رتبه و مقام مارشالی به نادر خان چه وقت و

رتبه و مقام مارشالی به نادر خان چه وقت و توسط چه کسی اعطا گرديد؟

(از لابلای اسناد آرشيف انگلستان)

رتبۀ مارشالی در بعضی از کشور ها عاليترین رتبه نظامی ميباشد. اما در قانون اساسی افغانستان و قانون امور ذاتی افسران،  که مهم‌ترین قانون نظامی این کشور ميباشد، رتبۀ مارشالی وجود ندارد، بلکه اعطای اين رتبه و مقام نظر به سليقه های سياسی و اهداف خاص صورت گرفته، آنهم بدون شرایط خاص مانند قوماندانی وکاميابی بزرگ يک جبهۀ جنگ، آموزش عالیتر نسبت به دیگر نظامیان کشور، داشتن علم سوق و اداره استراتژیک، نوشتن اثر علمی برای اردوی کشور، و متهم نبودن به جرايم جنگی و جنایی.

هموطنان ما با نامهای سه مارشال افغانستان و تا اندازۀ به دلايل اعطای مقام و منصب مارشالی به  آنها و کارنامه هايشان  آشنائی دارند:

1. مارشال شاه وليخان، برادر نادرخان و کاکای محمدظاهر شاه، پادشاه پيشين، بخاطری رتبۀ مارشالی گرفت که کابل را از چنگ رژيم سقوی کشيد و فاتح کابل شد، اما مردم کابل او را به طنز ” کابل گیرک” می گفتند.

راجع به شاه ولی خان معروف است که وقتی فهرست معاش جنرالان اردو را تا آخر خواند ناراحت شد، انگشتش را بالای خط آخر فهرست گذاشت و بالای مدیر مربوطه داد زد که ” جمعه گل کدام جنرال کلانکار است که معاشش از مه کده که مارشال هستم، زیاد است؟”

مدیر گفت که  ” صایب! جمعه گل نیست. جمع کل است. یعنی مجموع معاش جنرال های اردو. “

2. مارشال قسيم خان فهيم معاون پیشین آقای حامد کرزی که پس از کشته شدن احمدشاه مسعود، قوماندان نیروهای ائتلاف شمال شد.
3. مارشال عبدالرشید دوستم که براساس توافق حکومت جدید میان آقایان اشرف غنی و عبدالله عبدالله به اين درجۀ نظامی دست يافت..

شايد باورکردنی نباشد که در تاريخ افغانستان مارشال چهارمی هم وجود داشته و شاه ولی خان اولين مارشال کشور نبود. از لابلای اسناد آرشيف انگلستان به مشاهده ميرسد که اولين مارشال افغانستان نادر خان بوده ولی بنا بر دلايل خاصی اين مارشال، چون يکشبه بر کرسی پادشاهی تکيه زد، ازين منصب و اعزاز استفاده ننمود.

در مضمون قبلی تحت عنوان « رويداد های اسرار اميز و دست های مرموزی که در ده روز نادرخان را به پادشاهی رساند»  از دو تلگرام مرموز و اسرار اميزی پرده برداشتيم  که در هردوی آن حتی قبل از وارد شدن نادرخان به وی رتبه و منصب مارشالی داده شده است:

• در تلگرام مرموز اول که به اصطلاح ازطرف وزارت خارجه افغانستان راجع به فتح کابل به دنيا فرستاده شده است ميخوانيم که «پادشاه آيندۀ افغانستان توسط  لويه جرگۀ از نمايندگان ملت انتخاب خواهد شد. مارشال نادر خان فردا وارد کابل خواهد شد». (تلگرام شماره ۵۷۰ مؤرخ ۱۶ اکتوبر ۱۹۲۹ مقامات ايالت سرحدی شمال مغربی  ).
• در تلگرام مرموز دوم  که از داير شدن  لويه جرگه  [؟] و انتخاب نادرخان به پادشاهی [؟] ميخوانيم که «به تعقيب تلگرام ۱۴ اکتوبر  وزارت خارجۀ افغانستان افتخار دارد به اطلاع برساند که مارشال محمد نادر خان بتاريخ ۱۵ اکتوبر به پايتخت افغانستان رسيد و به خاطر فداکاری های بزرگ و خدمات درخشانش توسط نمایندگان ملی افغانستان به اتفاق آرا به رسمیت شناخته  شده و به عنوان پادشاه افغانستان اعلام  و بیعت شد». (کاپی رها شدۀ تلگرام وزارت خارجۀ افغانستان از کابل  به وزارت خارجۀ انگلستان، لندن).
• تلگرام سومی که در آن مارشالی نادر خان ذکر شده است، راجع به اعلان پادشاهی نادر خان در عيدگاه و بلند کردن بيرق شاهی بر خانۀ فتح خان طلائی [در باغ علی مردان] ميباشد. (تلگرام شماره ۱۱۵ مؤرخ ۱۸ اکتوبر ۱۹۲۹ معاون دفتر استخبارات ايالت سرحدی شمال مغربی، پشاور.)

آيا با ملاحظۀ اين تلگرام  ها و ثابت شدن ملاقات شاه ولی خان  و نادرخان با «رحمت» چوکيدار يا سرپرست سفارت انگليس، مشکل است  بدانيم اين رتبۀ مارشالی به سردار نادر خان چه وقت و توسط چه کسی داده شده است؟

قابل يادآوريست که برخلاف خاموشی مطلق خاندان مصاحبان ،  مؤلفين متعدد غربی در آثار شان برای نادر خان از لقب مارشالی استفاده نموده اند. مثلا در صفحۀ ۴۵۹ کتاب The Oxford Handbook of Islam and Politics اثر جان ايسپوسيتو و عمادالدين شاهين ميخوانيم که «بعد از گرفتن کابل، يک لويه جرگه [؟] (يک اجتماع بزرگان قومی  و مقامات مذهبی)،  فیلد مارشال محمد نادر را پادشاه اعلام کرد». (The Oxford Handbook of Islam and Politics، صفحه ۴۵۹).

منابع:

• اسناد آرشيف انگلستان، تلگرام شماره ۵۷۰ مؤرخ ۱۶ اکتوبر ۱۹۲۹ مقامات ايالت سرحدی شمال مغربی .
• کاپی رها شدۀ تلگرام وزارت خارجۀ افغانستان از کابل به وزارت خارجۀ انگلستان، لندن.
• اسناد آرشيف انگلستان، تلگرام  شماره ١١٢ مؤرخ ١٧ اکتوبر ١٩٢٩ معاون دفتر استخبارات پشاور L/P&S/10/1301)
• The Oxford Handbook of Islam and Politics، John L. Esposito, ‎Emad El-Din Shahin · 2013.

(پايان)