ډاکټر عبدالرحمن زماني
نړۍ ته د افغانستان د خپلواکۍ په پيژندنه کې
د محمد ولی خان دروازی مهمه ونډه
(دوهمه برخه)
د محمد ولي خان د فعاليتونو د شنډولو او په انزوا کې د افغانستان د ساتلو دپاره د انگريزانو دسيسې
د خپلواکۍ د اعلان نه وروسته د اماني دولت ديپلوماتيک اقدام ، د انگريزانو د هغې امپراتورۍ پر وقار او حيثيت ، چې په سيمه کې به يې لمر نه پريوت ، دوهمه ستره ضربه وه. له همدې امله انگريزي استعمار د افغاني هيئت ناکامۍ ته ملا وتړله، او ډير کوښښ يې وکړ چې د نورو هيوادونو د مشرانو لخوا د دغه هيئت د هرکلي مخنيوې وکړي .
د افغانستان او روسيې تر منځ د مناسباتو د ښه کيدو په مخنيوي کې د انگريزانو هلې ځلې او دسيسې
انگريزانو دوه ځل داسې دسيسې او توطئې جوړې کړې چې افغانستان ته د تگ په وخت د روسيې سفيران په نښه او ووژني:
لومړې وار يې پر «براوين» د روسيې لومړنې ټاکل شوې سفير، هغه وخت حمله وکړه چې په تاشکند کې د افغان قونسلگرۍ د تاسيس په وخت کې د محمد ولی خان سره د خدای پامانی نه وروسته د آمو د سيند نه تيريدو، او بيرته تاشکند ته په ستنيدو مجبوره شو.
دوهم وار پر «سوريتس» د براوين پر ځاې ناستې او د مرکزي ايشيا، کابل او سيمې د پاره تام الاختياره استاځی حمله او د هغې د تښتولو کوښښ وو. افغانستان ته د رسيدو په لاره د روس د دغه دوهم استازي د تښتولو ذکر د انگريزي استخباراتو په هغو پټو اسنادو کې شوې چې اوس د محرميت څخه وتلي دي . جنرال ماليسن د ۱۹۱۹ کال د اکتوبر د ۳۱ مې نيټې په خپل رپوټ کې د مشهد وليکل چې يو مخه ور ترکمن چې زما لخوا د سوريتس د ډلې د تښتولو دپاره د «پولاتان» په جنوب کې يوه ځاې ته استول شوې ؤ، پرته لدې چې کومې نتيجې ته ورسيږي، بيرته راستون شوې دئ . [1]
په مشهد کې د انگريزانو د استخباراتي مرکز د فعاليتونو د وسعت، او د سوريتس په حرکاتو د پوهيدو د هڅو يوه نمونه د جنرال ماليسن يو بل محرمانه رپوټ دئ . پدې رپوټ کې راغلي چې «په هرات کې مې د سوريتس د کاغذونو د باطله دانۍ محټوی تر لاسه کړه . که څه هم د هغې گڼ شمير توکړې نشته، خو پاتې برخې يې د افغانانو سره د په زړه پورو خبرو د څرنگوالي پوهيدو ته کفايت کوي . ځينې چټل نويس رپوټونه د سوريتس لخوا اصلاح شوي دي . ځينې ټکي يې په لاندې ډول دي : «انگريزان په مشهد کې د افغانستان او بلشويکانو د مناسباتو د خرابولو په مقصد د درواغو خبرونه خپروي .»[2]
افغانستان ته د رسيدو په لاره د روسيې د ټولواکه استازي ، سوريتس، د تښتولو د دسيسې شنډيدل، چې پاس ورته اشاره وشوه، انگريزان دومره غوسه کړل چې د بريتانوي هند په چارو کې وزير، هنرى ډابس (Henry Dobbs) ، دافغانستان استازې گل محمد خان خپل دفتر ته وغوښت او افغانستان ته د سوريتس په راتگ يې احتجاج وکړ. ډابس ته د افغانستان د استازي ځواب دا وو چې « امير اوس آزاده او خپلواکه دئ، او د خپلواکۍ په درلودو سره د هر باندني هيواد استازي ته اجازه ورکولاې شي»[3]
د انگريزي استعمار استازي فکر نه کاوه چې د نړۍ هيوادونه به يوه کوچني هيواد ته د ارزښت په ورکولو او افغانستان سره د ديپلوماتيکو اړيکو په جوړولو، د هغه د ځواکمن هيواد د امپراتورۍ سپکاوې او توهين وکړای شي .
ايټاليا د هغو لومړنيو هيوادونو په ډله کې وه چې د افغانستان سره يې تجارتي تړون (قرارداد) لاسليک کړ، او بايد يو ايټالوي هيئت د ۱۹۱۹ کال د جولای په مياشت کې د کابل په لورې حرکت کړې وای . انگريزانو د ايټاليا پر دولت فشار راوړ ، خو پر دوې دغه فشار پرته لدې چې سفر وځنډوي، کومه زياته نتيجه ورنکړه . محمد ولی خان دروازی د ۱۹۲۱ کال په مې کې د ايټاليا پايتخت روم ته ورسيد او د دوهم ځل لپاره يې د ملگرتوب وعده او تړون لاسليک کړ .
د فرانسې سره د مناسباتو د تأسيس د مخنيوي هڅه
د فرانسې د بهرنيو چارو وزير په پاريس کې د محمد ولی خان دروازی اوافغاني هيئت هرکلې وکړ او د فرانسې جمهور رئيس ورسره وکتل . خو په پاريس کې د انگريزانو سفير فرانسويانو ته وويل چې «که څه هم افغانستان په ظاهره خپله خپلواکي لاس ته راوړې ده، مونږ لا تر اوسه دا هيواد د خپل نفوذ سيمه گڼو او هيله لرو چې ډير ژر ورسره نژدې مناسبات ولرو .
د امريکې د متحده ايالاتو سره د دپلوماتيکو مناسباتو د ټينگولو کوښښ
د محمد ولى خان هيئت د ١٩٢١ کال د جولای په دوهمه نيټه د امريکې په لور حرکت او نيويارک ته و رسيد. هغه د جولای په ۱۱مه نيټه په نيويارک کې وويل چې د امريکې سره د دپلوماتيکو مناسباتو د ټينگولو په مقصد راغلې او زياته يې کړه چې پاچا امان الله خان په افغانستان کې د امريکې پانگه اچونې ته ليواله دئ .[4]
نيويارک تايمز د جولای په ١٣ مه خبريالانو سره د محمد ولى خان د کتنې د خبر په ورکولو سره وليکل چې هغه چمتو دئ د افغانستان د شتمنو منابعو، په خاصه توگه قيمتي کاڼو په هکله سوداگرو ته معلومات ورکړي . محمد ولى خان وويل چې زه اروپايي هيوادونو او امريکې ته راغلې يم تر څو په رسمي ډول د افغانستان خپلواکي اعلان کړم، او دغو طاقتونو ته په تخت د نوي امير د کښيناستلو او نوو پاليسيو خبر ورکړم .زه د ديپلوماتيکو مناسباتو د جوړولو دپاره واشنگټن ته ځم .
محمد ولى خان مخکې لدې چې د ۱۹۲۱ کال دجولای په ۱۷مه نيټه د امريکې د بهرنيو چارو وزير سره وگوري ، مطبوعاتو ته وويل چې د کابل او واشنگټن تر منځ د مناسباتو جوړيدل به امريکايي سوداگرو ته په کابل کې د پانگې اچونې پراخه امکانات برابر کړي . هغه زياته کړه چې د افغانستان د غاليو (قالينو) صنعت به په متحده ايالاتو کې ښه بازار لاس ته راوړي .
دا چې ولې افغاني هيئت د امريکې په متحده ايالاتوکې، سره لدې چې افغاني پلاوي د ۱۹۲۱م کال د جولای په ۲۶مه نيټه د جمهور رئيس هاردينگ (Harding ) سره وکتل، او دغه کتل په خپل ذات کې د غازي امان الله خان د دولت او افغانستان د خپلواکۍ د رسميت پيژندلو حيثيت درلود، د ديپلوماتيکو اړيکو په جوړولو بريالې نه شو، علت يې يوه ژوره انگريزي دسيسه وه، چې ذکر به يې دلته بې گټې نه وي .
(نور بيا)
[1] . د انگريزانو محرمانه استخباراتي اسناد، سياسى ټلگرام، ايم. دى ٢٤٥٨ گڼه
[2] . د انگريزانو محرمانه استخباراتي اسناد، سياسى ټلگرام، ايم. دى ٢٢٦٢٦ گڼه
[3] . هماغه ځای ١٠٩ مخ .
[4] . افغانستان په نړيوال سياست کې تر دوهمې نړيوالې جگړې پورې د افغان ا و متحده ايالاتو اړيکي ٢٢ مخ (په انگليسى ژبه)
د دعوت رسنیز مرکز ملاتړ وکړئ
له موږ سره د مرستې همدا وخت دی. هره مرسته، که لږه وي یا ډیره، زموږ رسنیز کارونه او هڅې پیاوړی کوي، زموږ راتلونکی ساتي او زموږ د لا ښه خدمت زمینه برابروي. د دعوت رسنیز مرکز سره د لږ تر لږه $/10 ډالر یا په ډیرې مرستې کولو ملاتړ وکړئ. دا ستاسو یوازې یوه دقیقه وخت نیسي. او هم کولی شئ هره میاشت له موږ سره منظمه مرسته وکړئ. مننه
د دعوت بانکي پتهDNB Bank AC # 0530 2294668 :
له ناروې بهر د نړیوالو تادیاتو حساب: NO15 0530 2294 668
د ویپس شمېره Vipps: #557320 :
Support Dawat Media Center
If there were ever a time to join us, it is now. Every contribution, however big or small, powers our journalism and sustains our future. Support the Dawat Media Center from as little as $/€10 – it only takes a minute. If you can, please consider supporting us with a regular amount each month. Thank you
DNB Bank AC # 0530 2294668
Account for international payments: NO15 0530 2294 668
Vipps: #557320
