چرا عدل و عدالت؟ /م . ش . نبى يار

م . ش . نبى يار                                                                                            امريکا  ٢ دسامبر ٢٠١٧

خداوند در سوره مبارکه الرعد آیه ۱۱ ميفرمايد:

( إِنَّ اللَّهَ لا يُغَيِّرُ ما بِقَومٍ حَتّىٰ يُغَيِّروا ما بِأَنفُسِهِم)

خداوند سرنوشت هیچ قوم (و ملتی) را تغییر نمیدهد مگر آنکه آنان آنچه را در خود شان است تغییر دهند.

و در سوره حجرات آیه ۱۳ ميفرمايد:

( يَـٰٓأَيُّہَا ٱلنَّاسُ إِنَّا خَلَقۡنَـٰكُم مِّن ذَكَرٍ۬ وَأُنثَىٰ وَجَعَلۡنَـٰكُمۡ شُعُوبً۬ا وَقَبَآٮِٕلَ لِتَعَارَفُوٓاْ‌ۚ إِنَّ أَڪۡرَمَكُمۡ عِندَ ٱللَّهِ أَتۡقَٮٰكُمۡ‌ۚ إِنَّ ٱللَّهَ عَلِيمٌ خَبِيرٌ۬)

ای مردم، ما همه شما را از یک مرد و یک زن آفریدیم و شما را گروه ها و قبیله ها قرار دادیم تا به این وسیله یک دیگر را بشناسید، گرامی ترین شما نزد خدا با تقوا ترین شماست.

عدالت در اصل لغت به معنای برابری میان دو چیز و یا به موقع انجام دادن کارها به نحوی که حیف و میلی در آنها نباشد است. يكي از اصول اساسى اسلام اصل مساوات بين انسانها است وبه همين اساس هيچ فردى نمى تواند بدون دليل و برهان بر شخص ديگرى حاكميت داشته باشد.اسلام دین برابری و برادری است و زیربنای اساسى عقیده، ایمان و تفکر و تعقل می باشد و قرآن مجید بشر را به تعقل و تفکر وادار نموده است.

برادری بعنوان یک رابطه اجتماعی که از طبيعت انسان سرچشمه گرفته دارای آثاری است که می ‌تواند بر نوع زندگی افراد تاثیر خاصى داشته باشد، اما بعضاً با دور شدن از اخلاق و فرو رفتن در خود خواهی ناشی از تفکرمادی ‌گری نسبت به برادرى ما را غافل ميگرداند.

رسول گرامی صلی الله علیه و سلم می فرماید: مسلمان برادر مسلمان است. به او ستم نکنيد و خوار و ضعیفش نگردانيد، نسبت به یک دیگر حسادت نکنید و کینه نورزید و رقابت ننماید بندگان خدا و برادر هم باشید.

درعلوم بشرى یکی از اساسى ترین مفاهیم، مفهوم عدالت است زیرا که اهمیت عدالت و نقش تعیین کننده آن در اجتماع غیر قابل انکار است.عدالت از موضوعاتى است که در افکار دينى از زواياى مختلف به آن توجه صورت گرفته است. از يك ‌سو به‌ عنوان صفتى از صفات حق تعالى معرفى شده و در علم فلسفه و کلام مورد بحث قرار مى ‌گيرد. از سوى ديگر در علومى ‌مانند علم فقه و علم اخلاق به‌ عنوان يکى از خصوصيت هاى فردى انسان مورد اهتمام فقها و علماى اخلاق ميباشد. چنانکه نقش اساسى بحث از عدالت در دايره علوم اجتماعى و سياسى بر کسى مخفى نيست. قرآن کريم هدف از ارسال پيامبران و کتاب‌هاى سماوى را اقامه عدل ياد نموده و در موارد زيادى به انسان‌ها فرمان داده تا در رفتار فردى و اجتماعى خود عدالت را در نظر داشته باشند.

خداوند در قرآن ميفرمايد: وَكَذَلِكَ جَعَلْنَاكُمْ أُمَّةً وَسَطًا لِتَكُونُوا شُهَدَاءَ عَلَى النَّاسِ (بقره: ١٤٣) (و بدين گونه شما را امتى ميانه قرار داديم تا بر مردم گواه باشيد). خداوند براى امت اسلام دينى را قرار داد که متدين به آن دين را به ‌سوى راه وسط و ميانه، هدايت مى ‌کند يعنى راهى که در آن افراط و تفريط نيست.

بناً یکی از اهداف ارسال پیامبران الهی عدل بوده و حضرت حق در سوره الحديد آيه ٢٥ می فرماید:

(لَقَدْ أَرْسَلْنَا رُسُلَنَا بِالْبَيِّنَاتِ وَأَنْزَلْنَا مَعَهُمُ الْكِتَابَ وَالْمِيزَانَ لِيَقُومَ النَّاسُ بِالْقِسْطِ )

همانا پيامبران خویش را به دلایل روشن فرستادیم و همراه آنها کتاب و مقیاس(قانون) را فرستادیم تا مردم به این وسیله عدل را به پا دارند.

عدل صفتی است که هم نزد خالق محبوب است و هم نزد مخلوق و خدا خود را با این صفت ستوده است. علماى علم اخلاق، عدالت اخلاقى را به خارج نمودن قواى نفسانى از حد افراط و تفريط و قرار دادن آن در حد وسط ميان افراط و تفريط معرفى کرده‌اند و انحراف به راست و چپ سبب گمراهى است و راه ميانه، راه مستقيم الهى است.

افلاطون در آثار خود، عدالت را چه در محدوده اجتماعی و چه درمحدوده اى فردی به هماهنگی انجام وظیفه خود، تعریف می کند. افلاطون تاکيد دارد که اگر در جامعه عدالت حاکم باشد آن جامعه زیبا است در غیر این صورت نمی توان آن جامعه را زیبا دانست. از نظر افلاطون انسان هرگاه همه قوایش به حد اعتدال و عدالت رسید، به سعادت خود نایل شده است.عدالت یعنی این که به اندازه ای که حق دارد به او داده شود، اگر کم حق دارد به او کم داده شود و اگر زیاد حق دارد، زیاد داده شود.

تاثیر عدالت بر روابط فردى، خانواده گى و اجتماعى و بقای آن غیرقابل انکار است و اين روابط نمی تواند بدون عدالت بقای خود را شاهد باشد. خانواده ، جامعه و اجتماع  اگر شاهد عدالت در بین افراد خود نباشد با مشکلات زیادی روبرو خواهد شد. بی عدالتی باعث ایجاد عقده های روانی و انتقام جویی در بين اعضاى خانواده ها، اجتماع و در مجموع جامعه و ملت می شود.

عدالت در خانواده همواره از بزرگآن یعنی پدر و مادر نشأت گرفته و برای فرزندان از سن نوجوانی به بعد که بسیار سرعت نسبت به مسائل پیرامون خود عکس العمل نشان می دهند، بسیار با اهمیت می باشد. این وظیفه ی پدر و مادر است که بتوانند مهرو محبت را صحیح و مساوی در بین فرزندان خود چه پسر و چه دختر تقسیم نمایند و آنقدر در این میان حساب شده و مدبرانه عمل نمایند که هرگز هیچ کدام از فرزندان احساس کمى ننمايد. این عمل باعث می شود که فرزندان برای عدالت اجتماعی نیز خود را آماده نمایند تا بتوانند در آینده ای نه چندان دور از بدو ورود به اجتماع، خود را برای یکسانی و یکرنگی با آحاد بشر آماده سازند.

عدالت در نهاد هاى تعليمى و تربيوى بحيث یکی از اساسی ترین و مهم ترين نکات در نظر گرفته شود. اگر عدالت با معنای واقعی در قلب و مغز شاگردان قرار نگیرد، سبب می شود که بی عدالتی در اجتماع رشد نموده و باعث ویرانی آن گردد و از میان این طبقه اجتماع افراد تبهکار و افرادی که حتی با عمل خود جامعه را به نابودی کشانده و باعث بربادى جامعه ميشود، ظهور کنند.

استقرار عدالت در جامعه باعث شکوفایی استعدادها و بهره بردارى صحیح از امکانات و نعمت های الهی و آرامش روحی جامعه است. استقرار عدالت افراد و گروه های جامعه را به یکدیگر پیوند می دهد و در میان آنان تفاهم و همنواعى برقرار می کند و از سوی دیگر از بروز اختلاف ها و تبعیض های ناروا جلوگیری می کند.

در اسلام یکی از ملاک های عدل و عدالت ، گماشتن فردی عادل به عنوان حاکم جامعه است که بین خود و مردم به عدالت رفتار کند. بناً برای برقراری عدالت در جامعه علاوه بر حاکم عادل و جامعه ای عدل پذیر، تربیت افراد کارآمد و مجریان و کارگزاران عدالت محور نيز ضرورت است. نبود چنین افرادی بسیاری از حرکت های عدالت خواهانه را در جامعه با شکست مواجه ساخته است.

در اسلام تمام پست های حساس به عهده ای افراد عادل است، یعنی کسانی که به صلاحیت و پاکی معروف باشند، از قاضی تا شاهد همه باید در هر مرحله ای که هستند عادلانه بگویند و بنویسند.

پیامبر اسلام می فرماید: «انی بعثت لاتمم مکارم الاخلاق» یکی از اهداف مبعوث شدن حضرت رسول کريم، اصلاح رابطه انسان با خود می باشد و حضرت رسول آمده است تا این که رفتار انسان با خود را به مرحله عدالت داخل نموده و اخلاق را تکميل نماید.

هدف اسلام پرداختن به یک قسم از عدالت نمی باشد، از نظر اسلام کمال انسانی و سعادت آدمی و وظیفه انسان برقراری روابط کاملاً اصولی و مبتنی بر عدالت است. هر انسان در همه عرصه‌هاى زندگى اجتماعى، لازم ميداند‌ که استحقاق‌ او توسط ديگران (ساير افراد جامعه، نهادهاى اجتماعى و مديران آن) مراعات شده و از تضييع حقوقش گريزان و ناراضى است. پس خود ميتواند ترازوى عدل بوده و به حکم فطرت، اهل انصاف باشد.

بنابراین اسلام اهمیّت خاصّی به عدالت داده و آن را در تار و پود جامعه و درمسائل حقوقی و اجتماعی و خانوادگی و اقتصادی شرط اساسی دانسته است.

قسميکه به همگان معلوم است که تاريخ کشور ما در چهار دهه اخير شاهد حوادث بس خونين، هولناک و وحشتناک بوده و است. به نظر اکثرى دانشمندان و روشنفکران جامعه افغان، عوامل بدبختى کشور ما افغانستان علاوه بر ابعاد متعدد داخلى و خارجى، اختلاف و نفاق، يک جز بسيار مهم و اساسى آن عدم تامين و بر قرارى عدل و عدالت در حل قضاياى کشور ميباشد و تا زمانيکه به  اين اصل مهم دينى، انسانى، اخلاقى و قانونى توجه صورت نگيرد مهال خواهد بود که صلح و ثبات درين کشور بوجود آيد. براى تحقق عدل وعدالت اجتماعى و بيرون رفت از بحران فعلى افغانستان افراد اين ملت اعم از نخبگان سياسى، اجتماعى و قومى بايد از وابستگى های ‏نژادی، قومى و گروهى خود دست بردارند و دو شرط اساسى بايد مورد غور و دقت قرار گيرد: اول افراد پاک نفس، متعهد، متخصص و مسلکی در صحنه ظاهر گردد. دوم اینکه ضوابط معیار کاری قرار گيرد.

عدل شمعی بود جهان افروز
ظلم شد آتشی ممالک سوز

(سنائی)

و ما علينا الا البلاغ المبين

والسلام