آزاد خان افغان

“آزاد خان افغان: شهریار ایران و فرمانروای آذربایجان”
آزاد خان کی بود و چه وقت و در کجا پادشاهی کرد؟
غرض معلومات بیشتر به لنک ریفرنس ها در اخیر متن مراجعه شود.
آزاد خان د سلیمان خان غلجی زوی، په ۱۷۰۵زیږیدیز کال کی د غزنی اندړو کی نړی ته سترگی پرانستی. کله چی کابل نادر افشار کابل کی وه، ځواکونو سره یی یوځای شو او هغه سره یی هند ته لشکرکشیو کی برخه واخیسته.
آزاد خان یو زړور افغان جنرال او پادشاه وه چی فارس او آذربایجان کی یی ۵ کاله پادشاهی وکړه او د افغان هوتکیانو برم یی بیا راژوندی او په خپل نوم یی سکه ووهله.
آزاد خان افغان چی یو معتدل او عادل پاچا وه چی په ۱۷۸۱لمریز کال د ۷۶ کلو په عمر نړی څخه سترگی پټی، او په شیراز کی خاورو ته وسپارل شو.
اروا دی ښاده، د سترو کارونو یاد دی تلپاتی او جنت دی ځای وی.
🇦🇫
آزاد خان پسر سليمان خان از غلجایی های اند‌ړ غزني افغانستان بود که در سال (۱۷۳۸م) زمانی که نادر افشار در کابل بود٫ با نیروهایش پیوست و در لشکرکشی های او به هندوستان شرکت کرد. نادر افشار آزاد خان را نزد امير اصلان قرغلو حاكم آذربایجان فرستاد که از آن پس در آذربایجان مقیم گشت. زمانیکه نادر افشار به سن ۵۸ سالگی از طرف جنرال هایش در قوچان به قتل رسید، آزاد خان افغان شخص دوم امیر اصلان قروغلو افشار والی آذربایجان بود.
آزاد خان افغان و احمدشاه ابدالی دو شخصیت بزرگ و مطرح سیاسی افغان اند که در قرن ۱۸ می زیستند. پس از قتل نادر افشار در سال ۱۷۴۷م، احمد شاه ابدالی طرف قندهار رفت و امپراطوری افغانستان را بنیاد نهاد و آزاد خان افغان در آذربایجان با ۱۲۰۰۰ لشکرش که اکثر شان غلجایی ها بودند اعلان پادشاهی کرد.
آزاد خان نامدارترین شخصیت مطرح سیاسی افغان در فارس و آذربایجان است.
آزاد خان ۱۷ سال مسن تر از احمد شاه ابدالی و صاحب تجربه نظامی و سیاسی زیاد بود. آزاد خان برای استحکام سرحدات ایران در مقابل امپراطوری های روس و عثمانی، مناطقی شامل قسمت های غرب افغانستان امروزی تا مناطق شمال ایران، اصفهان، شیراز، آذربایجان، ارمنستان، جیورجیا (گرجستان) و کُردستان را تحت اداره خویش درآورد.
آزاد خان با لشکریان افغان اش مدتی را در ساوه و قزوین بسر برد و سپس بطرف آذربایجان رفت. در این هنگام سرداران آذربایجان هریک علم استقلال افراشته و با یکدیگر در جنگ و جدال بودند. چون شنیدند که آزاد خان به آذربایجان آمده همه دروازه های دوستی را بروی وی باز کردند. چون آزاد خان شخص عادلی بود که هیچکدام آنها با وی خصومت نداشت. هر یک او را که در بین شان بیگانه بود و حیثیت مهمان را داشت، بطرف خود میکشید. چنانچه یک عده سرداران افشار به اتفاق هم با آزاد خان متفق شده و به وی لقب سرداری دادند. این واقعات در حوالی سال ۱۷۵۰م اتفاق افتاد.
بالاخره آزاد خان بعد از ۳ سال رزم و ستیز پیروز گردیده و اصفهان پایتخت امپراطوری صفوی را تسخیر نمود.
آزاد خان طبع معتدل و آرام داشت و همیشه هنگام پیروزی در نگهداری آبروی مردم و عفت زنان لشکر شکست خورده کوشش فراوان میکرد.
گرچه وی جنگ های متعددی با کریم خان زند که مدعی سلطنت ایران بود داشت ولی در اخیر دست دوستی با هم دادند.
در بهار ۱۷۵۴م که آزاد خان بار سوم بر کریم خان زند پیروز شد و آخرین متحدان کریم خان زند از وی رفتند. کریم خان زند با عدهٔ معدودی از سپاهیانش برای نجات زنان و اموال شان به جنگ مختصر پرداختند مگر لشکریان افغان مزاحم زنان نشدند و گذاشتند تا زنان همراه با مردان شان پا به فرار نهند.
اینگونه سلوک موجب گردید که کریم‌ خان زند که زمانی دشمن سرسخت وی بود٫ نیز جانب وی را نگه دارد و با احترام با او رفتار کند.
رستم‌ الحکمأ (محمدهاشم آصف) نیز او را سردار عادل، مهربان و دلیر مید‌اند و میگوید وی اجازه نمیداد که سربازان سنی مذهب او شیعیان را بیازارد.
آزاد خان که آرزوی احیای دوبارهٔ سلطنت از دست رفتهٔ هوتکی ها در ایران را در سر می پرورانید، جلب حمایت همه اهالی را ضروری میدانست.
ابتدا موقعیت خویش را در آذربایجان تثبیت و قلعهٔ نظامی ارومیه (Citadel of Uremia) را پایگاه خود قرارد داد.
بعد از تسلیمی کرمانشاه بفكر تسخیر تمام مناطق آذربایجان به شمول مناطق تحت نفوذ امپراطوری روس ها افتاد.
تیموراز (Taymoraz) پادشاه جیورجیا و پسرش هراکلیوس (Heraclios) به آذربایجان حمله کردند ولی آزاد خان بعد از جنگ سختی آنها را شکست داده، جیورجیا (گرجستان) را فتح و خواهر هرقل (هراکلیس) را به زنی گرفت.
آزاد خان جنگ های متعددی با کریم خان زند، مدعی سلطنت ایران، داشته و
در بهار ۱۷۵۴م بار سوم بر وی پیروز شد. زمانیکه آخرین متحدان کریم خان زند از وی رفتند و او با عدهٔ معدودی از سپاهیانش برای نجات زنان و اموال شان به جنگ مختصر پرداختند مگر لشکریان افغان مزاحم زنان نشدند و گذاشتند تا زنان همراه با مردان شان پا به فرار نهند.
آزاد خان زمانیکه اصفهان پایتخت امپراطوری صفوی را تصرف و تاج شاهی را بر سر گذاشت، سکه بنام خود ضرب زد که نقش سکه اش این بیت بود:
تا که أزاد در جـهــــــــان باشد
سکه اش صاحب الزمان باشد
تاجپوشی وی یکبار دیگر عظمت از دست رفتهٔ هوتکی ها را در فارس احیا کرد.
نویسندهٔ رستم التواريخ (محمد هاشم آصف) در بارهٔ مراسم تاجگذاری آزاد خان در اصفهان چنین مینویسد:
والاجاه آزادخان با سپاھی بیحد افغان، ازبک، بلوچ، افشار، ُکرد، لر، عرب، مکرانی، سنجابی و عراقی، با استقبال اھل اصفھان مواجه گردید. همه امر و نهی و حکم آزاد خان از روی عدل، انصاف، رحم و مروت بوده… و به عدالت و مساوات پادشاهی میکرد.
در سال ۱۷۵۴م آزاد خان بار سوم بر کریم خان زند پیروز شد و آخرین متحدان کریم خان زند از وی رفتند. کریم خان زند با عدهٔ معدودی از سپاهیانش برای نجات زنان و اموال شان به جنگ مختصر پرداختند مگر لشکریان افغان مزاحم زنان نشده و گذاشتند تا زنان همراه با مردان شان پا به فرار نهند.
اینگونه سلوک موجب گردید که دشمن سرسختش٬ کریم‌ خان زند جانب وی را نگه دارد و با احترام با او رفتار کند.
آزاد خان در سال ۱۷۵۷م پس از شکست از دست نیروهای قاجار به آذربایجان و سپس به بغداد پناهنده شد. در سالهای به بغداد (۱۷۵۹ -۱۷۵۸م) اکثر سربازان و مهاجران غیرنظامی وی توسط حاکم قاجاریان در مازندران و سپس توسط زندیان قتل عام شدند.
در خلال سال های (۱۷۶۰م – ۱۷۵۹م) آزاد خان یکبار دیگر به تشویق سلیمان پاشا بغداد و هراکلیوس گرجستانی تلاش کرد تا دوباره بر آذربایجان مسلط شود ولی متحدان قبلی وی باهم متحد شده و آزاد خان را در مراغه شکست قاطع داده و آزاد خان برای ۲ سال در دربار هراکلیس در تبلیسی جیورجیا زندگی کرد.
در سال ۱۷۶۲م که کریم خان زند تمام شمال ایران را تحت تسلط خویش آورده بود٬ ضمن ارسال نامه ای از آزاد خان دعوت کرد که در سال های اخیر زندگی اش به شیراز برگرشته و در آرامش زندگی کند. آزاد خان که پیر و ناتوان شده بود دعوت کریم خان زند را قبول و به شیراز برگشت.
آزاد خان افغان در سال ۱۷۸۱م به سن ۷۶ سالگی در شیراز چشم از جهان بست و در همانجا بخاک سپرده شد. گرچه وی وصیت نموده بود که پیکرش به افغانستان انتقال یابد ولی نسبت دلایل سیاسی این کار انجام نشد.
آزادخان افغان، جنرال شجاع و شاه دلیر افغان بود که با شکست دادن امپراتوری صفویه به مدت پنج سال بر مناطق ایران و آذربایجان حکومت کرد.
روح این ابرمرد تاریخ شاد، یاد کارنامه هایش جاودان و بهشت مکانش باد.
ناصر اوریا * ۵ جون ۲۰۲۳ – تکزاس Naser Oria
لنک: دایرٰ‌ة المعارف ایرانی Encyclopedia Iranica
https://www.iranicaonline.org/articles/azad-khan-afgan-d
لنک کتاب‌  (آزاد خان افغان: شهریار ایران و فرمانروای آذربایجان)
تألیف: انجنیر نجیم آزادزوی
https://drive.google.com/…/1xa8Q6N9GHsZLWs…/view…
لنک: Journal of Historical Study of War
https://hsow.journal.araku.ac.ir/article_246264.html?lang=en