حمایت شاه امان الله از قبایل آزاد

حمایت شاه امان الله ازقبایل آزاد ،عاملی برای اغتشاش خوست !

یکی از وظایف اهل تحقیق وتاریخ اینست که وقتی براسنادی دست می یابند که میتواند دیدگاه انسان را نسبت به یک رخداد تاریخی عوض کند ، می باید آنرا از طریق رسانه های جمعی با دیگران شریک نماید تا آن رخداد بروی روزآمده [آپدیت شده] باشد.در کتاب “سلطنت امان الله شاه واستقلال مجدد افغانستان” اخطاریه ئی شدیداللحنی از جانب وزارت خارجه انگلستان بدولت افغانستان در رابطه به قطع حمایت ازقبایل سرحد درج شده که یک ماه قبل از اغتشاش خوست در جراید هند برتانوی انتشاریافته بود.

اسناد وشواهد کتبی گواهی میدهند که شاه امان الله بعد از کسب استقلال هیچگاهی دست از حمایت از قبایل آنسوی خط دیورند نگرفت و پیوسته در اندیشۀ آزادی قبایل از زیرسلطۀ انگلیس ها بود؛نه تنها در فکر ازادی قبایل ، بلکه در فکر قیام وآزادی  ملت بزرگ  هند نیز بود.

پس از تصدیق استقلال افغانستان از سوی انگلیسها،شاه امان الله همواره مردم قبایل آنسوی خط را مورد توجه ومساعدت های مادی ومعنوی دولت خویش قرارمیداد. دراینجا به اقتباس پیام شاه عنوانی قبایل می پردازم  که شاید برای بسیاری از افغانها تازه و ناشنیده مانده باشد:

متن پیام :

“براداران دلیر، شجاع، باشهامت و با غرور سرحدی من! 

جد و جهد های شجاعانه ی که شما در مبارزه با دشمن دین و کشور خود کرده اید، هنوز در خاطره ام زنده اند. سوگند و عهد و پیمان شما برای حفظ  آبرو و ننگ تان و عزت کشور تان، که شما آنرا به بهای زندگی خود  نجات دادید، تحسین مرا بر می انگیزاند.  دلیل اصلی منازعه بین من و جانب دیگر (انگلیس) حل مسالۀ سرحدات بوده است.  بعد از مدت های طولانی ما صلح مؤقتی را برای سه سال عقد نمودیم. آنهم به طوریکه جانب مقابل ناگزیر گردید بالا دستی مرا بپذیرد. من صاف و پوست کنده و واضح برای جانب مقابل روشن ساختم که مردمان ساکن در مناطق سرحدی خویشاوندان همخون من اند و نباید آنان را با هیچ وسیله یی از من جدا کنند و تا زمانیکه آنها از رفتار جانب مقابل رضایت نداشته باشند، صلح قابل تصور نخواهد بود. در طول سه سال آینده، دشمن ما باید ثابت کند که آیا میخواهد به طور جدی و صادقانه با من در صلح زندگی کند یا نه؟ اگر دشمن به قول خود وفادار بماند و صادقانه مطالبات مرا انجام دهد، صلح پایدار خواهد بود،  در غیر این صورت، ما دوباره جرگه یی را برای اتخاذ تصمیم در بارۀ اقدامات بعدی خود برگزار خواهیم کرد. بنابر این، من از شما خواهش میکنم در طول این سه سال روابط مسالمت آمیزی با دشمن داشته باشید و مناسبات تان با یک دیگر در میان خود تان باید مانند برادر دوستانه باشد. از بارگاه پروردگار رفاه و سعادت شما را استدعا دارم. آرزومندی، مقصد و وظیفه من این است که برای بهبود شرایط زندگی تان بکوشم. “( پروفیسریوری تیخانف، نبردافغانی استالین،ترجمۀ عزیز آریانفر،ص 371)

بنابرنوشتۀ محقق افغان داکتر عبدالرحمن زمانی، پس ازجنگ استقلال ، قبایل پشتون 600  مرتبه بر نیروهای انگلیس درمناطق قبایلی حمله کردند  که در اثر این  حملات  300 تن انگلیس  کشته و400 تن  زخمی شدند و 436 تن انگلیس را اختطاف کردند .( داکتر عبدالرحمن زمانی، په آزادسرحد کی خپلواکی غوشتونکی مبارزی او دمومندو په مشهور غزاگانو کی دغازی میرزمان خان ونده،چاپ موسکا خپرندویه موسسه،1388)

نویسنده امریکائی، ریه تالی ستوارت،در کتاب خود( آتش در افغانستان) میگوید: «انگليس ها از پشتى بانى امان الله خان ازقبايل و از آزادى خواهان هند ناراضى بودند. انگليس هامکاتبات بين وزيرخارجه (محمودطرزى) و غلام حيدر، آمر پوسته خانه افغانستان در پشاور و مکاتبات بين طرزى و سردار عبدالرحمن خان نماينده افغانى در هند را به دست آورده بودند و اين مکاتبات همکارى افغانستان را با آزادى خواهان هندى نشان ميداد. مزيد برآن مکاتبات بين امان ﷲ خان و عبيدﷲ وزيرحکومت جلاى وطن هند را نيز به دست آورده بودند، دريکى ازاين اسنادعبيدﷲ و همکار وى ظفرحسین از تمام هنديها تقاضا کرده بودند که در آينده با افغانها در حمله شان عليه برتانيه کمک نمايند، انگليس ها را به قتل برسانند، خطوط آهن، تلگراف و غيره را مورد حمله قرار بدهند و يک رابطه نزديک بين ناسيوناليستهاى هندى در خارج هند و نماينده امان ﷲ خان حکيم اسلم و مولوى منظور وجود داشت. ( ریه تالی استوارت ،آتش در افغانستان، صص٢23- 432  )

براثرچنین تحرکاتی بودکه هلمتن گرانت، ماموروزارت خارجه انگلیس به دولت افغانستان اخطار داد که اگر در ظرف یک هفته حکومت افغانستان درمناطق سرحد شمالغربی کاری نکند که اسباب رضایت حکومت هندبرتانوی را فراهم آورد،دست به بمباردمان مناطق افغانستان وحتی شهرکابل خواهد زد.

پوپلزائی درتاریخ خود (سلطنت امان الله شاه واستقلال مجدد افغانستان،بخش دوم)زیرعنوان «اظهارت سرهملتن گرانت عضووزارت امورخارجۀانگلیس راجع به  افغانستان » مینویسد که:«دربرج قوس1302 ش[نومبر1923] دولت انگلستان مخالفت شدید خود رابه دولت افغانستان مستقل ابراز نمود. جریدۀ زمیندار بیانات سرهملتن گرانت را که یکی از رجال معروف انگلیس وزمان زیادی زمامدار امور خارجۀ هندبرتانوی بود،مطالب آتی را بدست نشر سپرد:«درسرحدشمال غربی از دست قاتلین یک وضعیت غیر قابل تحمل ایجاد گردیده است ومی باید که دراین مسئله اقدام جدی وفوری بعمل آید. مشکلات امیر را بخوبی میدانیم لیکن همجواری تقاضامیکند که بایستی براین مشکلات فایق آید، وباید بداند که اگر در ظرف یک هفته اقدام رضایت بخشی ننمود وزیرمختار خود را از کابل احضار خواهیم کرد ومردم افغان را هم واپس میفرستیم. تمام دروازه ها را مسدود کرده وتجارت را قطع خواهیم ساخت. مثل آفت سماوی به علاقه جات افغانستان واگرممکن شود الی کابل بذریعۀ طیارات حمله خواهیم کرد. من تقریباً بیست سال با افغانستان دوست بودم ومحاربۀ با افغانستان را از هرچیز بدتر میدانم ولی وضعیت کنونی غیر قابل تحمل است وما نباید از شروع محاربۀ جدید مخوف گردیم از اقدام منصافانه خود را بازداشته برسرامنیت برقرار نکنیم؟»(پوپلزائی، سلطنت  امان الله شاه ،بخش2، ص43)

این پروتست مقدمه اغتشاش خوست بسرکردگی ملای لنگ بود.آنهای که دست انگلیس را دراغتشاش خوست دخیل نمیدانند، بنابر این سند پوپلزائی مرتکب اشتباه شده اند.روایت معمولی قبل ازین پروتست این بود که علت انرا  انفاذ قانون جزا میدانستند که به دختران  حق میداد درصورتی  که به ازدواج با نامزد خودراضی نباشد نکاح صورت  گرفته نمیتواند، بنابرین ملای لنگ قانون را در دستی  و قران را  در دستی گرفته درمیان مردم فریاد میزد : گدام یک را قبول دارید؟ ومردم میگفت قرآن را.مگر علت اصلی شورش تحریکات انتقام گیرانه انگلیس از شاه امان الله بودتا دست از حمایت  قبایل  وآزادیخواهان هند بگیرد.

پوپلزائی درادامه این پروتست از کشف اشتهاری[شب نامه ئی] درکابل خبرمیدهد که توسط ملای لنگ بردیوارهای مسجدپل خشتی نصب شده بود.او مینویسد:«ملاعبدالله “مشهور به  ملای لنگ”در برج قوس 1302 ش از سمت جنوبی وارد شهرکابل شده واشتهاری را که بقلم نوشته شده بود درحصه مسجد پل خشتی کابل متصل معبر عام دراخفا بدیوارآویخت.» دراین ورقه اعتراضات زیادی با عبارات نهایت زشت نسبت به طرز کار روائی سلطنت اعلیحضرت امان الله شاه نموده بود.

پولیس کابل درهمان روز ورقه مذکور را از دیوارها کنده بمقامات امنیتی سپردند وبا آنکه این اسرارکشف گردید، مگر عامل آن شناخته نشد تا آنکه در برج جدی سال 1303ش بعد از دستگیری ملای لنگ این راز معلوم گردید.(پوپلزائی، همان اثر،ص 44)

پوپلزائی علاوه میکند که ،به دنبال کشف شب نامه ملا عبدالله،اخبارسول ایندملتری گزت، در برج جدی سال 1302 ش(جنوری 1924م) نوشت :«اشخاصی که ازافغانستان وارد هندوستان میشوند اطلاع میدهند که درافغانستان هشت نفری حواله شده اشخاص را جبراً داخل عسکری میسازند. مردم منگل ازاین حکم سرپیچی نموده حاضرنشدند که داخل عسکری شوند وبمقام مخالفت ایساده اند وحکومت هم درمقابل این سرپیچی آنان چیزی نتوانسته سکوت ورزیده وازاین تصمیم مردم منگل روح عسکریت افغان معلوم میشود که چه اندازه است؟»( پوپلزائی، سلطنت شامان الله واستقلال ،بخش 2، ص45)

بدینسان معلوم میشودکه اغتشاش خوست به تحریک انگلیسها در ضدیت باکمک ها وحمایت های دولت افغانستان از قبایل آزاد براه افتاده بود که مدت یک سال دوام کرد وضربات محکمی بر پیکراقتصادی ونیروهای دفاعی کشوروارد نمود.

ریه تالی استوارت نویسندۀ امریکائی مینویسدکه:« دست زدن هاى حکومت افغانستان در بين قبايل

سرحدى هميشه باعث ناخوشنودى برتانيه با حکومت افغانستان بود. رياست قبايل پول گزافى به قبايل آنطرف سرحد ميداد تا آنها را عليه برتانويها بشوراند و انگليسها تصور ميکردند که اين پول ها را شورویها ارسال ميکنند تا به قبايل داده شود. بر علاوه امان ﷲ خان از مسترد کردن اشخاص مجرم که از آن طرف سرحد به افغانستان پناه مى آوردند، اباء مى ورزيد و زمينه کشمکش را با برتانيه آماده ميساخت. افغانستان همواره از انگليس ميخواست تا در مورد قبايل با آنها مذاکره نمايد، اما انگليس ها از مذاکره در مورد قبايل شانه خالى مينمود و افغانها از اين سياست سخت ناراحت بودند.

انگليس ها براى چندين سال از بکار بردن کلمه اعليحضرت به امان ﷲ خان ابا ورزيدند و از معاهده تجارتى بين افغانستان و ايتاليا به حکومت ايتاليا اعتراض کردند و گفتند که هنوز افغانستان در ساحه نفوذ انگليس قرار دارد. هيئت محمدولى خان را دراروپا پذيرائى کردند، مگر انگليس ها نپذيرفتند که محمدولى خان باشاه انگليس ديدار داشته باشد. به محمودطرزى  در سرحد هند برتانوى اجازه دخول ندادند و گفتند که اعتبار نامه قانونى ندارد. هنگام سفر امان ﷲ خان به اروپا ويسراى هند به بهانه مريضى به پذيرائى او به بمبئى نرفت و در انتقال اموال به خصوص اسلحه به افغانستان مشکلاتى ايجاد کردند. در هنگام شورش خوست، انگليس ها از ورود اسلحه خريدارى شده از آلمان و فرانسه به افغانستان ممانعت کردند، طرزى سفیرافغانستان در پاريس عليه اين قيودات بى مورد انگليس ها و مداخله در امور يک کشور آزاد اعتراض نمود. ترکيه، ايران و افغانستان در اساس با انگليس ها دشمنى داشتند.

انگليس ها افغانستان آزاد وعصرى را تهديدى به حکمرانى شان در هند میدانستند.سفير انگليس از پاليسى ملى امان ﷲ خان خوشنود نبود و هم شخصاً از وى متنفر بود.چون همه اين چيزها در همفرى جمع شده بود، لذا وزيرمختار انگليس درکابل مقرر گرديد. او درسال ١٩٢٢ به کابل آمد و تا ١٩٢٩ که گليم امان ﷲ خان و مشروطه خواهان را جمع نمود، در کابل بود. وى يک افسر نظامى انگليس در سرحدات قبايل و شخص بسيار زرنگ و ماهر و دشمن شماره يک امان ﷲ خان و محمودطرزى بود. حتى براى طرزى ويزه ترانزيت از طريق هند داده نشد، به اين بهانه که در افغانستان شورش رخ داده، طرزى از پاريس بسوى کابل از طريق هند سفرميکرد.”( ریه تالی استوارت ،آتش در افغانستان، صص٢30- 442  )

         در واقع یکی از دلایل سقوط شاه امان الله،همین سیاست حمایت از قبایل آنسوی خط  درقیام های پی در پی علیه حکومت هند برتانوی بود که نمیگذاشت آب  از گلوی استعمارگران بخوشی فرو برود.  

         پایان 30/5/ 2022