سال ۲۰۱۶ خونین‌ترین سال در یک‌ونیم دهۀ گذشته

مرکز مطالعات استراتیژیک و منطقوی^[1]

دفتر سازمان ملل متحد در افغانستان (يوناما) در گزارش سالانۀ خویش می‌نگارد که تلفات ملکی در افغانستان در سال ۲۰۱۶ سه درصد نسبت به سال ۲۰۱۵ افزایش یافته و از زمان ثبت تلفات در سال ۲۰۰۹ بی‌سابقه بوده است.

آمار این گزارش که روز دوشنبه (۶ فبروری ۲۰۱۷) منتشر شد، حاکی از آن است که در سال ۲۰۱۶ میلادی ۱۱۴۱۸ تن غیرنظامی قربانی جنگ در کشور بودند که از جملۀ آن‌ها ۳۴۹۸ تن کشته و ۷۹۲۰ تن دیگر زخمی شده‌اند و در مورد عاملین این تلفات نیز سخن زده است.

یوناما از سال ۲۰۰۹ بدین‌سو به‌طور منظم تلفات افراد ملکی را ثبت می‌نماید که با گذشت هر سال آمار تلفات ملکی افزایش می‌یابد؛ ولی یک نقطۀ قابل توجه این است که یوناما در رابطه به عاملین تلفات ملکی همواره گروه‌های مسلح مخالف حکومت و نیروهای افغان را ملامت می‌داند، ولی به کشتارهای نیروهای خارجی بیشتر پرده می‌افگند.

در این تحلیل به چگونگی تلفات ملکی در یک‌ونیم دهۀ گذشته، عاملین تلفات ملکی، نقش گروه‌های مسلح درگیر جنگ در تلفات ملکی و عوامل افزایش تلفات ملکی در سال ۲۰۱۶ پرداخته شده است.

تلفات افراد ملکی (۲۰۰۱- ۲۰۱۶)

در سال ۲۰۰۱ زمانیکه نیروهای امریکایی و نیروهای ائتلاف حملات خود را به خاک افغانستان آغاز کردند، میزان تلفات افراد ملکی در این سال بلند بود و شمار کشته‌شده‌گان ملکی به ۲۳۷۵ تن می‌رسید. سپس در سال‌های ۲۰۰۲ الی ۲۰۰۶ جمعاً ۲۴۲۲ فرد ملکی کشته شدند. باید گفت که این آمار از طرف اداره‌ی رسمی جمع‌آوری نگردیده بلکه محصول تلاش‌های شخصی از جانب محققین بوده است.

یوناما در سال ۲۰۰۷ آغاز به جمع‌آوری ارقام تلفات ملکی نمود، ولی از لحاظ میتودولوژی علمی، گزارش‌های یوناما در سال‌های ۲۰۰۷ و ۲۰۰۸ با گزارش‌های این نهاد در سال ۲۰۰۹ و سال‌های پس از آن، متفاوت اند.

اگر گزارش‌های یوناما در مورد تلفات ملکی را مطالعه نماییم، با مقایسه و مطالعۀ ارقام ارئه شده در مورد تلفات ملکی از سوی این نهاد، در می‌یابیم که هر زمانی ناامنی‌ها بیشتر شده و جنگ‌ نیروهای افغان و خارجی با مخالفین مسلح دولت شدت گرفته، تلفات ملکی نیز افزایش یافته است. پس از سال ۲۰۰۷ همه‌ساله (به استثناء سال ۲۰۱۲) میزان تلفات ملکی افزایش یافته است (برای توضیح بیتشر به جدول-۱ مراجعه نمایید). در سال ۲۰۰۹ به طور مجموعی تعداد تلفات ملکی ۳۵۵۶ تن بود، ولی این رقم در سال ۲۰۱۶ به ۱۱۴۱۸ تن رسید. در کل، با توجه به ارقام سازمان ملل متحد، از سال ۲۰۰۷ تا پایان سال ۲۰۱۶ میلادی، شمار کشته و زخمی شده‌گان افراد ملکی در افغانستان به ۷۳۷۹۳ تن می‌رسد.

جدول-۱: تلفات ملکی در افغانستان (۲۰۰۹- ۲۰۱۶)

مأخذ: گزارش‌های منتشره یوناما در مورد تلفات ملکی در افغانستان(۲۰۰۹- ۲۰۱۶)

عاملین تلفات ملکی

در گزارش‌های یوناما همه‌ساله در کنار آمار تلفات ملکی، عوامل تلفات و همچنان پیشنهاداتی به طرف‌های درگیر جنگ در افغانستان برای کاهش این تلفات نیز ارائه می‌شود.

در مورد عاملین تلفات ملکی از یک‌سو در این ارقام آنعده از تلفات ملکی که یوناما در مورد قراردادن آن تحت کتگوری تلفات ملکی شواهد کافی ندارد و یا هم مواردی که یوناما به آن دسترسی نداشته است، شامل این گزارش‌ها نشده‌ است و از سوی دیگر تلفات ملکی ناشی از حملات طیاره‌های بدون سرنشین و بیشتر تلفاتی که از طرف نیروهای خارجی به افراد ملکی وارد شده، در این ارقام اضافه نشده است.

در گزارش سال ۲۰۱۶ یوناما آمده است که مسؤول ۶۱ درصد از تلفات افراد ملکی عناصر ضد دولت (عمدتا طالبان) و ۲۴ درصد نیروهای طرفدار دولت (۲۰ درصد نیروهای امنیتی افغان، ۲ درصد ملیشه‌های طرفدار دولت و ۲ درصد نیروهای خارجی) شناخته شده است. این نهاد همچنان مسوولیت ۱۰ درصد تلفات افراد ملکی را به درگیری‌های زمینی میان عناصر ضد دولت و نیروهای طرفدار دولت نسبت داده است، زیرا نسبت دادن تلفات افراد ملکی ناشی از این تاکتیک به یک طرف مشخص ممکن نبود. مسوولیت پنج درصد باقی‌ماندۀ تلفات افراد ملکی به هیچ یک از طرفین درگیر نسبت داده نشده زیرا این تلفات عمدتاً ناشی از مواد منفجرناشده باقیمانده از جنگ می‌باشند.

در آماری که توسط یوناما ثبت گردیده، نقش نیروهای خارجی در رابطه به تلفات ملکی در افغانستان تنها دو درصد ذکر شده رقمی که تعجب‌آور است، چون در سال ۲۰۱۶ نیروهای خارجی از یک‌سو دوباره به میدان جنگ بازگشتند و از سوی دیگر حملات طیاره‌های بدون سرنشنین این نیروها نیز افزایش یافت.

جدول-۲: عاملین تلفات ملکی (۲۰۰۹-۲۰۱۶)

مأخذ: گزارش‌های منتشره یوناما در مورد تلفات ملکی در افغانستان(۲۰۱۶-۲۰۰۹)

تلفات زنان و کودکان (۲۰۰۹- ۲۰۱۶)

بربنیاد آمار یوناما در سال ۲۰۱۶ میلادی کشته و زخمی شده‌گان اطفال به ۳۵۱۲ تن می‌رسد که از این جمله ۹۲۳ طفل کشته و ۲۵۸۹ طفل دیگر مجروح شده‌اند. این رقم نظر به سال ۲۰۱۵ میلادی ۲۴ درصد افزایش را نشان می‌دهد.

در آمار تلفات زنان نظر به سال ۲۰۱۵ دو درصد کاهش به نظر می‌رسد (تلفات زنان در سال ۲۰۱۶ میلادی به ۱۲۱۸ تن می‌رسد که از این جمله ۳۴۱ تن کشته و ۸۷۷ تن دیگر مجروح شده‌اند.) برای جزئیات بیشتر به جدول-۳ مراجعه نمایید.

جدول-۳: تلفات زنان و کودکان (۲۰۰۹- ۲۰۱۶)

مأخذ: گزارش‌های منتشره یوناما در مورد تلفات ملکی در افغانستان(۲۰۱۶-۲۰۰۹)

عوامل افزایش تلفات ملکی در سال ۲۰۱۶

تشدید جنگ‌های زمینی و ناامنی‌ها با عدم توجه به حفظ جان غیرنظامیان از سوی طرف‌های درگیر جنگ، بازگشت نیروهای خارجی به میدان جنگ، حملات هوایی بر اماکن مسکونی و غیره عواملی اند که در سال ۲۰۱۶ باعث افزایش تلفات ملکی در افغانستان شده است.

• تشدید جنگ: سال ۲۰۱۶ یک سال سخت و پر از چالش‌ها برای حکومت و مردم افغانستان بود. این سال گواه جنگ‌های شدید میان نیروهای افغان و گروهای مسلح مخالف دولت بخصوص طالبان بود. در این سال از یک‌سو درگیری‌های زمینی شدت گرفت و از سوی دیگر نیروهای خارجی نیز به حملات هوایی خویش شدت بخشید و اماکنی را مورد هدف قرار دادند که باعث تلفات سنگین افراد ملکی گردید.
• انفجار‌ها و حملات مخالفین مسلح دولت: عامل عمدۀ دیگر افزایش تلفات ملکی در سال ۲۰۱۶ حمله‌های گروهی و انفجارهای مرگبار در کابل و سایر شهرهای بزرگ کشور بود. در این سال بیشتر حملات مخالفین مسلح دولت در محل‌هایی رخ داد که مردم عام به کار‌های روزمرۀ خویش مصروف بودند.
• گروه داعش: گزارش یوناما در سال ۲۰۱۶ از مجموع تلفات نسبت داده شده به گروهای ضد دولت، ۸۹۹ مورد تلفات ملکی (۲۰۹ کشته و ۶۹۰ زخمی) را به گروه داعش در افغانستان نسبت داده است. در حالیکه در سال ۲۰۱۵ این رقم ۸۲ فرد ملکی (۳۹ کشته و ۴۳ زخمی) به ثبت رسیده بود که نشانگر ده برابر افزایش در تلفات ملکی به دست این گروه نسبت به سال گذشته می‌باشد.
• عملیات نظامی حکومت: در گزارش سال ۲۰۱۶ یوناما مسؤولیت ۲۰ درصد کل تلفات افراد ملکی را به نیروهای افغان نسبت داده است. در حالیکه این رقم در سال ۲۰۱۵ از سوی یوناما ۱۷ درصد ثبت شده بود. افزایش چشمگیر تلفات ملکی ناشی از حملات هوایی نیروهای افغان و افزایش حملات تهاجمی طوری بوده که اقدامات احتیاطی پیشگیرانه روی دست گرفته نشده است.

[1] مرکز مطالعات استراتیژیک و منطقوی یک ارگان غیردولتی می‌باشد که در سال ۲۰۰۹ در کابل تاسیس گردیده است. تماس:

۰۷۸۴۰۸۹۵۹۰، info@csrskabul.com، وب‌سایت: www.csrskabul.com