تبصره ئی برمقالۀ: نگاهی به محاسبات غازی امان الله خان

تبصره ئی برمقالۀ «نگاهی به محاسبات غازی امان الله خان» بقلم احمد فواد ارسلا

محقق دانشمند افغان، جناب احمد فواد ارسلا، با نگاشتن مقاله « نگاهی به محاسبات غازی امان الله خان» راز مهم پیروزی جنرال نادرخان را درجبهه جنوبی جنگ سوم افغان وانگلیس افشا نموده اند. این مقاله راز عقب نشینی انگلیسها را از پوسته های سرحدی در وزیرستان آشکارا مینماید. این مقاله از قول جنرال “دایر” قوماندان قوتهای انگلیسی در جنگ سوم افغان و انگلیس نکاتی را برملا میکند که تاکنون هیچکسی آنرا با چنین وضاحتی روشن نکرده بود.

آقای ارسلا ، از قول جنرال دایرسیاست نظامی انگلیسها را در مرزهای جنوبی چنین بیان میکند: « در اوایل ماه می، شایعاتی درباره حرکت قوای افغان به خوست و گزارشهایی از بازدید نادر خان از قرارگاه افغان در علی خیل – غرب پایوار کوتل و گردیز منتشر شد. برخی از نیروها ی قبایلی افغان به تصاحب کوههای جنوب کرم، داخل مرز خوست، پرداختند. در ۱۳ می، عساکر افغان با چند توپ، اطراف راس پیوار را تصرف کردند، اما به قلمرو ما تجاوز نکردند…در نهایت، در ۲۱ می، نادر خان با قوای تقویتی به متون، مرکز خوست، رسید و نیروی موجود در آنجا را به حدود 9 کندک ودو غند و چند توپ رساند. مهمات به مردم خوست و جنوبی داده شد و لشکرهای قبایل جنوبی خوست به مرز بالایی توچی نزدیک شدند، که باعث ناامنی قابل توجهی در میان وزیریها و مهسودها شد. به نظر میرسد که در ۲۴ می یک پیشروی ترکیبی از نیروهای افغان و لشکرهای قومی به سمت مرز ما آغاز شد و طبق ترتیبات پیشاپیش در نظر گرفته شده به منظور چنین موقعیتی، پوسته های میلیشیایی در بالای توچی و در رودخانه کایتو تخلیه شدند. اقدام مشابهی نیز در مورد پوسته های بعد از مرز در جنوب وزیرستان انجام شد.اقدامی که با پوسته های سرحدی کوچک و منزوی انجام میشود همیشه یک مشکل دشوار در زمان جنگ است. زمانی که برخورد ها آغاز میشوند، این پوسته ها قادر به دفاع طولانی مدت نیستند و چون این پوسته ها را نمیتوان به سرنوشت خود رها کرد، مسأله انتقال آنها از پوسته و تخلیه پوسته ویا ارسال قوای برای امداد آنها مطرح می شود. از نظر موقعیت عسکری ان زمان امکان نداشت که این پوسته ها تقویت شوند وبه همین دلیل تخلیه و انتقال تنها راه حل بود، هرچند تأثیر ناخوشایندی که تخلیه وانتقال بر قبایل مستقل دارد، نمیتواند نادیده گرفته شود. »

این اعترافات جنرال دایر نشان میدهد که انگلیسها بخاطرضعف پوسته های سرحدی وعدم امکان تقویت این پوسته ها درجنگ های متعارف، پیشاپیش تصمیم گرفته بودند تاپوسته های خودرا تخلیه کنند وبرادران جنرال نادرخان درپیوارپوستهای تخلیه شده را اشغال کرده بودند.

مطلب دوم درسخنان جنرال دایر این است که پوسته های انگلیس درقلعه تل تا هنگامی مقاومت کردندکه قوتهای جنرال دایر به کمک آنها رسید واو با حملات طیارات جنگی قوای افغانی تحت قومانده نادرخان را مجبور به فرارکرد. اما رسیدن فرمان آتش بس از سوی امان الله خان، شکست نادرخان را به پیروزی مبدل کرد.

حسن آیبک همکارنزدیک نادرخان درجنگ تل نیزاز شکست وفرار نادرخان بعداز بمباردمان طیارات انگلیسی برمواضع عساکرافغانی درجنگ تل خبرمیدهد ومیگوید«رضای الهی همین بود که شام 27 می ازکابل فرمان امیرصاحب مبنی برمتارکه جنگ انگریزها برسد. با آمدن این فرمان برفراروعقب نشینی وشکست سربازان ما که خودسرانه به آن دست زده بودند پرده افتاد… و این شکست درانظارمردم رنگ فتح وپیروزی را بخودگرفت وبرعزت او افزود.»( خاطرات حسن آیبک، ترجمه فضل الرحمن فاضل،چاپ دوم، ص205-206)

غبارنیز درجلد دوم کتابش(ص32) این نظر حسن آیبک را تائید وتکرار میکند، منتها از زبان شمس المشایخ(فضل محمدمجددی).

اما همین جنرال درحال فرار با گرفتن نامۀ متارکۀ جنگ، وقتی دانست که دیگرحملۀ طیارات انگلیس برفراز سراو اجرا نخواهد شد وبا اطمینان ازاین واقعیت که انگلیسها خودبخود پوستهای سرحدی خود را رهاکرده عقب نشینی کرده اند ، چنان جسورمیشود که به شاه امان الله هوشدارمیدهدکه متارکه را نپذیرد وعلاوه میکندکه اگر از 360 رگ غیرت یک رگ غیرت درتن شاه باشد نباید متارکه را قبول کند، درحالیکه شاه غازی بشرط قبول استقلال افغانستان این متارکۀ راپذیرفته بود وادامه پروسه را از راه مذاکره لازم میدانست وسرانجام استقلال  کامل را با فداکاری قبایل آنسوی خط کمائی وافتخاربزرگی برای ملت افغانستان آفرید. بنابرین وقتی انسان به نتایج اقدامات شاه امان الله توجه کند در می یابدکه تصامیم شاه با درنظرداشت اوضاع واحوال روز ومتناسب به توازن قوای نظامی جانب افغانی معقول بوده باست.

دراینجا باید اعتراف کرد که اگر سهم گیری وفداکاری قبایل وزیرستان درجنگ سوم افغان وانگلیس نمی بود. شاید انگلیسها حاضر به تخیله پوسته های سرحدی خود نمی شدند واین پوسته ها بدست قوای افغانی نمی افتاد وبالنتیجه انگلیسها حاضر به قبول متارکۀ جنگ نمیشدند.اما حملات قبایل وزیر ومسهود برنیروهای انگلیس سبب گردید تاملیشای افریدی که درجمله قوای امنیتی بریتانویهاخدمت میکردند وظایف خودرا ترک داده به قوتهای قبایل وزیری بپیوندند واین دلیل دیگری بود که انگلیسها را وادار به پیشنهادمتارکه جنگ با افغانها نمود.البته مجاهدین اینسوی خط دیورند که شمس المشایخ آنها را رهبری میکرد  نیز نقش موثر خود را بر دشمن داشته اند.

بقول آقای ارسلا:«بازهم این درایت و هوشیاری امیر امان الله خان بود که پیشنهاد متارکه را قبول و استقلال کامل افغانستان را بدون خونریزی بیشتربدست آورد. باید تذکر داد که شواهد و اسناد به وضاحت نشان میدهد که حرکت غازی امان الله  خان در سوقیات عسکری ماجراجوئی نبود بلکه نتیجه محاسبات بر اساس یک پلان و هدف بود که باید از آن نگاه ارزیابی شود.»

تاریخ،«محاسبات درست امیرامان الله خان را چه درشروع جنگ و چه در ختم به موقع آن، منحیث یک اقدام جسورانه و عالی و تاریخی ثبت کرده است.» احمد فواد ارسلا

پای

نگاهی به محاسبات غازی امان الله خان-احمد فواد ارسلا