په سیکانو کې پګړۍ تړلو د دود مخینه

چې دستار تړي هزار دى، د دستار سړى په شمار دى.

«خوشال بابا»

څنګه چې پګړۍ د ملي کالوی یوه برخه ده، نو تعارف ته یې اړتیا نه ونیم، هسې دومره یادونه یې کوم چې، اوس که ځوانان یې د شوق، ډول، سیالې، سپین ږیري د عادت له مخې په سر وی له دې سره یې د دود لا ژوندی ساتلې دی. خو پخوا لا د تېرې پېړۍ تر نیمایې پورې، پګړۍ د تړلو وياړ او توان یواځې درباري لوړ پوړو سردارانو، پوځي افسرانو، لويو خانانو او ملکانو او دیني روحانيونو په برخه ؤ او هغې د معنوې ارزښت تر څنګ، چې په ټولنه کې یې خپل خاوند د عزت درجه ټاکله، دا د پوښاک یو لوړ بیه توکی ام ګڼل کیده‌ چې د غټو معاملو په ترڅ کې به، د نذرانې او سوغات په نامه په بډو وهل کیده. دا ام باید د پامه وه نه غورزول شي چې پګړې د خاورو او دوړو نه، ویښتانو د خوندي کولو پاره او د ژمي په يخنې کې د سړې هوا او د اوړي په ګرمې کې، لمر د سوځنده وړانگو په وړاندې غوره دفاعي وسیله ده، په همدې دلایلو نوموړې ته د نړیوال کلتوري ارزښتونو په نوملړ کې، د اپریل(۱۳) نیټه ځانګړی شوه، لرغونپوهان ګرچې پګړۍ تړلو د دود تاریخي ټاټوبې هند ګنې او په ویناوو یې چې، د هغه ځای نه د۱۴م. پیړۍ په اوږدو کې، منځنې اسیا، عربې او شمالې افریقایې هیوادنو پورې د ترکانو په لاس خپور شوی. په اند مې په دې اړوند بده به نه وي که دجامو ستایل او ژبپوهنې د اړخه څخه او د تورو په ریښه کې، څیړنه لږ په غور سره ژوره شې، ښایې جوته به شې چې د دغه دود مورنی وطن افغانستان او له هغه ځای نه یې هند او د نړۍ نورو وچو ته سرچینه اخیستلې ده، د بیلګې پاره پګړۍ (پګ+ړۍ)* او د پګړۍ معادل یا بله بڼه، پکول (پک+ول)، پښتو کې د «پک» ګڼ مثالونه او متلونه شته، مثلاً «دوه پک، هغه ام سره ورک» او یا «د پک په سر ویښته دې، په شمار څلور شپېته دې»، بیا هم که فرضاً د هند نه یې سرایت کړې وی، مالومه ده چې، د هوا له لارې په الوتکه کې وړل شوی نه دی، بیا ام د افغانستان له لارې نورو ملکونو ته تللی، نه لکه د ځینو په انګیرنه چې د عربو نه راغلي.

خیر د مطلب نه لری نه ځم.

کله چې د ۱۶م. پېړۍ په لومړنۍ نیماي کې، هندوانو او مسلمانانو تر منځ عقیدوی او دې سره موازي د مغلو او افغانانو تر منځ توکمیزو شخړو په تودخه کې، د دینې کرکو او قومي دښمنیو اور بل شو، د نا امنې په همداسې کړکیچنه فضا کې، «نانک بابا» د مسلمان «مردان» او هندو «لالو» په ملګرتیا، د ولسونو تر منځ د روغي او یو بل زغملو په موخه منځګړتوب ته مټې بډ وهلی، د روایتونو له مخې نانک بابا سربېره په دې چې ډیر ځیرک او ژبه ور ویاند ؤ، لاکن چا یې پیغام ته غوږ نه ایښوده، خلکو د پام راړولو په وجه، مردان خپله دودیزه د مزرو اودل شوې په خولې تړل شوې شمله وره پګړۍ ورته په سر کیښوده او په تندې یې د هندوانو په دود لالو سور خال راښکود او په دې مهارت یې ښاریان وهڅول چې د هغه په مدار تاو شي، همدا ډول ورپسې غونډو ته به هم پیل کې مردان رباب غږولو په هنر خلک راټولول، بیا به نانک بابا په همهغې جامو کې وینا کوله او لالو به هغه د ویناوو مهم ټکې په لیکلې بڼه یاداښتول، چې د دې نووښت په پایله کې سیکانو راتلونکې لوی کاروان ټوکیدو ته بڼسټیزه لار پرانیستل شوه او په سر پګړۍ او په تندي د سور خال دود، د نانک بابا له مړینې(۱۵۳۹م.) نه ورسته ام، د هغه تر پنځم ځایناستې پورې (۱۶۰۶م.) د ګورو(خلیفه) په مقام وساتل شو او تر همهغه پړاو پورې، دا د هندو او مسلمان د سمونپالانو ګډ، یوه غیرې سیاسي او پوځې خوځښت ؤ‌ چې، اکثریت غړی په دیني زده کړو بوخت وو او د عربې «تالب» په معادل سانسکرت کې دینې زده کړیال ته «سیک» وایې، په دی اساس دوی سیکان ونومول شول، دوې د سولیزې مبارزې نهایې هدف ام، نه د نوې دین پنځول ؤ، بلکې د عدالت او مساوات تر توغ لاندې په ګڼ مذهبیزه هندو ټولنه کې د ادیانو او وارنوګانو (طبقاتو) تر منځ د نفرتونو او توپیرې پولو ویجاړول وو، خو دوې لا د ۱۶پېړۍ تر ۷ مې لسیزي پورې، خپل مرکز ودانولو پاره د یو غیران عایداتې منبع او د یوه لویشت ځمکې د ملکیت قواله نه لرده.