به مناسبت وفات شادروان عبدالله قندهاری، منجم افغان

عــــــــــلم نــــــــــجوم و مــــــــــــــــــــــــــنجم

( به مناسبت وفات شادروان عبدالله قندهاری، منجم افغان)

هرز مانیکه چشمم به روی جنتری روی میز میاُفتد، سه نام در ذهنم زنده میګردد: شیخ علی احمد فکور، عبدالله قندهاری و استاد عزیزالدین وکیلی (پوپلزایی). دو بزرګوار نُخست منجمین کشور بودند، که معمولاً شب ۲۸ یا۲۹ ماه حوت هر سال(اوغایتا) در رادیو بعد از اخبار هشت شب برای چند دقیقه در مورد سال جدید صحبت میکردند. بالطف ایکه داشتند؛ سال جدید را سال برکت، ارامی، ترقی و بارنده ګی توصیف مینمودند و نام سال را معرفی میکردند: سال موش، سال مار، سال فیل…

وهمچنان جنتری سال جدید بقلم خطاط هفت قلمی کشور استاد عزیزالدین وکیلی پوپلزایی تزېین میبود. بدین ترتیب جنتری(کلیز) از چندین لحاظ با نجوم ارتباط داشت و توسط منجمین استخراج میشد.

زمانی در رادیو افغانستان پروګرامی بود بنام( له کیږدۍ، تر سپوږمۍ). سالهای شصت میلادی بود، توجه همه بسوی پرواز انسان به مهتاب بود. این خبر دردهات کشور ما عین کفر تلقی شد. مردم ما در آن زمان نام یوری ګاګارین(ازاتحاد شوروی) ونیل ارمسترانګ (ازایالات متحده امریکا)را شنیدند و وبا بی باوری تعجب کردند، که انسان پا به کره مهتاب ګذاشت. طور یکه به یاد دارم، این پروګرام روزهای چهارشنبه ساعت نه شب پخش می‌شد. شنونده ها به نجوم و ستاره شناسی علاقه داشتند، در هر برنامه حتماً خبرها و معلوماتی را در مورد نجوم و ستاره‌شناسی داشتند، ولی اکثریت عوام منجم و طالع شناسی را با هم خلط کرده بودند، یکتعداد افراد درکنار سرکها به دیدن طالع میپرداختند و برای هرکس ستاره یی را در آسمان معین میکردند، در آن زمان تنها تصوری که از یک ستاره شناس یامنجم داشتیم، همین افراد بودند. مثلاً میګفتند ستاره ات درخشان است یا ستاره عمرت ازمدار خارج خواهد شدوغیره. ولی جنابان فکور و عبدالله قندهاری این ذهنیتها را روشن ساختند. درآن روزها و سالها اخبار مربوط نجوم در مجلات مشهور آن زمان مانند ژوندون وغیره نیز راه یافت  و کتاب‌های منتشر شد و مردم ما با این عرصه ی از علوم آشنایی علمی یافتند و راه شان را از خرافات جدا نمودند.

منجمین افغان حتا درسال ۲۰۱۲میلادی این پیشګویی NASA(سازمان فضایی امریکا) را رد کردند که پیش بینی نموده بودند که درین سال ګویابرای سه روزوشب کره زمین در تاریکی مطلق فرو میرود، ولی چنان نشد،به این ترتیب ګفته منجمام افغان به حقیقیت پیوست. امروز متخصصانی که در تلسکوپها درصدخانه‌هایی خاص و مجهز در کشورهایی پیشرفته در حال مشاهده آسمان اند و تحقیق و پژوهش در عالم نجوم و ستاره شناسی هستند همه روزه ما را به حیرت می اندازند.

نجوم یا ستاره شناسی یکی از علوم بسیار قدیمی است، تصادفاً که ریشه ی این علم نیز به یونان برمیګردد. یعنی نخسیتن های نجوم از یونان برخاسته اند، ولی درشرق؛ خصوصاً درافغانستان نیز ما ستاره شناسان و منجمین مشهورمانند فارابی و البیرونی و سایرین  را داشتیم.

ستاره شناسی یا نجوم یک رشته علمی است و منجم دانشمند یا کسی است که روی اجرام آسمانی مانند ستاره گان، سیارات و کهکشان‌ها مطالعه می‌کنند. امروز وسایل وتلسکوپهای مجهز وبزرګ بدین منظور ایجاد شده،ولی در سابق با تخیلات، تجارب ګذشته و حتا آمیخته باخرافات در مورد نجوم نظر میدادند. ولی امروز مراکز علمی درین ساحه وجود دارد که ستاره شناسان حتا تا درجه ( PhD) درین رشتهٔ می اموزند و ارتباط بافیزیک، ریاضیات،جغرافیه و مطالعه اجرام تحصیل می‌ نمایند .

متاسفانه ما درین ساحه تعدادی بسیار کم متخصص و دانشمند داریم. اجرام سماوی، وضعیت آب وهوا، چګونګی سال وغیره مسایل بالای حیات ما تاثیر مستقیم دارند. باید درین مورد در جغرافیای کشور خود منجم داشته باشیم، زیرا موقعیتهای کشور ها ازهم متفاوت اند. انچه برای ما قابل ملاحظه است، شاید برای دیګر کشور ها نباشد، ویا مسایل سایر کشورها با جغرافیا و طول البلد وعرض البلد ما مشابه نیستند.در عصر جدید که دوران طلایی پیشرفت دانش، علم و تکنولوژی است؛ علم ِ نجوم و ستاره شناسی نیز انکشاف یافته و دارای شعب مختلف ګردیده است.علم نجوم که یکی از علوم تجربی است بر اساس مشاهدات تجربی و رصدی استوار وبا ریاضی و مدل‌های ریاضی ارتباط مستقیم دارد. البته موضوعات و مفردات این علم، از آن جهت که جدا و بیرون از کره زمین قرار دارند، خیلی دشوار مینماید، ولی بشریت امروز تمام این موضوعات را در ساحه مطالعات شان شامل ساخته اند. امیدواریم جناب صدیق افغان درین مورد پیشنهاداتی مشخص به دولت تقدیم بدارد. تلاشهای عبدالله قندهاری، نجوم را از سرحد ستاره شناسی عنعنوی به سطح بلندتر و نزدیک به نجوم علمی ارتقا داد.امید جای عبدالله قندهاری را پر نموده بتوانیم. خداوند جنت فردوس را نصیب عبدالله قندهاری نموده تمام زحمات شان را صدقه ی جاریه محسوب فرمایند. ملت نجیب افغانستان خاطرات و خدمات شانرا فراموش نمی نمایند. جای بس تاسف است که مقامات و نشرات داخلی ازین ضایعه یادآوری نه نموده و به این مسایل بی توجه اند. این نوشته کوتاه و پراکنده فقط یک مثالی را وانمود ساخت که ما افغانها تا هنوز نیز خیلی از کاروان دانش عقب افتاده واصلاً به ارزش بعضی ساحات علمی اهمیت نداده ایم، چه رسد به قدرشناسی دانشمند و متخصص. پیشنهاد میګردد اداره هواشناسی کشور بیوګرافی وفوتوی عبدالله قندهاری را در ارشیف حفظ نمایند و یک فوتوی شان را غرض تشویق جوانان در معرض دید نصب نمایند، پیشنهاد میګردد در صفحه ی اول جنتری سال ۱۴۰۱ (سال اینده)فوتو وبیوګرافی مختصرایشان درج ګردد.