ملیتونه او که قومونه/ خوشال خلیل

زموږ یو شمېر ورونه په ناپوهیدلي ډول په افغانستان کې میشتو قومونو ته د ملیتونو اصطلاح کاروي. د ملت حقوقي او سیاسي تعريف ټولو ته معلوم دی، چې د خلکو هغې مجموعې ته ويل کېږي چې په يوې جغرافیایی محدوده کې ګډ ژوند لري. له لغوي پلوه ملت اسم دی او ملیت یې صفت دی، چې په انګريزۍ کې ملت ته نیشن وايې او صفت ته یې نشنلټي ويل کېږي.
ددغه ټکي ناسم کارول له هغه وخته پيل شول چې زموږ شوروي پلوه رژیم د پخواني شوروي نه په تقلید دلته د ميشتو قومونو له پاره هر یو ته جلا جلا د ملیت ټکی وکاروو او د ملیتونو د چارو وزارت یې ورته جوړ کړ. زموږ تاريخ لیکوونکی او اګاه خلک په اتفاق سره په دې باور دي چې افغانستان کې د قومونو ترمنځ اختلاف له همدې ځایه راولاړ شو، لوی شو او بالاخره د ډاکټر نجيب رژیم په رانسکورلو کې یې مهم نقش ولوبوو.
پخوانی شوروي اتحاد له پنځلسو جمهوریتونو جوړ وو، يانې شوروي کې پنځلس ملتونه راټاله شوي و، او دهغه وخت شوروي رژیم هر يو د جلا ملت په توګه منل، هر جمهوریت یو سیمبولیک جمهور رییس درلود او په خدماتي چارو کې يې څه ناڅه خپلواکي درلوده، چې د پنځلسو جمهوریتونو دغه اتحاد د انټرنالسیونالیستي اهدافو د پرمخ بیولو په خاطر توجیه کېده.
کله چې په افغانستان کې د شوروي پلوه حکومت پر ضد مقاومت زیات او شورویان یې په کنټرول کې پاتې راغلل، د يو پروګرام له لارې یې په افغانستان کې وغوښتل هر قوم ته د جلا ملیت نوم وکاروي. څو په دې توګه لږ ترلږه غير پښتنو قومونو ته دا احساس ورکړی چې اوس نو له هغه پخواني ستم خلاص شوی او هر یو مستقل هویت پيدا کړ. دا طرحه هم ناکامه په دې شوه چې اوبه له ورخه تیرې وې.
له هماغه راهيسې تراوسه لا هم په غلطه زموږ سیاسي ادبیاتو ته دا ټکی راننوتی دی، ډير هوښيار او اګاه ورونه يې په ناپوهيدلي ډول کاروي، له همدغې نيمګړتیا ته په پام له نیکه مرغه د اوسني اساسي قانون د جوړولو پر مهال د مقنن دغه مسالې ته پام شوی او دغه ټکی د افغانستان په اوسني اساسي قانون کې نه دی راوړل شوی. هیله ده دوستان دې دغه ټکی نور نه استعمالوي د افغانستان خلک ټول د یو ملت په نوم یاديږي یعنې د ټولو نشنلټي یا ملیت افغان دی. موږ ملیتونه نه لرو او نه ممکنه ده چې یو هیواد دې ملیتونه ولري