیل های که در این مورد صورت میگیرد فقط نوعی ابزار دفاعی در فرایند تصمیم گیری است . گاهی امور سیاسی در بودجه بندی ، به صورت  خشن جلوه گر میشوند و گاهی نیز تحت تاثیر عقل و دید گاه های اخلاقی قرار میگیرند . تصمیماتی که در برگیرنده ارزشهای پیچیده ای همچون امنیت ملی، منافع ملی، دفاع ملی و ارزشهای ملی هستند، غالبا با کمترین تجزیه و تحلیل مورد حمایت قرار میگیرند، اما این نوع تصمیمات، آنهایی هستند که باید اتخاذ شوند، زیرا در بودجه بندی دولتی زمانی به تجزیه و تحلیل ها توجه میشود که برای بازیگران سیاسی از اهمیت برخوردار و در معیار های آنها کاربرد داشته باشد . در آن هنگام نیز از آنها صرفا به صورت ابزار های دفاعی استفاده میشود که برای تشویق و تحریک دیگر بازیگران سیاسی به کار میرود.

بودجه دولتی بشدت تحت تاثیر آرمانهای سیاسی روز است. بعضی از این آرمانها در طول زمان تغییر میکنند، اما آرمانهای جدید در برگیرنده مسایل امنیت ملی، انرژی، محیط، فقر، تورم و رکود اند. سیاستگذاران که در باره بودجه تصمیم گیری میکنند دقیقا از آرمانهای سیاسی باخبرند، زیرا موضع گیری آنها در مورد آن آرمانها در رای دادن مردم به نفع یا علیه آنها تاثیر میگذارد. بنابرین سیاستگذاران میخواهند چگونگی ارتباط بودجه با آرمانها را بدانند . تعجبی نیست که غالبا در رابطه با آرمانها ، توجیهات بودجه ای مطرح میشوند.

طرح پیشنهادی یا بودجه دولت غالبا عامل مهمی در تصمیم گیری های دولتی است و کیفیت ارائه آن نیز بازتاب شایستگی مدیریتی برنامه تلقی میشود . وضع و تصویب قوانین (سیاستگذاری) وظیفه قوه مقننه است و اجرای اداری آن به قوه مجریه محول شده است . این در حالی است که کارهای اداری و سیاسی در بیشتر موارد به هم آمیخته اند و جدا سازی آنها از یکدیگر دشوار است، بعلاوه در رده های بالای دستگاه های اداری کشور، مقام های اداری و مقام های سیاسی یکی هستند. چنانکه وزیر در عین حال که مقام اداری است ، مقام سیاسی نیز محسوب میشود.

میتوان گفت که سیاستگذاری ، بودجه بندی و تصویب بودجه ، ابزاری برای برنامه ریزی است و اجرای بودجه ، یعنی صرف اعتبارات مصوب ، ابزار سازماندهی ، هماهنگی و رهبری است و سرانجام کنترول بودجه ای ، ابزار نظارت مدیریت است .

تاثیر اقتصاد بر بودجه تحول بودجه بیش از آنچه که تحت تاثیر تیوری های اقتصادی حرکت کند ، وابسته به شرایط ویژه اقتصادی جوامع بوده است. این شرایط ویژه ، نقش و دخالت دولت را نیز تعیین کرده است.

به نقل از گزارش بی بی سی : دولت از طریق افزایش یا کاهش عواید و مخارج خود به وسیله بودجه میتواند در تحقق هدف ها مؤثر باشد.

درحال حاضر کل بودجه توسعه ای و نصف بودجه عادی افغانستان از محل کمک های جامعه جهانی تامین میشود.