پرون د شوروي او نن د امريکا وتل؛ حالات ورته دي؟

-لیکنه : خوشحال آصفي

په داسې حال کې چې په وروستيو کې له طالبانو سره د امريکا د خبرو سره په ورته مهال له افغانستانه د امريکايې ځواکونو د وتلو په اړه په کور دننه او امریکا کې ضد او نقيض څرګندونې کیږي؛ افغانستان تېره ورځ له دغه هيواده د سرو لښکرو د وتلو دېرشمه کليزه ونمانځله. له ننه پوره دېرش کاله وړاندې د وخت شوروي اتحاد سرو لښکرو د ځمکې او هوا له لارې په افغانستان يرغل وکړ او د وخت ولسمشر حفیظ الامين يې د کورنۍ له غړو او دوستانو سره يو ځای وواژه. ببرک کارمل يې لا له وړاندې د ولسمشر په توګه اعلان کړی و.

په همدې شپه چې سرو لښکرو پر افغانستان يرغل وکړ او حفیظ الامین يې وواژه، ببرک کارمل یې د مړينې خبر د تاجکستان له راډیو څخه خپور کړ. شورويانو په افغانستان کې نهه کاله تېر کړل او د وخت مجاهدينو يې پر ضد د امريکا په مالي او تجهيزي ملاتړ چې د پاکستان له لارې ورته ورکول کېده؛ جهاد وکړ. بلاخره د ۱۹۸۸ میلادي کال د اپریل میاشتې په ۱۴مه نېټې د جينوا پرېکړې له مخې روسانو له افغانستانه وتل پيل کړل.  دغه بهير یو کال وخت ونیوه یعنې د ۱۹۸۹ میلادي کال د فبروري د میاشتې په ۱۵مه نېټه بشپړ شول.

له افغانستانه د روسانو وتلو سره خلکو داسې انګېرل چې ګويا سوله به رامنځته شي، خو هر څه برعکس شول او د سولې پر ځای جګړو او ورانکاریو د افغانستان بڼه بدله کړه. که څه هغه مهال د ډاکټر نجيب الله حکومت د وخت مجاهدينو ته د سولې وړانديز وکړ خو مجاهدينو ورسره موافقه ونه کړه او جګړې لا هم زور واخيست.

د روسانو له وتلو وروسته ولې جګړې زور واخيست؟

په دې اړه چې ولې د روسانو له وتلو وروسته هم سوله رانغله او جګړو زور واخيست؛ په اړه يې بېلابېل نظرونه شتون لري. مجاهدين صاحبان وايې چې د جينوا په تړون کې د افغانستان د سولې او نظام په اړه روښانه تګلاره موجوده نه وه چې پر اساس يې افغانستان د داسې قوي نظام څښتن نه شو چې هم په کور دننه پرې ټولې ښکېلې غاړې يوه خوله وای او هم د نړيوالو هيوادونو له ملاتړه برخمن وای.

خو په عامو خلکو او يو شمېر کارپوهانو سره داسې باور دی چې ګويا د واک په سر د مجاهدينو جنجالونو، د شورويانو له وتلو وروسته د روسانو او ډاکټر نجيب د حکومت د اړيکو سوړوالی او د جينوا په تړون کې په افغانستان کې د ښه نظام رامنځته کولو په اړه د نړيوالو بې توجهي او پلان نه لرل، د دې سبب شول چې افغانستان د جنګونو په ميدان بدل شي. ځکه کله چې روسان له افغانستانه وتل نو د ډاکټر نجيب الله سره د مرستې ژمنې هم کړې وې خو کله چې داکټر نجیب الله له افغانستانه د روسانو د وتلو ورځ له روسانو څخه د نجات د ورځې په نوم نمانځله نو دغه چاره سبب شوه چې د کابل او مسکو اړيکې سړې او د پاکستان له ملاتړه د برخمنو مجاهدينو پر مټ د ډاکټر نجيب الله حکومت سقوط شي.

آیا نن او پرون حالات يو شان دي؟

په داسې حال کې چې اوسمهال د طالبانو او امریکايانو تر منځ د سولې په خبرو کې له افغانستانه د امريکايې سرتيرو د وتلو خبره ډيره مطرح کيږي، او په خوا کې ورسره طالبان هم له افغان حکومت سره له خبرو انکار کوي؛ دغې چارې دلته د عامو خلکو سره دا اندېښنه پيدا کړې چې ګويا يو ځل بيا د مجاهدينو د وخت تجربه تکرارېدونکې ده.

ځکه هغه مهال هم مجاهدينو د ډاکټر نجيب الله له حکومت سره له خبرو انکار کاوه او اوس طالبان هم د افغانستان له حکومت سره د سولې له خبرو انکار کوي. هغه مهال هم روسان له افغانستانه ووتل او افغان حکومت د پاکستان له ملاتړه برخمنو مجاهدینو ته پاتې شو او اوس هم که امریکايان وځي نو طالبان چې د پاکستان، ايران او روسيې له ملاتړه برخمن دي؛ د افغانستان په سياست کې راګډېدونکي ښکاري.

اوسني او پخواني حالات په يو تفاوت سره نور بيخي ورته دي. تفاوت دا دی چې هغه مهال ولس د پاکستان په مکارتوب دومره نه و آګاه او داکټر صيب نجيب الله يې مقاومت لپاره ځان ته و، خو اوس مو ولس د پخوا په پرتله د پاکستان په نيت ښه پوه او اشرف غني هم د نړيوالو له ملاتړه برخمن دی. بيا هم که طالبان د مجاهدينو له تيرو اشتباګانو عبرت نه اخلي او بيا هم خپلې سرزورۍ ته ادامه ورکوي او له حکومت سره خبرو ته نه حاضريږي نو ډير ژر دی چې سبا به طالبان هم له خپل اوسني دريځ پښیمانه او ولس ته بې جوابه پاتې وي.