داعش؛ از ظهور تا گسترش در افغانستان

شهر کابل چند روز پیش شاهد حملۀ خونین انفجاری بود که در نتیجۀ آن ۲۱ تن کشته و ۴۱ تن دیگر زخمی‌ شدند. این احمله به تاریخ ۱۹ دلو ۱۳۹۵ هـ ش در توقف‌گاه موترهای ستره محکمه رخ داد و مسؤولیت آن را شاخۀ خراسان گروه داعش به عهده گرفت.

یک روز بعد از این حمله، شش کارمند سازمان صلیب سرخ جهانی در ولایت جوزجان از سوی افراد نامعلوم مسلح کشته شدند و مقام‌های محلی این ولایت، کشتن این افراد را نیز به جنگجویان گروه داعش نسبت دادند. هرچند گروه داعش در این زمینه ابراز نظر نکرده است.

باآنکه پس از تایید حضور گروه داعش در افغانستان در سال ۲۰۱۵ میلادی، فعالیت این گروه در افغانستان محدود بود، ولی با گذشت چند ماه فعالیت جنگجویان منسوب به این گروه، در مناطق مختلف کشور دیده می‌شد. با گذشت حدود یک سال از آغاز فعالیت (در اوایل سال ۲۰۱۶) فعالیت‌های این گروه در افغانستان ضعیف‌تر شد، ولی حوادث سال ۲۰۱۶ ثابت ساخت که این گروه هنوز هم یک تهدید جدی در افغانستان پنداشته می‌شود و در کنار افغان‌ها کشورهای منطقه را نیز نگران ساخته است.

در این تحلیل به چگونگی ظهور شاخۀ گروه داعش در افغانستان، فعالیت‌های این گروه در مناطق مختلف کشور و عوامل گسترش نفوذ جنگجویان این گروه در افغانستان، پرداخته شده است.

ظهور شاخۀ خراسان گروه داعش

پس از آنکه در سال ۲۰۱۳ میلادی میان ابوبکر البغدادی جانشین رهبر القاعده در عراق و جبهة النصره شاخۀ القاعده در سوریه، اختلافات جدی به میان آمد؛ بالآخره به اعلام «خلافت» از سوی ابوبکر البغدادی در ۲۹ جون سال ۲۰۱۴، و جدایی این گروه از القاعده انجامید.

با اعلام «خلافت» از سوی گروه «دولت اسلامی» یا داعش در سوریه و عراق، شماری از افراد در مناطق قبایلی بین افغانستان و پاکستان نیز از اعلام خلافت توسط گروه داعش استقبال کردند و برخی از آن‌ها با ابوبکر‌البغدادی به عنوان خلیفۀ مسلمین «بیعت» کردند. مهم‌ترین این افراد، عبدالرحیم مسلم‌دوست[1] و شاهدالله شاهد سخنگوی پیشین طالبان پاکستانی بودند.

هرچند در آن زمان گروه داعش در مراحل ابتدایی حضور خویش در افغانستان بود و اخبار مبنی بر حضور جنگجویان این گروه بیشتر شایعات و تبلیغات پنداشته می‌شد؛ ولی با گذشت زمان این شایعات به حقیقت مبدل گردید و در اوایل سال ۲۰۱۵م حکومت افغانستان حضور جنگجویان داعش در افغانستان را تایید کرد و همزمان، این گروه نیز در جنوری ۲۰۱۵م حافظ سعیدخان[2] را به حیث والی خراسان[3] و عبدالرووف خادم[4] را به حیث معاون وی تعین کرد.

پس از اعلام رسمی والی و معاون خراسان توسط گروه داعش، شماری از افغان‌ها و پاکستانی‌ها به صفوف این گروه پیوستند؛ ولی شمار دقیق افغان‌ها و پاکستانی‌هایی که به جنگجویان این گروه پیوسته‌اند، تاهنوز معلوم نیست؛ اما در شاخۀ “خراسان” داعش، هر دو (افغان‌ها و پاکستانی‌ها) حضور دارند.

فعالیت‌های داعش در افغانستان

گروه داعش در اوایل فعالیت‌های خود را به شکل تبلیغات و با نشر ویدیوها و رساله‌های تبلیغاتی در چندین ولایت کشور آغاز کرد و افراد وابسته به این گروه با پرچم‌های سیاه در این ولایات دیده شد. پس از آن در شرق افغانستان به خصوص از ولسوالی اچین ولایت ننگرهار فعالیت‌های نظامی خویش را آغاز کرد.

جنگجویان داعش در نخستین اقدام، ۱۲ تن از موی سفیدان قوم شینواری در ولایت ننگرهار را توسط مواد انفجاری در یک دشت انفجار دادند و ویدیوی آنرا منتشر کرد. سپس افراد زیادی در ولسوالی‌های کوت، نازیان و هسکه مینه را سر بریدند و یا هم تیرباران کردند.

افراد وابسته به گروه داعش برعلاوۀ مناطق شرقی، در سایر ولایات کشور نیز به کشتار مردم ادامه دادند که به گونۀ مثال می‌توان از حملۀ خونین در شهر جلال‌آباد و تیرباران کردن شماری از غیرنظامیان در ولایت غور و همچنان سر بریدن چند تن در ولایت زابل یادآوری کرد. در کل، حضور و فعالیت این گروه در سال ۲۰۱۵ برای افغان‌ها خونبار ثابت شد. بر اساس معلومات وزارت دفاع افغانستان، این گروه تنها در شش ماه اخیر سال ۱۳۹۴ (۲۰۱۵-۲۰۱۶) حدود ۶۰۰ فرد ملکی را در افغانستان کشته بود.[5]

حکومت افغانستان وارد مبارزه با داعش گردید و در اواخر ۱۳۹۴ تا حدی این گروه در افغانستان سرکوب شد. از سوی دیگر، با وجود احتیاط طالبان در رویارویی با داعش، طالبان نیز با این گروه درگیر شدند و پس از جواب منفی گروه داعش در سوریه و عراق به نامۀ طالبان، جنگ خونین طالبان علیه داعش آغاز یافت و در سرکوب این گروه نقش برازنده‌ی داشت.

شاخۀ داعش در افغانستان تا اوایل سال ۲۰۱۶م، در اثر مبارزۀ حکومت و طالبان بیشتر تعضیف گردید، ولی در جریان سال ۲۰۱۶ نیز این گروه به حملات خویش ادامه داد و خونین‌‌ترین حملۀ که توسط این گروه انجام یافت، حمله بر تظاهرکننده‌گان جنبش روشنایی در دهمزنگ کابل در ۲۳ جون بود که در نتیجۀ آن حدود ۴۰۰ تن کشته و زخمی شدند. مسؤولیت حمله بر عزاداران شیعه در زیارت کارتۀ سخی شهر کابل، حمله بر موتر حامل کارمندان امنیت ملی افغانستان، حمله بر قونسلگری پاکستان در جلال‌آباد، حمله بر مدرسۀ باقرالعلوم در شهر کابل و حملات خونین دیگر را نیز شاخۀ داعش در افغانستان به دوش گرفت.

دفتر سازمان ملل متحد در افغانستان (یوناما) در گزارش سالانۀ خویش در مورد تلفات ملکی در افغانستان که به تاریخ ۶ فبروری ۲۰۱۷ منتشر شد، ۸۹۹ مورد تلفات ملکی (۲۰۹ کشته و ۶۹۰ زخمی) را به گروه داعش نسبت داده است. در حالیکه این رقم در سال ۲۰۱۵ میلادی ۸۲ مورد (۳۹ کشته و ۴۳ زخمی) بود و نشانگر ده برابر افزایش در تلفات ملکی به دست این گروه نسبت به سال قبل می‌باشد.[6]

عوامل گسترش نفوذ داعش در افغانستان

گرچند گروه داعش در افغانستان موفق به گسترش نفوذ خویش با سرعتی که عراق و سوریه داشت، نشد. ولی با وجود مبارزۀ حکومت از یک‌سو و طالبان از سوی دیگر، این گروه نه تنها سرکوب نشد، بلکه گسترش نفوذ در ولایات مختلف کشور را نیز داشت. با این هم تحلیل‌هایی وجود دارد که در مورد نفوذ داعش در افغانستان از سوی برخی حلقات در داخل کشور و شماری کشورهای منطقه، به دلائل گوناگون مبالغه و بزرگ‌نمایی صورت می‌گیرد، چون نظر به اعتقادات این گروه جایی برای جنگجویان این گروه در بین مردم افغانستان وجود ندارد.

پس از ظهور داعش در مناطق شرقی کشور و کشته شدن شماری از افراد طالبان توسط جنگجویان این گروه، تحلیل‌هایی نیز وجود داشت که حکومت برای سرکوب طالبان توسط داعش با این گروه مبارزۀ جدی نمی‌کند و این امر یکی از عوامل گسترش فعالیت‌های این گروه در کشور پنداشته می‌شد. بعدا شماری از اعضای پارلمان افغانستان نیز داعش را پروژۀ خارجی خواندند. عبدالظاهر قدیر معاون اول ولسی جرگه و شمار دیگر از اعضای این جرگه، بصورت پی‌هم نیرو‌های خارجی و حلقات درون حکومت بخصوص شورای امنیت ملی را به حمایت از گروه داعش متهم کرد. ولی تا هنوز اسناد و ثبوت‌های قانع‌کننده‌ی ارائه نشده و بیشتر اشاره به مهاجرین وزیرستان بوده که در نتیجۀ عملیات ضرب عضب ارتش پاکستان به خاک افغانستان پناه آورده بودند.

در کنار این، در رابطه به گسترش نفوذ گروه داعش در افغانستان می‌توان از چندین عامل یادآوری کرد:

• وضعیت خراب امنیتی: گروه داعش زمانی در افغانستان سر بلند کرد که وضعیت امنیتی کشور پس از سال ۲۰۰۱م، بیش از هر وقت دیگر خراب‌تر بود. حکومت در مناطق مختلف کشور درگیر جنگ‌های شدید با طالبان بود و داعش با استفاده از آن فرصت، در مناطق شرقی افغانستان به جای پای خود دست یافت و از آنجا فعالیت‌های خود را گسترش داد.
• اختلافات داخلی طالبان: عامل دیگر گسترش نفوذ این گروه در افغانستان را می‌توان اختلافات داخلی طالبان دانست. تعداد از اعضای طالبان که به دلیل اختلافات از این گروه جدا شده بودند، باگروه داعش در افغانستان بیعت کردند و این بیعت در همه عرصه‌ها بخصوص در سربازگیری، با گروه داعش همکاری کرد.
• کاهش قدرت داعش در سوریه و عراق: گروه داعش در اوایل اعلام «خلافت» در عراق و سوریه به بسیار سرعت در حال گرفتن مناطق این دو کشور بود و می‌خواست فعالیت‌های خویش را به مناطق مختلف جهان گسترش دهد. اما پس از تشکیل ائتلاف برضد داعش، از نیروی داعش در عراق وسوریه کاسته شد و بیشتر مناطق تحت کنترول خود را از دست داد که به همین دلیل کمک با شاخۀ خراسان این گروه نیز ضعیف‌تر شد.
• حلقات استخباراتی: برخی تحلیگران و حتی برخی کشورها از همان آغاز حضور گروه داعش در افغانستان را به استخبارات منطقه و جهان نسبت می‌داد که گویا به فعالیت در محدودۀ مرزهای افغانستان اکتفا نخواهد کرد و افغانستان برای داعش به عنوان تختۀ خیز به سوی آسیای میانه مطرح است. به همین دلیل حتی عبدالکریم خرم رئيس دفتر رییس جمهور سابق افغانستان این کار را دسیسۀ امریکا می‌داند و در مقاله‌ای پیشبینی کرده است که «دامنۀ جنگ به کشور‌های همسایۀ افغانستان و مرزهای چین کشانده می‌شود و برای عملی شدن این نقشه ضرورت است تا افغانستان به یک “وزیرستان بزرگ” مبدل گردد».

پایان

[1] عبدالرحیم مسلم‌دوست در ولسوالی کوت ولایت ننگرهار به دنیا آمده و پس از حادثۀ ۱۱ سپتامبر از سوی پاکستانی‌ها به امریکا سپرده شد و چندین سال را در زندان گوانتانامو سپری کرد که پس از آزاد شدن یکی از اعضای مهم طالبان پاکستانی بود.

^[2] حافظ سعید خان به منطقۀ قبایلی اورکزی ایجنسی در آنسوی مرز دیورند تعلق دارد.

[3] سرزمین قدیم خراسان در اوایل ظهور اسلام سرزمینی شامل تمام افغانستان و تاجیکستان امروز، بخش‌هایی از ایران، ازبکستان، ترکمنستان و بخشی از مناطق آنسوی دیورند را شامل می‌‌شد.

[4] عبدالرووف خادم معاون پیشین کمیسون نظامی طالبان بود که پس از اعلام او به صفت معاون والی گروه داعش در افغانستان، به تاریخ ۹ فبروری ۲۰۱۵، در حملۀ یک طيارۀ بی‌سرنشين امریکایی در هلمند کشته شد.

[5] Afghan online press, »Daesh killed over 600 Afghans in six months: Defense Ministry« see it online:

http://www.aopnews.com/isisdaesh/daesh-killed-over-600-afghans-in-six-months-defense-ministry/

[6] UNAMA, Release of UNAMA’s 2016 annual report on protection of civilians in armed conflict, 6 feb 2017: https://unama.unmissions.org/release-unama%E2%80%99s-2016-annual-report-protection-civilians-armed-conflict