علیاحضرت ملکه ثریا علم بردار نهضت مترقی زن افغان

-ملالی موسی نظام

۱۵/۰۸/۲۰۱۹

علیاحضرت ملکه ثریا علم بردار نهضت مترقی زن افغان

به مناسبت بزرگداشت از صدومین سال استقلال افغانستان

در پهلوی اقدام برازندۀ تحصیل استقلال افغانستان از دولت مستعمراتی برتانیه بعد از جنگ سوم افغان و انگلیس، نهضت مترقی زن افغان بدون شک تحفۀ ارزشمند دیگری بود که اعلیحضرت شاه امان الله و همسر با کفایت و منور وی ملکه ثریا تقدیم جامعۀ افغانستان نمودند و تا تأریخ بیاد دارد ازین اقدام نیک باید قدردانی نمود.

  علیاحضرت ملکه ثریا علم بردار نهضت مترقی زنان در افغانستان

میرمن اولی که با یاد افغانستان به نیکی و قدرمندی در ذهن خوانندگان باید خطور نماید ملکه ثریا طرزی، خانم شاه امان الله غازی میباشد. شاهی که افتخار تحصیل استقلال افغانستان بدون تردید به او میرسد. میرمن ثریا طرزی، دختر محمود طرزی پدر مطبوعات و ژوزنالیزم در افغانستان است که در ۲۴ نوامبر ۱۸۹۷ میلادی در دمشق پایتخت سوریه متولد شد. ثریا و خانواده اش در زمان حکومت امیر عبدالرحمن خان به هند بریتانوی تبعید شده بودند اما در زمان امیر حبیب الله خان به اجازۀ وی به افغانستان عودت نمودند.

دوران كوتاه « ۱۹۱۹-۱۹۲۹» سلطنت شاه دیموکرات، مترقی و معارف پرور، عصر شكوفائی وكسب امتیازات و حقوق فردی و آغاز نهضت واقعی آزادی و حقوق حقۀ زنان در ساحات مختلفۀ معارف، حقوق بشر، صحیه و حق ازدواج و امثالهم محسوب میگردد. تاریخ و ملت افغانستان هرگز فراموش نمی نماید كه علی الرغم عصر مترقی پادشاهی اعلیحضرت «شاه امان الله غازی» كه قسمتی از آن در حال مسافرت ها به منظور معرفی افغانستان آزاد، غیر منسلك و در حال رشد و شگوفائی سپری گردید و برخی هم به مبارزه بر علیه دسیسه سازی های خائنین وطنی و پلان های استعماری گذشت، این شاه ترقی خواه و وطن پرست، بیشمار نو آوری ها و اصلاحات را نصیب ملت خویش و طبقۀ اناث ممکلت گردانید.

باید متذکر گردید که فامیل محمود طرزی اعم از زنان و مردان خانواده همه دارای تحصیل، با دانش و پیشگام در امور معارف، صحیه، مطبوعات و اکثر نو آوری های مترقی بودند که حق بزرگی بر ملت افغانستان داشته اند.

 در جمع زنان منور فامیل طرزی، دختر جوان ثریا با متانت، ادب و تربیت عالی در پهلوی فهم و درایت  خویش و دسترسی به چندین لسان ملی و خارجی، توجه فامیل امیر حبیب الله خان را جلب نمود، طوریکه علیا حضرت «سرور سلطان» مادر شهزاده امان الله وی را برای فرزند خویش، ولیعهد آیندۀ افغانستان مناسب دیده و نامزد نمود وثریا طرزی، در سال ۱۹۱۲ میلادی، با شهزاده امان‌ الله ازدواج کرد و ذریعۀ علیا حضرت به لقب «شاه خانم» رسمیت یافت.

عکسی از فامیل ملکه ثریا و اعلیحضرت امان الله خان با فرزندان شان

ملکه ثریا از سال ۱۹۱۹ تا ۱۹۲۹ میرمن اول و ملکۀ رسمی افغانستان بوده و افتخار بزرگ رفع حجاب در افغانستان اصلاً به وی متعلق میباشد. او به نقش زنان در امور مختلفۀ اجتماعی منجمله معارف، صحیه و مطبوعات برای روشنی افکار مترقی معتقد بود و در این راستا تلاش های فراوانی انجام داد. رسالۀ «زن اسلام» را نوشت. در تأسیس «ارشاد النسوان» نقش اساسی داشت؛ نهضت زنان افغان برای اولین بار ذریعۀ این میرمن آزاده و منور در کشور با جدیت آغاز گردید.

بدون تردید تغییرات سودمند نهضت زنان افغانستان كه در آن «ملكه ثریا»، فامیل و مادر گرامی و فاضل وی«اسما‌‎ء رسمیه» همسر علامه «محمود طرزی» پدر نو آوری های مترقی و ژورنالیزم در افغانستان، نقش ارزنده ای داشتند، مانند بسیاری از ترقیات آن عصر، باعث رشك و تقلید ممالك همجوار گردیدد.

در این مبارزۀ برحق، برای اینکه فامیل ها و زنان پایتخت هم سهم داشته باشند، ابتدا زنان و دختران فامیل شاهی و اکثر میرمن های منور فامیل سراجیه در امور معارف،  مطبوعات، صحیه و مسائل حقوق زنان پیشکام و فعال گردیدند. مادر ملکه ثریا، همسر مرحوم محمد طرزی، خانم «اسما رسمیه» که خود از سواد، فضل و دانش برخوردار بود، زنان فامیل را  منحیث پیشگامان اجتماع زن افغان رهنمایی و هدایت مینمود تا امور معارف، صحیه را با توانایی کامل پیشبرده و در مسائل حقوقی زنان که خود اعلیحضرت امان الله خان سهم بارزی داشت، هرچه بیشتر فعالیت نمایند.

در نو آوری های آن عصر، مثل تأسیس مکتب، شفاخانه مستورات، تدریس و تعلیم شاگردان و پیشبرد امور گوناگون مربوط به پیشرفت های فوق العادۀ حیات زن افغان در ساحات مختلفه حتی ساحۀ عدلی و قضایی، دقت و خدمات مستقیم زنان خانوادۀ سلطنتی از هر جهت قابل افتخار و یاد آوری است. ناگفته نماند که کارداران دولتی

ملکه ثریا به معیت اعلیحضرت غازی در محفل هندنبرگ رئیس جمهور آلمان در برلین

هم با علاقمندی درین نهضت جهان زن از هیچ همکاری دریغ نمی نمودند، چنانچه زنان و خواهران شان پا به پا با خانم های فامیل شاهی مانند علیاحضرت «ملکه ثریا» و خانوادۀ ایشان و تعداد زیادی از دختران و میرمن های «سراجیه»، هم در چنین خدمات ارزشمند و قابل ذکری شرکت مینمودند.

ملکه ثریا که میرمن با فضل و دانش بوده به السنۀ زیادی دسترسی داشت، در سفر مشهور غازى امان ‌الله به اروپا، او را همراهى می‌ کرد. نمایندۀ مجله «هو هلو» در پاریس بعد از مصاحبه با ملکه ثریا نوشت “من با خیلى از ملکه‌ ها و زنان درجه اول مقامات، مصاحبه کرده ‌ام ولى کمتر زنى را به متانت و تیزهوشی و معلومات ملکۀ افغانستان دیده ‌ام. از این ملاقات مرا یقین حاصل شد، محیط افغانستان که چنین ملکه‌ اى می‌ پروراند، مستعد و همدوش با ممالک مترقى دنیا می‌ باشد”.

افسوس که دست های ناپاک عمال داخلی و استعمار خارجی با توطئه های گوناگون از آن عصر درخشان و مترقی اثری باقی نگذاشت ومانند تخریبات علنی و همه جانبۀ دهۀ قانون اساسی تمام دست آوردهای دیموکراتیک و حقوق مردم کشور را به خاک یکسان نمود و چراغ تابان حکومت های ملی و مردمی را با قانونیت مترقی، یکجا خاموش و معدوم نمود.

بدون شک در مدت ده سال زمام داری اعلیحضرت شاه امان الله از نگاه ترقی و تعالی افغانستان در پهلوی تحصیل استقلال کشور، در ساحات متفرقۀ پیشرفت امور اجتماعی، اقتصادی، نهضت زنان و آزادی های فردی، قانونیت و ده ها وسیلۀ دیگر پیشرفت و ارتقاء بوجود آمد، دریغ که بعد از آن عصر، افغانستان هرگز مجال نیافت که تا ده سال اخیر سلطنت اعلیحضرت محمد ظاهر شاه، ناظر و شاهد  آن اساسات  مترقی برگزیده گردد.

بعد از دوران طولانی و تاریک حیات زن افغان که با عصر سیاه حبیب الله کلکانی آغاز گردید، در عصر اعلیحضرت محمد ظاهر شاه که تمایل و آرزومندی زیادی به معارف و تعلیمات اناث وطن داشت، بار دیگر با رفع حجاب در سال 1959 م – 1338 ه ش یکبار دیگر قدم بزرگی در راه نهضت زنان کشور گذاشته شد و زن و مرد افغان دوش یدوش همدیگر در امور اجتماعی و معارف سهیم گردیدند.

بهر حال مشاهده گردید که با دسائس استعمار و فعالیت عمال خیانت پیشه، عصر آبادانی و مترقی امانی به اضمحلال مواجه گردیده و اعلیحضرت شاه امان الله  با ترک اجباری وطن با فامیل خویش، باقی ماندۀ حیات را به مشقت و در روم پایتخت ایطالیه سپری نمودند.

علیا حضرت ملکه ثریا به عمر هفتاد سالگی در اپریل سال ۱۹۶۸ داعی اجل را لبیک گفته و در جلال آباد در جوار مقبرۀ اعلیحضرت امان الله خان غازی به خاک سپرده شد و خدمات، مبارزات وی برای همجنسان هموطنش و اعمال نیک و ملی وی در تأریخ زن افغان ماندگار گردید. روحش شاد و  یادش گرامی باد.

پایان