سی و هشتمین سالروز وفات علامه حبیبی

سی و هشتمین سالروز وفات علامه حبیبی

علامه حبیبی به تاریخ نهم مى ۱۹۸۴ در کابل چشم از جهان پوشید.

علامه پوهاند عبدالحی حبیبی مؤرخ سترگ، نویسندهٔ بزرگ، مستشرق معروف و مبارز نستوه در سال ۱۲۸۹ هجری شمسی در قندهار چشم به جهان گشوده و به تاریخ ۲۰ ثور ۱۳۶۳ هجری شمسی (۹ می ۱۹۸۴) در کابل چشم از جهان پوشید.
پوهاند حبیبی ازمستشرقین و تاریخ نگاران معاصر افغانستان بود که به هر دو زبان دری و پشتو می نوشت. وی متخصص و استادِ مُسَلمِ زبان ها و ادبیات فارسی و پښتو بود
پوهاند حبیبی از سال ۱۳۰۴ تا ۱۳۶۳هجری شمسی مسؤولیت ها و وظایف مهمی چون معلمی، مدیریت جریدهٔ “طلوع افغان”، ریاست پښتو ټولنه، استادی پوهنتون، ریاست پوهنځی ادبیات، نمایندگی دورهء هفتم شورای ملّی، ریاست انجمن تاریخ و مشاوریت وزارت اطلاعات و کلتور را به عهده داشت.
علامه عبدالحی حبیبی به عنوان یک محقّق و دانشمندِ معتبر در کشورهای ایران، پاکستان ، هند و آسیای میانه شهرت دارد. پوهاند حبیبی از نظر علمی تا درجهٔ پوهاندی یا پروفیسوری در پوهنتون کابل ارتقأ یافت و چندین سال پوهنتون کابل و سایرمجامع علمی وادبی به عنوان استاد خدمات شایان و قابل قدر انجام داد. آثار، نوشته ها و تألیفات پوهاند عبدالحی حبیبی به بیشتر از ۱۳۰ جلد کتاب و رسالهٔ چاپ شده و قلمی می رسد.
تعدادی از کتاب ها و نوشته های پوهاند عبدالحی حبیبی:
۱. ادبیات جهان (فارسی)
۲. غزنه (مثنوی فارسی)
۳. تاریخ ادبیات پشتو
۴. تاریخ افغانستان در عصر تیموریان هند (فارسی)
۵. جوانمردان و عیاران (فارسی)
۶. اشعار و دیوان تیمورشاه افغان (فارسی)
۷. زرنج و احوال تاریخی آن (فارسی)
۸. تاریخ افغانستان بعد از اسلام (تاریخ به زبان فارسی)
۹. تاریخ سیاسی افغانستان در دو جلد (فارسی)
۱۰. روابط ادبی وادی سند با افغانستان
۱۱. جغرافیای تاریخی افغانستان
۱۲. تصحیح و ترتیب صد میدان خواجه عبدالله انصاری هروی
۱۳. نوشتن مقالات متعدد تاریخی و اجتماعی و سیاسی و ادبی (در حدود ششصد مقاله به زبان فارسی و پشتو در جراید و مجلات مختلف).
برخی تألیفات دیگراوعبارت‌اند از: مشاهیر ابدالیان، ده هزار لغت فارسی به پشتو، رساله افغانی و افغانیت، تاریخچه سبکهای شعر پشتو، تاریخ ادبیات پشتو، تاریخ مختصر افغانستان، و زبان دو هزار سال قبل افغانستان یا مادر زبان دری. وی همچنین زین‌الاخبار گردیزی، طبقات‌الصوفیه، و فضائل بلخ را تصحیح کرده است. کتاب‌شناسی ابوریحان بیرونی، و چهارمقاله درباره فردوسی (فردوسی پرچامقالی، اثر حافظ محمود شیرانی) نیز از ترجمه‌های او به فارسی است.

د زیات معلومات لپاره
علامه پوهاند عبدالحی حبيبي ( ۱۲۸۹ لمریز – ۱۳۶۳ لمریز) د علامه حبيب الله كندهاري (حبو اخندزاده) په كورنى کې په قندهار کی زېږېدلی دى. لومړنى زده کړې يي د کور و کلي له ديني پوهانو څخه وکړی. په (۱۲۹۹لمریز) کال د شالیمار په لومړني ښوونځي کې شامل او په ۱۳۰۴ لمريز کال کې د نوموړي ښونځي برېليک تر لاسه کوي او په همدغه کال (په ۱۵ کلنى کښی) همدې ښوونځي کې د ښوونکي سپېڅلې دنده پیل کړه.
د علامه حبيبي څخه تر يوسل و دېرش (۱۳۰) زيات چاپ شوي کتابونه را پاتې دي. په سلگونو مقالې او رسالې يې خپرې شوي او تر دوه سوو زياتو ملي او نړيوالو علمي سېمینارونو او کنفرانسونو کې يې اغیزمن گډون کړې دی. د چاپ شويو کتابونو له جملې څخه يې د شپږ پنځوسو څخه تر شپيتو کتابونو پورې د افغانستان د تاريخ او تاريخي جغرافيې په اړه دي، چې د بېلگې په توگه د افغانستان لنډ تاريخ (دوه جلده)، افغانستان بعد از اسلام (دوه جلده)، د پښتو ادبياتو تاريخ (دوه جلده)، اديان عصر کوشاني، افغانستان در عصر تيموريان، تاريخ شاهان صفاري، نومورکي مورخين، جغرافيايې تاريخي افغانستان، هنر عصر تيموريان، تاريخ مشروطيت در افغانستان او يو زيات شمېر نور يادولای شو.
په افغانستان کې د علامه حبيبي د زياتو اثارو تر څنگ تاريخ قديم افغانستان او افغانستان در مسير تاريخ هم له هغو اثار څخه شميرل کېږي چې بنسټيږ اډانه يې د چاپيريال پر شتو او امکاناتو تکيه لري، چې د مرحوم استاد احمد علي کهزاد او مرحوم مير غلام محمد غبار په زيار ليکل شويدي . د دې سترو مورخينو تر څنگ يوشمير نورو افغان مورخينو هم د علامه حبيبي پر قدم گامونه پورته کړيدي اوداسي تاريخي آثار يې تدوين کړي چې د افغانستان په تاريخ او تاريخ ليکنه کې وياړلي ځايونه لري چې د ټولو را يادول په دې لنډه ليکنه کې شونې کار نه دى.
د علامه حبيبي د افغانستان لنډ تاريخ ، افغانستان بعد از اسلام ، د پښتو ادبياتو تاريخ ، سنگ نبشته ها و خطوط کهن افغانستان ، تاريخ مشروطيت در افغانستان، کابل شاهان، صفاريان او تر ۱۳۵ ټوکه زيات څيړنيز او بديع خپاره شوي اثار د افغانستان په تاريخ کې ارزښتمن او د شهرت لوړو پوړيو ته رسيدلي دي . حبيبي د يوه مبتکر مورخ په توگه داسي تاريخي آثار تاليف او خپاره کړل چې عملاً يې د مدنيتونو پرخپلواک منځ ته راتللو او د محيطي امکاناتو پر ارزښتمن تاثير، د تائيد او ترجيح اثار گڼلای ښو.
علامه حبيبي د تاريخ مختصر افغانستان په خپرولو سره په حقيقت کې د افغانستان د پنځه زره کلن تاريخ پر له پسې رښتنى مسير روښانه کړ . او د پنځه زره کلن اوږد زماني واټن ټولي پيښي يې په خپل مبتکر استعداد گام پرگام داسي وڅيړلې او ووډلې چې له يوې خوا يې د دې ليري زماني واټن يى حتی نيم کال هم پټ پرينښوداو له بلي خوا يې د هري ادعا د ثبوت لپاره مطمئن او باوري اسناد وړاندي کړل او په دې ترتيب يې د افغانستان تاريخ هويت او عظمت نړيوالو سياسي او علمي کړيو ته جوت کړ.
په ۱۳۰۷ کال د طلوع افغان اخبار مرستيال او په کال ۱۳۱۰ ددغه اخبار مدير وټاکل ښو. تر ۱۳۱۹ لمريز کاله پورې يې د طلوع افغان اخبار داونيزې جريدې په بڼه په ډيره ښه توگه وچلاوه. ورسته کابل ته راغى او د پښتو ټولنى مشر وټاکل شو. په ۱۳۲۰ دپوهنې وزارت د مشاور او په ۱۳۲۴ کال د کابل پوهنتون دادبياتو دپوهنځى دلمړني رييس په توگه وټاکل شو. ددغو دندو تر څنگ دپښتو ټولنې رييس او دپښتو ادبياتود تاريخ استاد هم وو.
د ۱۳۲۶ لمريز کال راپدېخوا د سياست په ډگر کې په فعاليت بوخت شو ،او د ملي شوراداومې دورې وکالت ته راوکاږو. بيا د لسو کالو وروسته چې په چمن کې افغان وکيل التجاره ښو. په ۱۳۴۰ لمريز کال هيواد ته راستون شو خپلو پوهنيزو او علمې چارو ته يې دوام ورکړه. په کال ۱۳۴۴ کې دکابل پوهنتون رئيس او ورسته تر دادبياتو د پوهنځى رئيس ښو. په کال ۱۳۵۷ کې د علومو د اکاډمې مشاور او په ۱۳۵۹ کال کې داطلاعاتو او کلتور وزارت د علمي مشاور په توگه دنده تر سره کړه.
خدای بښلي حبيبي له سلو څخه زيات کتابونه ليکلي چې ۷۰ کتابونه يې په ايران ، پاکستان ، مصر او اورپاکې په پښتو، دري، عربي، اردو ، انگليسې ژبو چاپ شوي دي. له ۶۰۰ څخه يې زياتې ادبي، سياسي، تاريخې او ټولنيزي مقالې او رسالې ليکلې دي. استاد حبيبې د هيواد بهر او ننه په ۳۶ نړيواله سمينارونو کې برخه اخيستې ده او د افغانستان د فرهنگې غنا لپاره يې نه ستړې کېدونکې هلې ځلي او کار کړی. استاد حبيبي د ۱۳۶۳ کال د ثور د مياشتې په نولسمه چی د می د میاشتی نهمی نيټی سره سمون خوری، د کابل په ښار کې له دنيا سترگې پټې کړي او هملته خاوروته وسپارل شو.
د علامه حبیبی ځینی آثار:
خلیلی نامه (مثنوی فارسی) ۱۳۳۴
شاعر هیرمند هارون خان افغان (فارسی) ۱۳۳۸
کتاب‌های گم شده تاریخ غزنویان ۱۳۳۸
روابط ادبی سند با افغانستان، ۱۳۳۷
نوای هارک ۱۳۳۷
تاریخچه بیداری سیاسی در افغانستان مسلسل در جریده آزاد افغانستان
تاریخچه ادبیات پشتو (فارسی) ۱۳۱۹
پشتانه شعرا (پشتو) ۱۳۲۰
پشتو خیرنی ترجمه پشتو از دارمستتر فرانسوی، ۱۳۲۵
تحقیقات راجع به پته خزانه (فارسی) ۱۳۲۴
تحقیقات راجع به ترجمان البلاغه رادویانی (فارسی) ۱۳۳۰
زبان دوهزار ساله افغانستان یا مادر زبان دری تحلیل کتیبه سرخ کوتل ۱۳۴۳
نگاهی به سلامان و اسبال جامی ۱۳۴۳
شاعرانه شه مولانا جلال الدین بلخی ۱۳۵۳
پشتو دتاریخ او لغت په رڼا کښی ۱۳۴۷
دپشتو ژبی او ادب موقف دمرکزی آسیا دخلکو په تمدنونوکی (پشتو، انگلیسی) ۱۳۵۶
آسمانی نغمی او لاهوتی سرودونه (پشتو) ۱۳۶۱
په شلمه پیری کی دافغانستان هنر (پشتو) ۱۳۵۸
نظری بر ادبیات پشتو (ترجمه از عربی) ۱۳۵۷
پشتو نثرته کرکتنه ۱۳۶۰
امیر کروره دودمان او ۱۳۶۱
پیر روشان ۱۳۵۳
انتخابی از حدیقه حکیم سنایی ۱۳۵۶
متون دری ۱۳۵۷
دالبیرونی کتابشود ۱۳۵۲
دپشتو ادب په تاریخ کی قصیده ۱۳۵۷
در زمینه تاریخ و جغرافیا:
تاریخ ادبیات پشتو جلد اول
دوره قبل از اسلام (پشتو) ۱۳۲۵
تاریخ ادبیات شعر جلد دوم از ابتدای اسلام تا هزارم هجری (پشتو) ۱۳۴۲
مجمع الغرایب و مزار علوی در بلخ (فارسی)
تاریخ افغانستان در عصر تیموریان هند (فارسی) انجمن تاریخ ۱۳۴۲
مورخان گمنام افغانستان (پشتو) ۱۳۵۹
مشاهیر ابدالیان پیش از احمدشاه (پشتو) ۱۳۱۹
زرنج و احوال تاریخی آن (فارسی) ۱۳۶۴
ملتان کا لودی شاهی خاندان (اردو لاهور) ۱۳۴۹
افغانستان بعد از اسلام جلد اول (فارسی) ۱۳۵۷
پشتو و لویگان غزنه تحقیق در تاریخ غزنه و ادبیات پشتو (فارسی) ۱۳۴۲
رهنمای تاریخ افغانستان درکتب فارسی، عربی و اردو (فارسی) ۱۳۴۸
تاریخچه مختصر ادبیات پشتو به عربی (قاهره) ۱۳۵۷
تاریخ مختصر افغانستان ۲ جلد ۱۳۴۸
تاریخ ادبیات پشتو صنف سوم فاکولته ۱۳۴۷
تاریخ ادبیات پشتو صنف چهارم فاکولته ۱۳۴۷
هفت کتیبه قدیم ۱۳۵۰
تاریخچه خط در افغانستان ۱۳۵۰
ظهیرالدین بابر (زندگی و شخصیت او) ۱۳۵۳
پیش گپ (کرونولوجی افغانستان) (پشتو) ۱۵۳
اصل خلجیان افغانی تهران ۱۳۴۹
منابع ادبی تاریخ هنر کتاب سازی در عصر تیموریان (انگلیسی) ۱۹۷۹
هنر عصر تیموریان (تهران) ۱۳۵۵
دافغانستان لند تاریخ ۱۳۵۶
تاریخ گویی به تعمیه در اشعار قدیم دری ۱۳۶۰
تحقیق مرونات سنایی (تهران) ۱۳۵۶
نام‌های برخی ایزدان عصر کوشانی و اثرهای باقی‌مانده آن در ادب وابسته افغانستان ۱۳۵۷
ادیان عصر کوشانی (انگلیسی) ۱۳۵۹
بابر در افغانستان (انگلیسی) ۱۹۸۰
تاج کابلشاه در کعبه ۱۳۴۸
مدرسه شاه شهید غرجستان و بنای مرقد سالار جلیل در کمیسان بلخ، تهران ۱۳۵۵
تصحیح و تحشیه و تعلیق
دیوان احمدشاه بابا (پشتو) ۱۳۲۰
تذکره شعرای پشتو «پته خزانه» ۱۳۲۲، ۱۳۴۰ تهران، متن عکسی ۱۳۵۴
طبقات ناصری ۲ جلد لاهور ۱۹۴۹، کابل ۱۳۴۳
طبقات صوفیه «عبدالله هروی» ۱۳۴۹
مرد میدان خواجه عبدالله انصاری ۱۳۴۲
زین الاخبار گردیزی ۱۳۴۷
فضایل بلخ تهران ۱۳۴۹
سواد اعظم تهران ۱۳۴۸
روضه الفریقین تالیف ابورجامومل ابن مسرور شاشی مروی متوفا ۵۱۷، تهران ۱۳۵۹
فردوسی و شاهنامه ترجمه فارسی «فردوسی برچهار مقالی» از شیرانی ۱۹۴۲
تاریخ تلفظ و صرف پشتو کابل ۱۳۵۶
سوات نامه خوشحال خان ۱۳۵۸
زندگینامه ابن سینا «ترجمه دری» ۱۳۵۹
شناخت نامه میا فقیرالله جلال آبادی ۱۳۵۹
ترجمه پشتو زندگینامه سینا ۱۳۵۹
شرح بیتین مثنوی (از مهردل خان شرقی) ۱۳۵۲
کتاب‌شناسی البیرونی تهران ۱۳۵۲
کتابهای علمی و اجتماعی
جوانمردان و عیاران- فارسی ۱۳۲۱
سررشته طریقت خواجگان از جامی ۱۳۲۳
تصوف – دری کابل ۱۳۴۶
نسب و زادگاه سیدجمال الدین افغانی (فارسی)۱۳۵۵
خودی و بیخودی در اندیشه اقبال ۱۳۵۶
دامیر شیرعلی فکری او سیاسی شخصیت ۱۳۶۰
پنجاه مقاله حبیبی ۱۳۶۲
دشیخ الاسلام عبدالله انصاری سیرت او شخصیت ۱۳۴۱
منازل السایرین ۱۳۵۵
آثار چاپ ناشده
ادبیات جهانی (فارسی)
مدوجز افغانستان (مسدس فارسی) ۱۳۰۸
درد دل (مثنوی فارسی) ۱۳۱۶
پیام عصر (مثنوی فارسی) ۱۳۲۰
لاله کهسار مجموعه آثار شعرای گمنام فارسی زبان افغانستان
نوشته‌های من به زبان فارسی و پشتو مجموعه مقالات اجتماعی و یادداشت‌های تاریخی و آثار ادبی منثور و منظوم در سه جلد تاریخ سیاسی افغانستان ۲ جلد
تصحیح و تحشیه و مقابله و تعلیق مذکر احباب نثاری بخاری (فارسی)
افغان در تاریخ
رساله قافیه جامی با مقدمه و تعلیق ۱۳۵۷
موقف عرفانی جامی در پیوستگاه فلسفه و عرفان با ساینس
پیام یعقوب لیث (به چهار زبان)
تصحیح و مقابله و مقدمه اکبرنامه حمید کشمیری (فارسی) ۱۳۰۹
روح این ابرمرد تاریخ شاد و بهشت مکانش باد.

 ۹ می ۲۰۲۲ – تکزاس